‘De spektakelarchitectuur is een cliché geworden’

Bovenbouw, het jonge Antwerpse architectenbureau van Dirk Somers, maakt “architectuur die zichzelf is, wars van het krampachtige verlangen om avant-gardistisch te zijn”. Een brandweerkazerne in hout bijvoorbeeld.

“De wedstrijdcultuur ligt ons”, zegt Dirk Somers van het Antwerpse architectenbureau Bovenbouw. “Omdat we dan tegenover een vakjury zitten. Vakmensen begrijpen de gedachtelijnen in onze ontwerpen het best.” Het jonge architectenbureau scoort wel vaker in architectuurwedstrijden. Onlangs sleepte het een nominatie voor de Mies van der Rohe Award in de wacht, een van de belangrijkste architectuuronderscheidingen in Europa. Somers stuurde zijn ontwerp voor de nieuwe brandweerkazerne in Berendrecht in voor de wedstrijd. Opvallend: het is een houten brandweerkazerne. “We hebben die opdracht gekregen via een wedstrijd. En we dachten: we gaan eens hoog inzetten”, lacht Dirk Somers.

Het parcours van Somers is atypisch voor een Vlaamse architect. Na zijn opleiding architectuur in Antwerpen en Milaan studeerde hij stedenbouw en ruimtelijke ordening in Leuven. In 1999 werd hij geselecteerd voor de eerste masterproef van de Vlaamse Bouwmeester. “Dat heeft mijn carrière gelanceerd”, blikt hij terug. “Ik heb daardoor meteen kunnen deelnemen aan wedstrijden voor middelgrote projecten. Dat lukt bij de meeste architecten pas als ze zich met kleinere opdrachten in de kijker hebben gewerkt.”

In 2001 startte hij met zijn voormalige docent Erik Wieërs het bureau Huiswerk. Tien jaar later scheidden hun wegen. Wieërs ging verder onder de naam Collectief Noord, Somers startte zijn eigen bureau Bovenbouw. “We hadden een wat andere visie op de stijl en de aanpak, maar we zijn in een goede verstandhouding uiteengegaan.”

Geen stijl

Dirk Somers is nog maar 38, maar hij heeft al een zekere autoriteit in de Vlaamse architectuurwereld. Zijn profiel is deels academisch. Hij doceert architectonische ontwerpen aan de TU Delft en is sinds 2011 hoogleraar architectuurontwerp aan de UGent. Het ontwerpen en doceren combineert hij met publicaties in architectuurmagazines en met lezingen. “Maar vraag me niet wat architectuur is. Die vraag stellen we bij elke opdracht opnieuw”, zegt hij. “Ons idee over stijl zit daarin vervat. We houden van het woord stijl, maar we passen die aan de omstandigheden aan. In een historische context gebruiken we graag historische elementen, in de haven bouwen we industrieel en op het platteland landelijk. Het plezier van het ontwerp zit in de omzetting van dat soort traditionele patronen in een verrassend, hedendaags gebouw.”

“Bovenbouw maakt architectuur die zichzelf is, wars van het krampachtige verlangen om avant-gardistisch te zijn”, luidt het op de website. “Er is een soort inflatie op beelden in de moderne architectuur”, licht Somers toe. “Zaha Hadid of Daniel Libeskind slaagt er niet meer in te choqueren. In het begin werkte die spektakelarchitectuur, maar de commercie heeft het zeer sterk geabsorbeerd. Het zijn clichés geworden, versleten provocaties. Het is vandaag vaak uitdagender met heel vertrouwde elementen te werken.”

Om zijn uitleg te illustreren toont hij een maquette van het toekomstige Communicatiecentrum voor het NIRAS, de beheerder van radioactief afval, in Dessel. Bovenbouw won de ontwerpwedstrijd samen met ONO architectuur. “Het gebouw is geconcipieerd als een enorme betonnen tafel: 40 bij 40 meter, 7 meter hoog, met 60 centimeter dikke betonnen wanden. Dat is het vertrouwde: bij nucleair afval denk je meteen aan dik beton. Maar kernenergie ligt gevoelig. Andere ontwerpen deden soms denken aan chique hotellobby’s of BMW-garages. Daarmee verbloem je de problematiek en wek je achterdocht.”

Alledaags exotisme

De houten brandweerkazerne van Bovenbouw staat in Berendrecht, in de Antwerpse haven. “Hout is een mooi, expressief materiaal”, vindt Dirk Somers. “Maar het botst vaak met de brandvoorschriften. Omdat we met de brandweer zelf aan tafel zaten, leek het ons een kans samen te onderzoeken hoever we konden gaan in het gebruik van duurzaam hout. De haven heeft een traditie van houten loodsen, maar de laatste exemplaren verdwijnen stilaan. Door een materiaal te gebruiken dat een band met het verleden van de haven heeft, geef je de context weer historische diepte.”

De keuze om hout te gebruiken als hoofdmateriaal ligt in het commerciële circuit veel moeilijker. Nochtans werkt Bovenbouw ook regelmatig in opdracht van projectontwikkelaars. Voor Vooruitzicht ontwerpt het bureau woningen voor de wijk Regatta op de Antwerpse Linkeroever. Met Willemen en DMI werkt het in Mechelen samen aan het stadsvernieuwingsproject Tinelsite. Met Matexi realiseert het in Beveren een project voor collectief wonen. “Op zoek gaan naar het exotische in het alledaagse, kan ook spannend zijn”, vindt Somers. “Al is het bij projectontwikkeling niet altijd gemakkelijk even exploratief te werk te gaan.”

LAURENZ VERLEDENS

“Het is vaak uitdagender met heel vertrouwde elementen te werken”