De Nieuwe Geografie

Bij de opkomst van de internethype werd een hoop lucht verkocht. Als bedrijf zou men overal ter wereld kunnen zitten, afstand was een detail geworden. In 2001 weten we wel beter. De ‘nieuwe economie’ leverde een ‘nieuwe geografie’ op, maar die ziet er heel anders uit dan wat men ons voorhield.

Waarom zoekt Capco, de Belgische avant-garde in de financiële en organisatiesoftware, een nieuwe vestiging in Barcelona? Omdat Barcelona onovertroffen is voor leuk vertier, mooie mensen, restaurants, sport, cultuur, hogescholen, straten en pleinen. Men wilt zijn beste hersenen toch op de knapste plek laten werken? Dicht bij de zon en het goede leven van het zuiden ontstaat een nerdistan, een eiland van computer- nerds. Barcelona is een nieuwe versie van de pre-industriële steden. Het Venetië van de zestiende eeuw, het Amsterdam van de zeventiende eeuw, het Londen van de achttiende eeuw, het New York van de negentiende eeuw. Is de afstand dood, zoals Frances Cairncross in de bestseller ‘The Death of Distance’ (1997) beweert? Heeft het echt geen belang meer waar u werkt? Onzin.

Waarom kiest McKinsey anders voor Louvain-la-Neuve als vestigingsplaats voor zijn European Research & Knowledge Center? Louvain-la-Neuve is de tweede vestiging van drie – New Delhi (India) bestaat al, de Verenigde Staten volgt. In de Waalse universiteitsstad zal McKinsey zijn kennis beheren, systematiseren en ontwikkelen. Louvain-la-Neuve is een satelliet van de ring rond Brussel. McKinsey kiest voor Louvain-la-Neuve wegens Brussel, de ring en Zaventem. De ring illustreert het onnozele van de stelling: ‘Afstand is niet meer van tel’. De Brusselse ring, met aan de oostelijke kant een internationale luchthaven, is in de 21ste eeuw de sterkste magneet van de Lage Landen voor kwalitatieve vestigingen. Brussel heeft een hoge levenskwaliteit, is geen megametropool en groeit als bestuurshoofdstad van Europa. Langs de ring ontstaat eenzelfde clustering als in Silicon Valley: een gedecentraliseerd en samenwerkend netwerk van de nieuw economie. Een voordeel van de Brusselse ring is inderdaad dat hij niet, zoals Route 128 rond Boston, afhankelijk is van eigenzinnige op zichzelf opererende corporations. Ondanks ‘de dood van de afstand’ en de ‘portability’ van de nieuwe economie zijn afstand en plaats nooit belangrijker geweest dan vandaag. Dát is de ‘nieuwe geografie’ die uit de nieuwe economie is voortgekomen.

Het is een banaliteit dat de invloed van de nieuwe technologieën op de economie en de samenleving de grootste ommekeer betekent sinds het begin van de Industriële Revolutie. Dat klópt gewoon niet. De telegraaf en de spoorwegen waren grotere revoluties dan het internet. De typemachine van opa en vader verdrievoudigde de snelheid van het kantoorwerk. Tot daar de ‘revolutie’ die het internet veroorzaakt. “Er is ouder en beter,” zegt niemand minder dan Alfred D. Chandler, de business-historicus van Harvard University, in een nieuw boek.

Het zag er nochtans zo veelbelovend uit. Door de komst van het internet zouden aardrijkskunde, grenzen en tijdzones onbeduidend worden voor de manier waarop we zaken doen en ons leven leiden. De nieuwe communicatiemiddelen zouden de afstand uitwissen als kostenfactor. De profetieën staan allemaal te lezen in het boek van Cairncross. Die voorspelde een grotere vrijheid om zich om het even waar te vestigen en uit de klauwen van de fiscus te blijven. Landen zouden tegen elkaar gaan opbieden om hun belastingvoeten te verlagen en zo toptalent aan zich te binden. Niet, dus.

De nieuwe geografie kijkt naar de migratiepatronen en de stedelijke ontwikkelingen in het verleden. Hoe ontstonden bijvoorbeeld éénondernemingssteden als Detroit met Ford en Wolfsburg met Volkswagen? Vandaag zijn oude belemmeringen voor het zakendoen en de industrie verdampt. De nabijheid bij grondstoffen, markten en goedkopere arbeidskrachten zijn van minder belang geworden. De nieuwe ondernemingen worden aantrokken door plekken waar hun hoogopgeleide werknemers de hoogste levenskwaliteit kunnen vinden. De leden van deze schaarse elite worden gesofisticeerde verbruikers van ruimte. De Capcoianen trekken dus naar Barcelona, die van McKinsey naar Waals-Brabant.

Is die nieuwe clustering dan onverdeeld een zegen? Neen, want de computerfriks van Capco leven oppervlakkig in de Catalaanse stad. Ze hebben weinig banden met hun woonplek en hun buren. De goudvinken van de hightech vormen gesegregeerde gemeenschappen. En dat merkt men heel pijnlijk in Silicon Valley. In het hart van Silicon Valley liggen East Palo Alto en Palo Alto, doorgesneden door Highway 101. Aan de ene kant vindt men risicokapitaalfinanciers en internetentrepreneurs van over de hele wereld. De huurprijzen zijn er het hoogst van de hele VS. Aan de andere kant leven Latino’s. Ze hebben een van de hoogste doodslagcijfers van Noord-Amerika. Tussen hen in ligt een (informatie-)snelweg.

Frans Crols is directeur van Trends.

frans crols