De voorkeur voor bevestiging

Als de EHEC-uitbraak iets duidelijk heeft gemaakt, dan is het wel dat Europa veel dieper in de problemen zit dan de Griekse eurocrisis deed vermoeden. Dat de Duitse autoriteiten er als de kippen bij waren om de schuld van de EHEC-uitbraak bij Spaanse komkommers te leggen, was tekenend.

Een maand later, met een EHEC-uitbraak in Bordeaux, wordt de schuld door de Franse overheid bij een Brits bedrijf gelegd waarvan de met EHEC-bacterie besmette zaden van rucola, mosterd en fenegriek zouden komen.

Naarmate het EHEC-mysterie blijft, doen andere verhalen de ronde. Bijvoorbeeld dat de EHEC-uitbraak niet los kan gezien worden van de nijpende droogte met veel oostenwind in grote delen van West-Europa, inclusief risicogebied Duitsland. Daardoor groeit de als vleesetende, ebola-achtig omschreven EHEC-bacterie in onder meer warme koeienmest en werd ze onderdeel van fijnstofluchtvervuiling.

Of nog spannender verhalen. Dat het plots uit het niets opdoemen van een bacterie die resistent lijkt tegen alle antibiotica en penicilline die de mensheid kent, slechts moedwillig verspreid kon worden. Door terroristen, door de vleesindustrie, door de Vlaamse anti-ggo-brigade, misschien zelfs door de Ware Finnen? U kiest.

Hoe komt het toch dat politici, journalisten, bloggers, semiwetenschappers met al deze onzin wegkomen en dat we ze veelal ook nog geloven. Zoals deze en tal van andere voorbeelden illustreren, lijden we met zijn allen aan wat psychologen de ‘voorkeur voor bevestiging’ noemen, de confirmation bias.

We pikken slechts die informatie op die ons steeds weer bevestigt in ons eigen gelijk. De vraag is natuurlijk waarom we daar als mensheid na al die jaren nog altijd onder lijden. Zoals uit recent psychologisch onderzoek blijkt, heeft de natuur ons niet voor niets opgezadeld met een confirmation bias. Mensen, en vooral politici, zoeken, als ze een idee of overtuiging hebben, steeds weer naar feiten en argumenten die juist hun idee onderschrijven.

Ze noemen argumenten die er niet bijpassen uitzonderingen. Als je anderen wil overtuigen, wil je slechts informatie vinden die jouw argumentatie ondersteunt. Kortom, de confirmation bias is inherent aan communicatie tussen mensen. De zoektocht is niet naar de waarheid, maar naar het vinden van informatie om het eigen gelijk te staven. Intrinsiek zijn we geen rationele wezens, gezegend met de gift van kennis over de wereld met zijn talloze geheimen, maar vooral sociale wezens die anderen willen overtuigen dat wat zij geloven uiteindelijk de waarheid is.

In onze complexe wereld op weg naar 7 miljard ingezetenen roept dit grote vragen op. Kan onze democratie het risico van verkeerde beslissingen en krankzinnige theorieën wel aan, zeker als het gaat om het levensbehoud van de mensheid zoals in het geval van klimaatverandering of pandemieën.

Wat deze laatste twee betreft, biedt de wetenschap geen zekerheden, wel waarschijnlijkheden. Eén, dat de opwarming van de aarde sneller verloopt dan nog maar enkele jaren geleden geschat als gevolg van menselijk handelen. En twee, dat uitbraken van resistente bacteriën de wereldvolksgezondheid zwaar onder druk zullen zetten.

Daar waar gevoelsreacties en complottheorieën soms een nuttige uitlaatklepfunctie kunnen hebben voor onze eigen, irrationele voorkeuren, dringt de vraag zich steeds meer op of we ons nog de luxe van dit soort van irrationele besluiten of besluiteloosheid kunnen permitteren. Alsof we met zijn allen ten onder gaan aan ons eigen gelijk.

Het heeft Australische klimaatwetenschappers die zich steeds minder in het nauw gedrukt voelen door naar confirmation zoekende politici en opiniemakers aangezet een eigen, niet-wetenschappelijke manier te bedenken om hun wetenschappelijke kennis over te brengen (www.reposter.net/2011/05/im-a-climate-scientist-rap-on-hungry-beast).

De auteur is professor economie aan de Universiteit Maastricht.

LUC SOETE

De zoektocht is niet naar de waarheid, maar naar het vinden van informatie om het eigen gelijk te staven.