DE VERBORGENHEDEN VAN DE WIJNBUSINESS

Een polemisch boek schokt de Bordeauxstreek. ‘Vino Business’ vaart uit tegen de gemanipuleerde wijnklassementen in Saint-Emilion, de wijncritici die aanpappen met de machtigste exploitanten en de grenzeloze speculatie rond grand cru’s en wijndomeinen. Een duik in troebel water.

Bordeaux heeft een kater. Drank heeft er niets mee te maken, de oorzaak moet gezocht worden bij een boek. In ‘Vino Business’ pakt de Franse journaliste Isabelle Saporta de beroemdste wijnstreek ter wereld aan. Haar onderzoek brengt het kleine en grote geschipper aan het licht in een economische sector die in handen is van een handvol exploitanten. Zij maken handig gebruik van belangenconflicten om hun grand cru’s geklasseerd te krijgen, de loyaliteit van de critici te kopen en hun ziel aan de Chinezen te verkopen.

De reactie liet niet op zich wachten: Hubert de Boüard, het 17de grootste wijnfortuin van Frankrijk volgens de rangschikking 2013 van het magazine Challenges, heeft een klacht ingediend tegen het werkstuk van Saporta wegens eerroof. “In Bordeaux spreekt iedereen over het boek. We moeten dan ook geloven dat ze het bij het rechte eind heeft”, benadrukt de Belgische wijnkenner Fabrizio Bucella vanuit de Bordeauxstreek. ‘Vino Business’ raakt waar het pijn doet.

Belangenvermenging

In de streek rond Saint-Emilion is het jongste klassement van de grand cru’s, opgesteld in 2012, voer voor discussie. De polemiek draait rond de Angélus, eigendom van Hubert de Boüard. Die prestigieuze wijn is opgeklommen tot premier grand cru classé A en troont nu aan de top van het klassement, een zeldzaam privilege dat hij enkel moet delen met de chateaus Pavie, Cheval Blanc en Ausone. Sinds het wijndomein toetrad tot dat selecte clubje, is de waarde van de grond verdubbeld, wat de exploitant een virtuele meerwaarde opleverde van 200 miljoen euro, zegt Challenges.

In Saint-Emilion valt dat zaakje niet overal in goede aarde: er werden drie klachten ingediend tegen onbekenden wegens belangenvermenging. Hoewel ze hem niet bij naam noemen, is het duidelijk dat daarmee de eigenaar van Angélus in het vizier genomen wordt. In haar boek wijst Saporta op de verschillende petjes die de wijnbouwer opheeft. Zo nam hij deel aan de selectie van de ‘promovendi’, maar bepaalde ook mee de criteria voor het klassement.

Die criteria werden op het lijf geschreven van de zogenaamde luxewijnen, waaronder de Angélus. Het verwonderlijke in die categorie is dat de smaak niet langer het belangrijkste element is. Het smaakaspect telt nog maar voor 30 procent mee in de beoordeling van de premier grand cru’s. “Hoe prestigieuzer de wijn, hoe duurder hij is, hoe meer hij geacht wordt goed te zijn en hoe minder de smaak een rol speelt bij de klassering”, klaagt de auteur van ‘Vino Business’ aan. De naamsbekendheid daarentegen is goed voor 35 procent van de punten.

Waarom zijn de exploitanten tot alles bereid om een goede plaats te verdienen in het klassement van Saint-Emilion? Omdat die vrijwel zekerheid biedt op nieuwe financiële inkomsten. Net als een Michelinster maakt een stijging in het klassement het voor de exploitant mogelijk om zijn wijn duurder te verkopen.

De econoom Jean-Marie Cardebat, die de onafhankelijke onderzoeksgroep Bordeaux Wine Economics coördineert, nuanceert: “De prijs van een wijn die tot premier grand cru classé gepromoveerd wordt, kan met tientallen procenten stijgen. Maar dat is niets vergeleken bij de beoordeling die in een prestigieuze gids gegeven wordt. Als een Château Lafite bij wijnjournalist Robert Parker 100 op 100 krijgt, dan verdrievoudigt zijn prijs.”

Parkers smaakeisen

“Parker deelt al 25 jaar de lakens uit in de Bordeauxtreek”, zegt de baas van La Galerie des Vins, Jean-Pascal Dherte, een cavist uit Aat die zich gespecialiseerd heeft in topwijnen. Naar de beoordelingen van de Amerikaan Parker kijken alle Bordeauxse wijnbouwers met spanning uit. In haar boek zegt Saporta dat veel wijnboeren hemel en aarde bewegen om Parker toch maar hun wijn te laten proeven en dat handelaars er alles aan doen om hem bij zijn degustaties te begeleiden, zodat ze op voorhand weten welke cru’s zijn voorkeur wegdragen. “Als ze weten wat bij Parker in de smaak valt, nog voor zijn beoordeling naar buiten komt, kunnen ze goedkoop inkopen wat binnenkort zeer duur zal worden”, schrijft de auteur.

Een van de gevolgen van die afhankelijkheid van Parkers analyses is dat de Bordeauxse wijnbouwers mettertijd hun productie begonnen aan te passen aan de smaakeisen van de Amerikaan. Het resultaat is een zekere smaakuniformiteit in de Bordeauxstreek. “Onder de invloed van Parker zijn de wijnen fruitiger en hou-tiger geworden. Ze hebben een krokant kantje gekregen. In de mond wordt voorrang gegeven aan kracht boven finesse. Het alcoholgehalte is ook gestegen. In die evolutie heeft de consument absoluut niets te vertellen”, betreurt Bucella. “De eigenaars maken wijn voor Parker omdat Parker doet verkopen”, vat cavist Dherte samen. In zijn winkel hangen zowel zijn vijftien favoriete wijnen als die van de Amerikaan. “Ze kiezen altijd voor die van Parker.”

Verspilling

In de loop der jaren is, dankzij de kennis en de handelsgeest van de eigenaars, de prijs van de prestigieuze wijnen geëxplodeerd (zie grafiek). Die specifieke markt gaat voortaan dan ook aan de neus van de meeste consumenten voorbij. Eerste reden: de prijs haalt gemakkelijk 300 euro per fles (de prijs voor een Angélus) en kan nog veel hoger opklimmen, tot 3000 euro voor een Petrus. Tweede reden: die topmarkt wordt ingepalmd door verzamelaars die de wijn bewaren en door speculanten die hopen op een meerwaarde bij verkoop.

Een aanzienlijk deel van die grand cru’s zal nooit gedronken worden. “Dat is pure verspilling”, zegt Rémy Poussart. De Belgische auteur van gidsen over de bordeauxwijnen treedt de kritiek van Saporta bij. “Bordeaux moet zich opnieuw ter discussie stellen”, vindt hij. “De wijnstreek is in handen van de financiers. De wijnliefhebbers, met name de Belgen, hebben er geen toegang meer.” Volgens hem zijn de prijzen die de grote wijnhuizen hanteren niet gerechtvaardigd.

“Een grand cru creëren kost vijftien à twintig euro per fles”, oppert Poussart. De marges zouden dus enorm zijn. “De Amerikaanse economen gaan ervan uit dat het boven een verkoopprijs van vijftig euro onmogelijk is om nog te gewagen van een verbetering van de productiemiddelen. Dus boven vijftig euro is het allemaal marketing”, merkt wijnkenner Bucella op. “De Bordeauxse exploitanten hebben aanleg voor marketing en dat kan je hen niet verwijten”, benadrukt de econoom Cardebat. “Dat is absoluut noodzakelijk op een concurrerentiële markt en het schaadt het product niet. De prijs evolueert volgens vraag en aanbod: omdat het aanbod stabiel is en de vraag toeneemt, stijgen de prijzen.”

Chinese toets

De jongste jaren werd de vraag naar Bordeauxse grand cru’s vooral onderhouden door Chinese kopers. De Chinese gegoeden en middenklasse hebben zich halsoverkop op de handel in Franse nectars gestort. Ze hebben zelfs verschillende tientallen chateaus overgenomen, goed voor zowat 1000 hectare Bordeauxse wijngaard. “De Chinezen hebben de prijs van rode bordeaux de hoogte ingejaagd, maar dat irrationele enthousiasme lijkt nu af te nemen”, merkt Cardebat op. Ze gaan op zoek naar betere prijs-kwaliteitverhoudingen en beginnen zich meer te interesseren voor de Bourgogne.

Na een lange periode van stijging, zijn de prijzen ietwat gedaald. Sommigen, onder wie Saporta, verwachten dat binnenkort een zeepbel uiteenspat in de Bordeauxstreek. Jean-Pascal Dherte merkt wel dat de prijzen van de grote wijnen soms aanzienlijke correcties ondergaan, maar in een doemscenario gelooft hij niet: “Bordeaux stort nooit in”, oordeelt hij.

Onafwendbare consolidatie

De schokgolven die door de Bordeauxstreek gaan, zorgen voor een serieuze ontwrichting onder de kleine wijnbouwers. In ‘Vino Business’ beschrijft Saporta hoe kleine wijnboeren met lachwekkende middelen strijden tegen de grote apparaten van de ‘seigneurs de Bordeaux’. “Naast de vijftig zelfverklaarde tenoren, die wijnen van 350 euro per fles maken, bestaat er een hele rist kleine producenten over wie nooit gesproken wordt. Zij maken nochtans voor tien euro per fles uitstekende wijnen waarop ze nauwelijks marge hebben. De ziel van de wijnbouwer wordt gedood”, vindt de criticus Poussart.

Een consolidatie van de wijngaarden is niettemin onafwendbaar. Dat zal schaalvoordelen opleveren en de afschrijving van de vaste kosten ten goede komen. “Zelfs de minister van Landbouw wil dat”, zegt Cardebat. “Zo kan de financiële gezondheid van de bedrijven herstellen en de positie van de eigenaars in de internationale handel verstevigen.” Sommige kleine eige-naars hebben zelfs een goede zaak gedaan door hun terrein te verkopen aan een naburig chateau. De grondprijzen bereiken duizelingwekkende hoogten. In Saint-Emilion is de prijs per hectare in twintig jaar vertienvoudigd tot een miljoen euro. In Pomerol gaat de prijs zelfs tot 2,3 miljoen euro. Met zulke prijzen zullen de wijngaarden van Bordeaux nog lang de hebzucht van anderen aanwakkeren.

GILLES QUOISTIAUX