De middenklasse verdwijnt echt

AL ZO’N TWINTIG JAAR waarschuwen sociologen dat in de westerse landen, de Verenigde Staten op kop, de middenklasse aan het verdwijnen is. De gevolgen: minder politieke stabiliteit, een grotere kans op economische crisis, een grotere kans op extremisme. Als de middenklasse verdwijnt, moeten er meer rijken zijn en meer armen, en dus neemt de ongelijkheid toe. Als ongelijkheid samengaat met het geloof dat je gemakkelijk van de armste klasse tot de rijkste klasse kunt doorgroeien, is de weerstand tegen ongelijkheid vrij matig. Je wint er dan, zeker in de Verenigde Staten, geen verkiezingen mee. Maar als dat verhaal niet langer geloofd wordt, broeit een opstand, bijvoorbeeld door te stemmen voor partijen met populistische programma’s.

Het recente januarinummer van Fortune, niet bepaald een centrumlinks blad, besteedt uitgebreid aandacht aan de vraag of de middenklasse echt verdwenen is in de Verenigde Staten. In een uitgebreid journalistiek researchproject bouwt een team van journalisten voort op keiharde cijfers, de mening van experts en uiteraard getuigenissen van de man en de vrouw in de straat. De conclusie is glashelder: de middenklasse is wel degelijk versneld aan het verdwijnen. En almaar minder mensen stoten door naar de toplaag. Het is al vele jaren geweten: er is meer sociale mobiliteit in het Indiase kastensysteem dan in de vrije Amerikaanse samenleving.

WANNEER BEHOOR JE tot de middenklasse? Uiteraard zijn academici het daar niet over eens, maar de Amerikaan zelf weet het wel: als je twee koelkasten hebt. Een nieuwe in de keuken en een oude voor je bier in de garage. De koopkracht is er voor die klasse sinds 1973 lichtjes op achteruitgegaan, en 40 procent leeft from paycheck to paycheck. De schuldenlast bij gezinnen ligt nu hoger dan in 2008. Weet u nog dat die schuldenlast de grote financiële crisis heeft veroorzaakt?

De markt voor kortetermijnleningen tegen woekerintresten voor kleine, onverwachte uitgaven stijgt exponentieel. U hebt waarschijnlijk ook al gelezen dat de Amerikaanse staatsschuld de jongste jaren exponentieel gestegen is? Voeg daar dus ook maar de sterk gestegen schuld van de gezinnen bij. We krijgen een beeld dat angstwekkend veel lijkt op dat van ruim tien jaar geleden. Als de rente ooit gevoelig stijgt (ja, waarom niet?), dan klapt het hele systeem meteen in elkaar.

DE BETERE MIDDENKLASSE wordt hard getroffen door een exponentiële stijging van haar belangrijkste uitgaven: een eigen huis, maar vooral kosten voor onderwijs en gezondheid. Tot voor kort luidde het mantra: studeer en via je diploma ben je sociaal mobiel. Dat mantra houdt nauwelijks nog stand. Studenten steken zich zwaar in de schulden, en een diploma is niet langer het toegangsticket tot de topklasse. Van de Amerikaanse droom (het beter hebben dan je ouders) blijft niet veel over: als je geboren werd in 1940 had je 90 procent kans die droom waar te maken, als je geboren werd in 1980 minder dan 50 procent.

Onder Trump bloeit en groeit de economie en de laagbetaalde banen redden velen van de bittere armoede, maar de verhitte economie dient niet echt de stagnerende middenklasse, die de topklasse kan bewonderen, die er sinds 1980 met 250 procent op vooruit is gegaan, een situatie die zelfs in de Verenigde Staten steeds meer weerstand uitlokt. De economische groei van de laatste decennia is bijna uitsluitend kapitaalverschaffers ten goede gekomen. Dat maakt velen woedend. Die woedde richt zich op buitenlanders, China en het politiek establishment.

MISSCHIEN WORDT DE MAN die deze woede heeft gekanaliseerd, de miljardair Donald Trump, zelf het volgende slachtoffer. Als zelfs een zakenblad suggereert dat het ‘spel’ niet meer eerlijk wordt gespeeld, dan kan je verwachten dat de man die nu al twee jaar de regels van het spel mee bepaalt, door net iets te veel mensen zal worden gezien als een deel en niet meer als een oplossing van het probleem. Zijn grootste hoop is uiteraard dat dat misschien nog meer zal gelden voor de Democraten.