Toen in 2003 in heel wat Europese hoofdsteden betogingen plaatsvonden tegen de Amerikaanse invasie van Irak, schreef Dominique Strauss-Kahn, toen nog een onbesproken Frans politicus, in een artikel in Le Monde dat “een natie geboren was in de straten van Europa, een Europese natie”. Van dat Europese optimisme blijft vandaag niets meer over. De Europese droom is vervlogen en de toekomst ziet er niet rooskleurig uit. Dat is de stelling die de Amerikaanse historicus Walter Laqueur in The End of the European Dream and the Decline of a Continent poneert. De 90-jarige Laqueur, van Duitse afkomst, geldt als een expert in Europese geschiedenis.
Volgens Laqueur wijzen verschillende fenomenen erop dat het met Europa niet meer goed komt en dat de internationale rol van het oude continent stilaan is uitgespeeld. Zowel politiek als sociologisch en economisch moet Europa de rol lossen. Een eerste verontrustende evolutie is dat de Europese Unie eigenlijk onvoldoende groei kan creëren om de Europese verzorgingsstaat in stand te houden. Laqueur stelt dat we ook zonder de eurocrisis tot die conclusie zouden zijn gekomen.
Een twee vaststelling is dat daadwerkelijk een generatieoorlog dreigt te ontstaan tussen de jonge Europeanen en een meerderheid aan 60-plussers. De jonge Europeanen zijn veroordeeld tot duurdere studies, onzekere jobs en minder royale pensioenen. Een derde evolutie die Laqueur zorgen baart, is het toenemende gewicht van de moslimbevolking in de Europese Unie. Hij vreest dat de integratie van die populatie steeds moeilijker zal verlopen. Eurabia is voor Laqueur geen onmogelijk scenario. Al ziet hij eerder spanningen binnen de moslimgemeenschap waarbij de voorstanders van integratie of assimilatie staan tegenover de aanhangers van bijvoorbeeld de invoering van de sharia in Europa.
Ten slotte merkt Laqueur op dat de Europese leiders zich vooral laten leiden door hun nationale belangen. Het duo Angela Merkel-Nicolas Sarkozy is daar het beste voorbeeld van. Dat lady Catherine Ashton het gezicht is van het Europese buitenlands beleid en Herman Van Rompuy het tot voorzitter van de Europese Raad kan schoppen, is het bewijs van het overwicht van de lidstaten, stelt de auteur.
Het boek is geen opbeurende lectuur voor wie geloofde in de Europese droom. Maar wanneer de auteur het over de toekomst van de Europese economie heeft, gaat hij wat kort door de bocht. De eurocrisis wijst inderdaad op een van de zwakke punten van Europa: de afwezigheid van een echte budgettaire unie binnen de eurozone en een structureel competitiviteitsprobleem van de Zuid-Europese landen. Maar de crisis zet de lidstaten er wel toe aan een stringenter budgettair beleid te voeren en te proberen de concurrentiepositie te herstellen. Europa beschikt met Duitsland en de Scandinavische landen nog altijd over zeer competitieve economieën.
Het boek is geschreven door een erudiet kenner van Europa, maar bevat toch een aantal fouten. Zo heet de voormalige burgemeester van Londen Ken en niet Neil Livingstone. De burgemeester van Amsterdam is Job Cohen en niet Jef Cohen. En Griekenland is al sinds 1981 EU-lid. Volgens Laqueur zijn de Grieken pas in 2000 tot de Unie toegetreden.
Walter Laqueur, The End of the European Dream and the Decline of a Continent, Thomas Dunne, 2012, 322 blz., 25 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier