De paljassen moeten eruit

Ik surf te veel naar Amerikaanse websites over de presidentsverkiezingen en word er bijna depressief van. De irrationaliteit, het eindeloze opbod, de vileine leugens, de manipulatie. Elk feit wordt gedraaid, verdraaid, omgedraaid. De tegenstander is een vijand geworden. Afspraken worden belachelijk gemaakt, het rauwe spel om de macht wordt verheerlijkt. In de opiniepeilingen vind ik troost dat het eindelijk doordringt tot het Amerikaanse volk dat leugens niet het ultieme wapen voor een president zijn. Hoop geven, optimisme en kracht uitstralen, zelfverzekerdheid en zelfvertrouwen zijn belangrijk, maar geen substituut voor de waarheid, de feiten of een gedegen analyse. Optimisme alleen is een hol vat.

Duizenden jaren heeft de mensheid geworsteld met ziekte, armoede, honger, onrecht. We hebben ons heil gezocht in het lezen van levers van offerdieren – en we doen dat nog altijd, als we luisteren naar profeten die ons vertellen hoe de beurzen zullen evolueren. We hebben gebeden en de goden aangeroepen. We doen dat nog als we alle heil verwachten van één enkele ideologie – of die nu communisme of kapitalisme heet, of liberalisme of anarchie. We hebben planten en kruiden gezocht, en soms gevonden, die ons lijden verzachten. We hebben geleerd dat veel van die middelen ons verslaafd maken. We drinken nog altijd te veel alcohol om ons te verdoven en we vergeten dat voor deze crisis zowat alle experts ter wereld ons waarschuwden voor de verslaving aan drugs, slaappillen en pijnstillers.

We zeggen tegen onze kinderen: denk eens goed na. Want denken helpt. Vanaf 1700 stelde de mensheid vast dat ze dichter bij een hanteerbare waarheid komt door op een systematische wijze na te denken, zonder dogma, zonder heilige geschriften die alleen geïnterpreteerd kunnen worden door zieners. Dat heet wetenschap. Je kunt Lourdes proberen of het academisch ziekenhuis, je kunt je horoscoop raadplegen of de website van Volksgezondheid, je kunt een voodooritueel opvoeren of een scan ondergaan. Sinds enkele eeuwen weten we dat wetenschap gemiddeld genomen beter werkt dan mirakels. Dat wil niet zeggen dat mirakels niet bestaan. Die bestaan in de sport (Leicester wordt Engels voetbalkampioen in 2016), in de kunst (J.K. Rowling schrijft over een tovenaar en wordt miljardair) en in het bedrijfsleven (nerd start bedrijfje in garage en domineert de wereld). Maar als je zelf een bedrijf leidt, zou ik niet zozeer rekenen op een mirakel, maar op systematiek, zorgvuldig nadenken, heel goed weten wanneer je het best je buikgevoel volgt, en vooral wanneer dat razend gevaarlijk is.

Rationalistisch als ik ben, vind ik troost in de gedachte dat de hele wereld nu heeft kunnen vaststellen wat er gebeurt in het rijkste, machtigste land ter wereld, als het wordt geleid door iemand die de wetenschap weigert te volgen en zijn primitieve machtsinstincten boven analyse stelt. Ik heb de Amerikaanse democratie altijd verdedigd door erop te wijzen dat het systeem erin slaagde zichzelf te corrigeren. Dat is een kenmerk van wetenschap, een goed functionerende vrije markt en in principe ook van de democratie: to throw the buggers out, zoals John Keane het noemde.

De Amerikaanse samenleving was de laatste jaren in de ban van een autocratische president, in plaats van de democratie te versterken. Ze geloofde in wildwestkapitalisme in plaats van in een dynamische, door ondernemers gedreven vrije markt en verwachtte heil van bijgeloof in plaats van wetenschap. Het Amerikaanse volk kan op 3 november de wereld tonen dat tipping points mogelijk zijn. Ik ben er stilaan gerust in: Donald Trump stevent af op een pijnlijke verkiezingsnederlaag. Denken helpt. Ook in de Verenigde Staten.