De schuldencrisis vereist een totaalaanpak

De auteur is hoofdeconoom bij BNP Paribas Fortis.

Na de val van het IJzeren Gordijn transformeerde Albanië van een dictatoriaal geleide planeconomie in een markteconomie. Uitgerekend in die omwenteling kregen malafide ‘beleggingsfirma’s’ door de afwezigheid van een financiële sector en de aanwezigheid van een financieel ongeletterde bevolking de kans hun slag te slaan. In een mum van tijd hadden piramidespelen de bevolking in de ban. Op het hoogtepunt had nagenoeg twee derde van de Albanese bevolking geld belegd in piramideschema’s, voor in totaal zowat 50 procent van het bbp. Na verloop van tijd stortten die ponzischema’s allemaal in elkaar, met catastrofale gevolgen: de regering viel, bij massale rellen vielen vele doden en het land kwam ei zo na in een burgeroorlog terecht.

Het vergt weinig verbeeldingsvermogen om in zo’n piramidespel een metafoor te zien voor de budgettaire en demografische situatie van het Westen. Vooral het idee dat de laatste toetreders tot het systeem, de jongeren, moeten betalen voor de onrealistische beloftes die de vorige generaties aan zichzelf deden, snijdt hout. Op het moment dat de nieuwe toetreders het ponzispel doorzien, stort het systeem in. Boston Consulting Group schreef dan ook een alarmerende analyse van de westerse situatie onder de titel ‘Ending the Era of Ponzi Finance’. De premisse is bekend: een historisch ongeëvenaarde schuldenopbouw in het Westen heeft de welvaart schijnbaar naar onbekende hoogten gestuwd. Schulden zijn nuttig als ze dienen voor productieve investeringen, niet wanneer ze gemaakt worden om de huidige consumptie te financieren. En zeker niet als de rekening naar de volgende generatie wordt doorgeschoven tegen de achtergrond van een afkalvend groeipotentieel.

Hoewel de barstjes in het systeem almaar duidelijker worden, valt het onmogelijk te zeggen hoelang de kruik nog te water kan gaan. Wel zeker is dat een snelle en grondige aanpak van de westerse ponzicrisis noodzakelijk is om zowel toekomstige welvaart, sociale cohesie als politieke stabiliteit te kunnen garanderen. De droevige kakofonische discussies over het Amerikaanse schuldenplafond, Europese begrotingsdiscipline, Griekse hervormingen of Belgische pensioenleeftijd maken de totale politieke verlamming over onze collectieve schuldenberg pijnlijk duidelijk. In die mate zelfs dat het ontbreken van structurele oplossingen het vertrouwen van bevolkingen en ondernemingen fnuikt. Terwijl in België opnieuw wordt gesproken over brugpensioen op 50 jaar, begonnen jongeren hier nog nooit zo jong en zo massaal met pensioensparen. Hoe zou dat nu komen?

Wie krijgt de lusten en wie draagt de lasten? Dat wordt het grootste maatschappelijke en politieke struikelblok om de hypotheek op de toekomst te lichten. Kort samengevat staan schuldeisers en schuldenaars lijnrecht tegenover elkaar. De schuldeisers zijn gepensioneerden, beleggers in overheidsobligaties, ambtenaren en genieters van sociale uitkeringen. Zij hebben een duidelijke agenda: ze willen hun financiële claims (geïndexeerde pensioenen, bijna gratis gezondheidszorg, overheidsobligaties,…) volledig gehonoreerd zien en al hun sociale verworvenheden (brugpensioen, genereuze ambtenarenpensioenen, enzovoort) kunnen behouden. De schuldenaars zien het anders. Zij willen vooral minder lasten op hun individuele schouders. Dat kan door lagere overheidsuitgaven, lagere pensioenen, een hogere pensioenleeftijd, meer ouderen op de arbeidsmarkt, een efficiëntere overheid, beter onderwijs, gerichte arbeidsmigratie, een ondernemersvriendelijk arbeidsklimaat en zo meer.

Eén ding is zeker: eenzijdige oplossingen die een van beide groepen buitenmatig treffen, zullen niet als billijk worden ervaren en kunnen dus onmogelijk werken. Als we een openlijk conflict tussen generaties willen vermijden, zullen zowel schuldeisers als schuldenaars inspanningen moeten leveren. Tijdelijk hogere belastingen op vermogens in ruil voor een tijdelijke bevriezing van de overheidsuitgaven. Het fiscaal bestraffen van inactiviteit in ruil voor het fiscaal aanmoedigen van activiteit. Het beperken in de tijd van de werkloosheidsuitkeringen in ruil voor grotere inspanningen voor permanente vorming. Het afbouwen van het aantal ambtenaren in ruil voor meer overheidsinvesteringen in infrastructuur. Dat wordt de enige manier om opnieuw de fundamenten te leggen voor nieuwe welvaart. Hoe sneller, hoe liever.

PETER DE KEYZER

Wie krijgt de lusten en wie draagt de lasten? Dat wordt het grootste maatschappelijke en politieke struikelblok om de hypotheek op de toekomst te lichten.