DE PATRIARCHEN

INGENIEURS MET STRATEGIE.

“Klompen uitdoen en op de knieën houden, ” verwittigde Pierke Moors, de chauffeur van Emile Dor altijd. De Waalse ingenieur Dor mocht niet weten dat ook proletenkindjes zijn voiture nu en dan bezigden.

De broers-ingenieurs Emile (1863-1941) en Lucien (1862-1942) Dor begonnen, in opdracht van vader Nicolaus een zinkfabriek in het Nederlandse Budel in 1893. Nicolaus Dor bezat een eigen zinkfabriek in Ampsin ; nabij het Luikse Moresnet. In Moresnet, pal bij het drielandenpunt van Nederland, België en Duitsland, lag een onafhankelijke enclave waar al in de 15de eeuw zinkerts werd gedolven in de mijnen van de Altenberg. Toen de enclave later, op eigen verzoek, bij België werd ingelijfd, ging de Altenberg al vlug de Vieille Montagne (!) heten. De Luikse zinkindustrie explodeert echter pas in 1805 wanneer de Luikse priester-chemicus Jean Jacques Dony de “Luikse metode” om zink te winnen, ontdekt.

De broers Dor werken in Budel volgens een eigen procédé ; op 28 september 1911 beslissen ze een tweede fabriek een kopie van Hal III in Budel te bouwen in het Belgische Rotem. Lucien zou Budel leiden ; Emile Rotem. De Budelse zinkwalserij behoort vandaag aan Koramic toe (zie hoofdtekst), de zinkfabriek van Rotem sloot in 1966.

HUN VOORWAARDEN.

Beide ingenieurs zullen, in Budel en in Rotem, tot dé dorpspatriarchen uitgroeien. Arbeiders waren er beter af dan elders, hadden eigen medische diensten, kruidenierszaken en cafés. Zowel in Budel als in Rotem werd, elke zondag, 3 keer de mis voorgedragen in de fabriek én de familie van een gedode arbeider kreeg, in 1911, 20 frank als tussenkomst in de begrafenisonkosten. Maar : alles gebeurde op de voorwaarden van de patriarchen. Op 7 april 1913, nog voor de Rotemse fabriek volledig draaide, eisten stakende arbeiders vijf centimes opslag per dag. Het antwoord was : “Non. “

De Luikse zinksmelters, aanvankelijk grappend dat de Dors zich gingen ingraven in “de Kempensche moerassen”, zouden vlug ervaren dat de ingenieurs grootse strategen waren. Zowel Budel als Rotem werden immers strategisch ingeplant tussen enerzijds een spoorlijn, anderzijds de Zuid-Willemsvaart, dé verbinding naar de Maas. Rotem lag naast de spoorlijn Hasselt-Maaseik ; Budel aan de Grand Central Belge, de lijn tussen Antwerpen en MönchenGladbach, nu gekend als de IJzeren Rijn. Hoe zeer de Dors ook verbonden zijn aan de zinkfabriek én aan de dorpen Budel heeft zijn Dor-plein, Emile Dor kreeg zijn straat in Rotem én in de Texaanse zinkstad Blackwell toch waren niet zij, maar enkele Waalse geldschieters vooral de familie Selpuchre de eigenaars. En zij waren niet altijd opgezet met de populariteit van de Dors. Begin de jaren vijftig verboden ze zelfs de toenmalige bedrijfsleiding om Christian Dor gehuwd met de Gentse Eveline Delori uit de Sidmar-familie , zoon van André en kleinzoon van Lucien, een baan bij de zinkfabriek te bezorgen. “Hij moet maar wachten tot zijn vader met pensioen gaat. Anders zouden de Dors nog denken dat die fabriek van hen is, ” zo lieten de bestuurders weten.

Christian Dor werkt tot op vandaag in de Budelse zinksmelterij. In de jaren zeventig ontdekte hij een nieuwsoortig procédé voor de elektrolytische produktie van zink. Een procédé waarop de aandeelhouders maar al te graag een oktrooi namen.