De triatleet achter Barack Obama

Sorry, de campagne vraagt om me exclusief bezig te houden met de binnenlandse pers”, schrijft Austan Goolsbee (38) in een mailtje. Een interview zit er dus niet in met de belangrijkste economische adviseur van Barack Obama, die na een lange strijd met Hillary Clinton de Democratische nominatie voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen in de wacht heeft gesleept.

Triatlon en improvisatietheater, dat vermeldt Goolsbee onder de hoofding ‘andere interesses’ op zijn cv. Een masochist dus met gevoel voor humor, want anders, zo merken Republikeinse grappenmakers op, ben je niet geschikt om je te engageren als adviseur van een Democratische presidentskandidaat. Goolsbee is Texaan van origine, en door de schepper gezegend met een briljante geest en een uitmuntend redenaarstalent, wat hem in een debat zo goed als onverslaanbaar maakt.

Dat de Democraat Obama zijn oor te luisteren te legt bij Goolsbee is enigszins opmerkelijk, in die zin dat Goolsbee al sinds zijn 25ste professor economie is aan de befaamde universiteit van Chicago. Dat huis staat te boek als zeer conservatief, met een onwrikbaar geloof in de heilzame werking van de vrije markten. Maar collega’s plakken geen ideologisch etiket op Goolsbee. “Een man van het centrum”, verder durft niemand te gaan. Goolsbee laat zich niet leiden door politiek gekleurde veronderstellingen, maar verklaart menselijk gedrag op basis van de pure data en naakte cijfers. Deze geijkte werkwijze heeft van Chicago een broedplaats van Nobelprijswinnaars economie gemaakt. Goolsbee is een van de vaandeldragers van de nieuwe talentvolle generatie Chicago-economen. Toen Goolsbee op de middelbare school merkte dat er te weinig potloden waren, leende hij geld van zijn vader om potloden te kopen en ze met winst door te verkopen aan zijn klasgenoten. Het was het eerste geslaagde experiment in micro-economie voor de latere topeconoom.

De universiteit van Chicago is ook de link tussen Obama en Goolsbee. Ze zijn er collega’s: Goolsbee aan de economiefaculteit en Obama aan de rechtsfaculteit. De naam Goolsbee viel daarom vrij snel in de entourage van Obama, die op Goolsbee al een beroep deed in zijn verkiezingscampagne voor de Senaat in 2004. De twee ontmoetten elkaar trouwens pas enige tijd later in levende lijve. Obama schrok zich een hoedje. Hij verwachtte een baard, tweed jasje en pijprokende studax, maar stond voor een jonge, afgetrainde triatleet.

Nieuwe crisis

Goolsbee vergelijkt zijn adviserende functie aan Obama met die van de technici in de pitlane van een autorace: “We knutselen even aan de wagen, en springen uit de weg als hij weer weg racet.” Obama zal de komende maanden nog vaak moeten binnenkomen voor economisch advies. Het inklappen van de huizenmarkt lokte een financiële crisis uit, en dreigt de Amerikaanse economie in een langere periode van bijna-stagnatie te duwen. Goolsbee waarschuwt trouwens dat de oplopende schulden op kredietkaarten binnen één tot twee jaar een nieuwe kredietcrisis kunnen uitlokken. Want nu gezinnen geen geld meer kunnen puren uit hun huizen, stapelen ze de schulden op hun kredietkaarten op om hun levensstijl te financieren. “En we zullen ons opnieuw afvragen hoe het mogelijk is dat we het zover hebben laten komen”, zegt Goolsbee.

De groeiende inkomensongelijkheid in de VS is een van de dieperliggende wortels van de Amerikaanse schuldencrisis. Volgens Goolsbee wordt liefst 85 % van de gezinnen geconfronteerd met stagnerende inkomens, terwijl de kosten voor gezondheidszorg, energie en onderwijs stijgen. “Het is vooral deze puinhoop die we moeten opruimen”, zegt Goolsbee, die de groeiende ongelijkheid in scholing als belangrijkste oorzaak van de inkomensongelijkheid ziet. In 1980 verdienden de universitair geschoolden in de VS gemiddeld 30 % meer dan de mensen met enkel middelbaar onderwijs achter de kiezen. Vandaag bedraagt die kloof 70 %.

De markt roept dus ‘blijf langer op school’, en de thesis die ook aan de universiteit van Chicago werd verdedigd, is dat hoge belastingen op hoge lonen ook een belasting op universitaire studies zijn, en dus niet wenselijk. Maar Goolsbee vocht die redenering met succes aan. Hij toonde aan dat het gedrag van de rijken veel minder gevoelig is voor de belastingvoet dan gedacht. De kans is daarom groot dat Obama de belastingverlagingen van Bush zal terugschroeven. En Goolsbee pleit er voor om vooral meer te investeren in onderwijs, om de sociale wig in de Amerikaanse samenleving te verkleinen. Goolsbee wijst daarom ook niet met de vinger naar de globalisatie als boeman voor de stijgende inkomensongelijkheid. De Democraten staan erom bekend dat ze sneller protectionisme durven te prediken, maar de belangrijkste economische adviseur van Obama is een notoire verdediger van internationale vrijhandel.

Goolsbee wist als adviseur van Obama lang uit de schijnwerpers te blijven, maar dit voorjaar belandde hij in de politieke vuurlijn toen uitlekte dat hij bij een bezoek aan het Canadese consulaat in Chicago de Canadezen influisterde dat ze Obama’s kritiek op de Noord-Amerikaanse vrijhandelsovereenkomst niet te ernstig moesten nemen. De politieke tegenstanders spinden meteen garen bij deze uitschuiver. Voor Goolsbee was het een frustrerende ervaring, maar misschien nuttig besteed leergeld. Als Obama president wordt, dan ligt er voor Goolsbee een functie klaar in Washington, een ervaring die Goolsbee niet wil missen.

Daan Killemaes