De vijanden van mijn vijanden zijn mijn vrienden. Zo wordt het pact tussen Franklin D. Roosevelt en dictator Jozef Stalin doorgaans omschreven. Nadat de nazi’s in juni 1941 de Sovjet-Unie waren binnengevallen, ging de Amerikaanse oorlogspresident over tot actie. Een verovering door Hitler had de wereld wellicht definitief in nazihanden gebracht. De Sovjet-Unie kon nauwelijks weerwerk bieden tegen de Duitsers. Dankzij grootschalige Amerikaanse hulp keerden de oorlogskansen.
Susan Butler, die in een eerder boek al de correspondentie tussen Roosevelt en Stalin uitbracht, gaat verder in haar analyse. Niet dat de Amerikaanse dieper graaft in het verleden van de twee protagonisten. Zoiets wordt wel verwacht in een werk met als titel Roosevelt en Stalin. Butler schetst een bijwijlen flatterend beeld van de dictator. De massamoorden van de bolsjewieken komen te weinig ter sprake. De Britse premier Winston Churchill wordt bijna op één lijn gezet met de Kremlin-baas, bij zijn hardhandige aanpak in de voormalige kolonie India.
Butler benadrukt te weinig de invloed van het klimaat van angst en terreur in de Sovjet-Unie bij het verloop van de gebeurtenissen. Ze noemt Stalin “de meest paranoïde van alle wereldleiders”, maar doet te weinig met die observatie. Het boek mist bovendien spankracht: het lijvige werk is te vaak een chronologische opsomming van gebeurtenissen, met overvloedige aandacht voor menu’s en tafelgasten.
Al kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog woedde een nieuwe, Koude Oorlog. Volgens de auteur was dat niet zozeer het gevolg van de intriges en de manoeuvres van Jozef Stalin, maar veeleer van de onhandige en sterk anticommunistisch geïnspireerde aanpak van de Amerikaanse regering. Vicepresident Harry Truman was onverwacht Roosevelt opgevolgd, na diens overlijden kort voor het einde van de oorlog. Onder Roosevelt zouden die spanningen niet waar zijn geweest, is de these van Susan Butler. Roosevelt was volgens Butler te veel realist. De Amerikaanse president zag in de Sovjet-Unie de grootmacht in wording. Hij wou die grootmacht te allen prijze binnen een wereldwijde organisatie inkapselen, de Verenigde Naties.
Met toegevingen aan de Sovjet-Unie als gevolg. Critici typeerden Roosevelt daarom niet als een realist, maar als een naïeveling. Na de oorlog bijvoorbeeld lijfde Stalin de Oost-Europese staten in. Het wordt door Butler als het ware goedgepraat. De voorbije halve eeuw was Rusland twee keer door de Duitsers aangevallen, via vooral Polen. Dat Stalin een ‘cordon sanitaire’ rond de Sovjet-Unie optrok was volgens Butler een logische keuze.
Wellicht niet toevallig eindigt Butler haar boek met een citaat van Stalin over Roosevelt. “Een groot staatsman, die het overleven van het kapitalisme rekte.” Want de sovjetdictator was uiteraard overtuigd van de suprematie van zijn communistische model. De werkelijkheid heeft niet enkel die suprematie achterhaald, maar ook het te flatterende portret van Stalin door Susan Butler.
Susan Butler, Roosevelt en Stalin. Portret van een partnerschap, Overamstel, 2015, 594 blz., 39,99 euro
WOLFGANG RIEPL
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier