De KBC van Frankrijk

Na een onwaarschijnlijke saga zijn de Belgische activiteiten van Fortis in handen van het Franse BNP Paribas gekomen. Heeft Fortis eindelijk een veilige haven gevonden?

Fortis kan een nieuwe start nemen. BNP Paribas wil Fortis Bank België en Fortis Verzekeringen België als autonoom draaiende dochterondernemingen laten werken. Dat is ook logisch, want BNP Paribas legt de nadruk op het retailbankieren, en dan is een lokale aanpak heel belangrijk”, zegt een van de Belgische dealmakers achter de schermen.

Waarnemers verwijzen als rolmodel naar het Italiaanse BNL, door BNP Paribas gekocht in 2006. Die bank kan als dochterbedrijf autonoom werken met een Italiaans management en een door Italianen gedomineerde raad van bestuur. BNP wil voorlopig ook de merknaam Fortis in het straatbeeld behouden, al volgt nog een marktonderzoek of de merknaam niet te veel schade heeft opgelopen. “Maar maak u geen illusies, binnen de kortste keren zal in Brussel een bataljon paracommando’s landen om de zaken in handen te nemen”, zegt een bankier.

Voor Fortis, een bank die in een week tijd bijna twee keer failliet ging, is de doorstart een halve verrijzenis te noemen. De onwaarschijnlijke saga rond Fortis heeft dankzij het aanvaardbare bod van BNP Paribas nog een verteerbaar einde gekregen, toch voor de spaarders bij Fortis, het personeel en de Belgische regering. Voor de aandeelhouder zat er, de omstandigheden in acht genomen, als troostprijs niet meer in dan een handvol euro restwaarde per genoteerd aandeel van de Fortis Holding. Desondanks zou de deal de Belgische activiteiten van Fortis België eindelijk in rustiger vaarwater moeten brengen. Zou, want als de huidige financiële crisis één ding heeft geleerd, is dat om in de voorwaardelijke wijs te spreken.

De verborgen agenda van BNP Paribas

Daniel Gros, specialist financiële markten van het Brusselse Centre for European Policy Studies (CEPS), heeft er nog geen goed oog in: “De oplossing die de Belgische regering heeft uitgedokterd met BNP Paribas zal niet lang standhouden. BNP Paribas heeft exact hetzelfde probleem als Fortis: de instelling heeft te veel geld geleend in verhouding tot haar eigen vermogen, en is daardoor zeer kwetsbaar.”

Volgens Gros heeft BNP Paribas netto 100 miljard euro uitstaan op de korte termijn. “Dat bedrag moet ze gefinancierd krijgen, terwijl er op de interbankenmarkt heel weinig animo is om geld te lenen. Als BNP Paribas erin slaagt dat bedrag te vinden, staat ze stevig. Als ze dat geld niet vindt, gaat de bank failliet. Het is als schaatsen op erg dun ijs.”

Toch moet de omvang van de schulden die moeten worden geherfinancierd in het licht van de omvang en de beurswaarde van BNP Paribas gezien worden. En dan scoort BNP Paribas in vergelijking met andere Europese banken niet slecht. Bovendien geniet de BNP Paribas, net als de andere Franse grootbanken, van een impliciete Franse staatsgarantie. Maar dat overtuigt Gros niet: “Natuurlijk zal de Franse staat BNP Paribas niet laten vallen. Als Frankrijk de bank wil redden, zal het dat altijd doen. Maar je moet je afvragen of Frankrijk ook Fortis en BNP Paribas Italië zal redden? De Fransen zijn gewoon om de liquiditeiten naar het machtscentrum Parijs te versluizen. Waarom zouden ze zich daarna nog bekommeren om de buitenlandse dochters?”

De inbreng van de deposito’s van Fortis maakt dat BNP Paribas relatief minder afhankelijk wordt van de interbankenmarkt om zijn activiteiten te financieren. Dat is in deze bange dagen, waarbij bankiers elkaar niet vertrouwen, een niet te onderschatten troef. Het is een element dat het bod van BNP zeker mee geïnspireerd heeft.

De Belgische overheid kan echter een oogje in het zeil houden, want ze wordt met 11,6 procent de grootste aandeelhouder van BNP Paribas, en krijgt twee zitjes in de raad van bestuur. Dat geeft ons land toch beslissingsmacht? Gros glimlacht fijntjes: “België denkt nu dat het een grote aandeelhouder in BNP Paribas is, maar ik vermoed dat de Franse overheid binnenkort kapitaal in de bank zal moeten steken, en waar zullen de Belgen na die operatie staan? U gelooft toch niet dat de Fransen zullen dulden dat België een grote stem heeft in een van hun grootste financiële instellingen?”

De KBC van Frankrijk

BNP Paribas profileert zich als een universele bankier, die zowel aan retailbankieren als aan vermogensbeheer en zakenbankieren doet. “Maar BNP Paribas is in de eerste plaats BNP en pas daarna Paribas”, zegt een bankier. Dat betekent dat de focus ligt op retail en commercieel bankieren, en dat investeringsbankieren en vermogensbeheer op de tweede plaats komen. “Daarom is dit een uitstekende oplossing voor de retailactiviteiten van Fortis.”

BNP heeft geen traditie in het verzekeren, maar kocht nu wel de Belgische verzekeringspoot van Fortis. Baudoin Prot, CEO van BNP Paribas: “Fortis is een van de uitvinders van het bankverzekeraarsmodel. BNP zal die eenheid bewaren. Vanuit economisch oogpunt is het bovendien een noodzaak dat de bank- en verzekeringsactiviteiten van Fortis samen blijven, al was het maar omdat het huidige distributienetwerk goed gediversifieerd is.” Ook het beslissingscentrum van Fortis Belgium blijft in Brussel, aldus de CEO van BNP Paribas. “Om dicht bij de klant te blijven”, zegt hij.

BNP Paribas wordt wel eens het KBC van Frankrijk genoemd, ook dankzij zijn risicoschuwe houding. Die voorzichtige aanpak vertaalt zich ook in een relatief lage blootstelling aan Amerikaanse rommelactiva. Op 30 juni zat in de portefeuille van BNP Paribas voor 3,8 miljard euro activa gebaseerd op Amerikaanse hypotheken. Dat valt best mee. In totaal heeft BNP Paribas een gestructureerde kredietportefeuille van 23,4 miljard euro, op een eigen vermogen van 56,1 miljard euro. Ter vergelijking: bij het veel kleinere Fortis woog die vermaledijde portefeuille op 30 juni nog 37 miljard euro zwaar. En zoals bekend heeft BNP Paribas de 13,6 miljard risicovolste activa van die Fortis-portefeuille niet overgenomen, en namen de Fransen slechts op uitdrukkelijke vraag van de Belgische regering een belang van 10 procent namen in die ‘bad bank’ van Fortis.

Toch iemand gelukkig met Fortis

BNP Paribas staat momenteel genoteerd als de op twee na best presterende bank in de Euro Stoxx-bankindex, die 61 bankaandelen verzamelt. Sinds begin dit jaar verloor de groep veel minder van zijn beurswaarde dan de gemiddelde bankier. De analisten van Goldman Sachs schuiven BNP Paribas naar voren als een van de banken die kunnen profiteren van de crisis. “De winnaars zijn banken met een sterke kapitaal- en financieringsbasis, en met een businessmodel dat groot, robuust en divers is.” Dat schoentje past BNP Paribas, getuige de slagkracht bij de overname van de Belgische activiteiten van Fortis. Toch heeft ook BNP Paribas zijn katten te geselen: een stagnerende macro-economische omgeving in het hart van de Franse, Italiaanse en Amerikaanse retailmarkten, en een onverwachte vertraging in het zakenbankieren. Ook de groeivooruitzichten van BNP Paribas blijven dus uitdagend, zeker omdat in Europa de korte rente hoger is dan de lange rente, wat vreet aan de rentemarges van alle Europese banken.

Ook buiten Frankrijk laat BNP Paribas zich opmerken. Het is actief in meer dan 85 landen, en telt 168.000 medewerkers. En daar komt nu met België een interessante, nieuwe thuismarkt bij. BNP Paribas heeft vanuit zijn gezichtspunt geen slechte deal gesloten. “Een unieke kans”, noemen ze de overname van de Belgische tak van Fortis zelf. BNP Paribas mag zich pardoes ook de grootste depositobank in het eurogebied noemen, met een depositobasis van 600 miljard euro. Dankzij de deal doet BNP Paribas naar eigen zeggen ook een ‘kwantumsprong’ in vermogensbeheer en privaat bankieren.

En voor de prijs moeten ze het niet laten. Ze leggen 14,5 miljard op tafel voor 75 procent van Fortis Bank België en 100 procent van de Fortis Verzekeringen België. Dat is in de huidige omstandigheden hoogstens een faire prijs te noemen, maar zeker niet duur. De bank verwerven ze voor 70 procent van de boekwaarde en verzekeringen tegen de intrinsieke waarde. De deal draagt meteen bij tot de winst per aandeel van BNP Paribas, én versterkt de kapitaalpositie van de Franse bank. Zo is er toch nog iemand gelukkig als hij de naam Fortis hoort vallen.

De Hollandse hold-up

Het fiere Fortis is dus in twee weken tijd ontmanteld en grotendeels verkocht aan de Nederlandse staat en de Franse bank BNP Paribas. De aandeelhouder van Fortis blijft achter met een holding waarvan het netto actief ongeveer 12 miljard euro, of ongeveer 5 euro per aandeel, bedraagt. Daarnaast mag de holding ook een beetje delen in de winst die de Belgische regering boekt uit haar participatie van 25 procent die ze blijft aanhouden in Fortis Bank België. “Kwestie de aandeelhouder van Fortis toch nog enig perspectief te bieden, en het signaal te geven dat de staat zich niet wil verrijken ten koste van de aandeelhouders van Fortis”, zegt iemand van de Belgische dealmakers.

De Nederlandse staat leek als grote overwinnaar uit de deal te komen, maar de realiteit is toch iets genuanceerder. Tijdens het eerste reddingsweekend van Fortis bood ING amper 5 miljard om ABN Amro over te nemen van Fortis. Dat was veel te weinig voor de Belgische regering, en omdat ook het bod van BNP Paribas toen veel te laag was (1,6 euro per aandeel), ging de regering over tot de halve nationalisering van Fortis Bank. De Nederlanders reageerden echter verbolgen toen bleek dat ABN Amro in Belgische handen bleef. Ze hadden er immers op gerekend dat de verkoop van ABN Amro aan ING een impliciet onderdeel van het reddingsplan zou zijn.

Maandag bleek dat de markten niet overtuigd waren van het reddingsplan, want ook de markten hadden op een verkoop van ABN Amro gerekend om de kapitaalpositie van Fortis voldoende te herstellen. Fortis raakte maar met mondjesmaat aan verse kredieten op de interbankenmarkt. ABN Amro zou dus snel weer in de etalage staan. “Maar de Nederlanders waren ongelooflijk bang dat andere partijen hun ABN Amro zouden kopen, en met ABN Amro nog in Belgische handen hadden ze geen controle over het verkoopproces. Ze wisten dat bijvoorbeeld Deutsche Bank op de loer lag. Nederland wilde absoluut en enkel ABN Amro terugkopen, en om dat te verdoezelen, kochten ze ook Fortis Bank Nederland en Fortis Verzekeringen Nederland bij”, zegt een insider.

Dat schijnmanoeuvre was nodig om Europa niet voor het hoofd te stoten. Want met de ware bedoeling van de Nederlandse regering – ABN Amro terugkopen – zou de Europese Commissie nooit kunnen leven. Dat zou neerkomen op puur protectionisme. De uitspraak van de Nederlandse minister van Financiën Wouter Bos dat Fortis Nederland moest afgezonderd worden van het ‘besmette’ Fortis België past in de camouflage van de echte beweegredenen van Nederland. Maar die uitspraak ondermijnde nog meer de levensvatbaarheid van Fortis België, en zette daarom bijzonder kwaad bloed in de Wetstraat. “Het was een slag onder de gordel”, zegt een politicus.

De Nederlandse regering bood aanvankelijk maar 12,8 miljard euro voor alle Nederlandse activiteiten van Fortis, finaal werd een vergelijk op 16,8 miljard euro gevonden, ergens tussen het eerste bod van Nederland en de eigenlijke waarde van ongeveer 20 miljard euro. Bij deze deal van 16,8 miljard euro werd ABN Amro gewaardeerd op 7,8 miljard euro, een fractie dus van de 24 die Fortis ervoor had betaald.

Het verhaal circuleert dat Nederland de Belgische regering onder druk had gezet door de kredietlijnen van ABN Amro naar Fortis door te knippen. De realiteit is omgekeerd. “Het is de Nationale Bank van België die via Fortis Bank België een noodkredietlijn van 60 miljard euro ter be-schikking stelde aan Fortis Bank Nederland en ABN Amro”, zegt een Belgische onderhandelaar. Toen de deal met Nederland beklonken werd, werden vanuit België de meeste kredietlijnen naar Fortis Nederland en ABN Amro stopgezet. “De Nederlanders moeten nu een groot financieringsprobleem hebben”, merkte men vorige maandag – niet zonder leedvermaak – in België op. Op maandagmiddag moest Nederland nog 34 miljard terugbetalen aan België, en dat tegen het einde van de dag. De rest mogen onze noorderburen op langere termijn terugbetalen.

De camouflageoperatie zal de Nederlanders dus nog een noot kosten. Het is overigens onbegrijpelijk dat Fortis Bank België en Fortis Bank Nederland uit elkaar werden gehaald. Beide takken waren bijzonder sterk geïntegreerd, met heel wat gemeenschappelijke diensten. Daar bouwen de Nederlanders dus nu een Berlijnse muur door, die hen met een pak extra kosten zal opzadelen.

Redder BNP duikt weer op

Al voor de deal met Nederland was de situatie voor Fortis opnieuw precair geworden, en de uitspraken van Bos dreigden de genadeslag te geven. De vraag of Fortis in deze omstandigheden kon overleven, werd hardop gesteld. Fortis dreigde dus voor de tweede keer in een week tijd failliet te gaan.

Maar intussen had BNP Paribas opnieuw zelf contact opgenomen met de Belgische regering en Fortis. De Franse bank had spijt dat ze het weekend voordien de deal miste, en besefte dat het bod toen te laag was. De regering had vorig weekend dus twee opties: Fortis bank volledig nationaliseren, of verkopen aan BNP Paribas. “Een volledige nationalisering was voor ons geen echte optie. De risico’s waren te groot omdat Fortis met een gebrek aan vertrouwen kampte, waardoor grote institutionele klanten en bedrijven hun deposito’s bleven weghalen”, zegt een Belgische onderhandelaar. De regering knoopte daarom opnieuw de onderhandelingen aan met BNP Paribas, en de optie van een volledige nationalisering werd enkel gebruikt als hefboom om BNP Paribas tot een zo hoog mogelijk bod te verleiden.

BNP Paribas bood zaterdagavond 9 miljard euro voor Fortis Bank België en Luxemburg. Dat was te weinig voor de Belgische regering. Op zondag verhoogde BNP Paribas zijn bod eerst naar 10,5 en later naar 11 miljard euro. BNP betaalde zo 9 miljard voor 75 procent van de aandelen van Fortis Bank België en Luxemburg. Dat is drie keer meer dan het bod van een weekend eerder. BNP trok na enig onderhandelen ook zijn bod op de Belgische verzekeringstak van Fortis op tot 5,5 miljard euro. Het was een deal die voor iedereen aanvaardbaar was, te meer omdat BNP Paribas bereid werd gevonden om 10 % aan te houden in het speciale vehikel dat als een betonnen sarcofaag werd opgetrokken rond de 10,4 miljard rommelactiva van Fortis. “Die betrokkenheid van BNP Paribas was een strikte eis van de Belgische regering”, zegt de onderhandelaar. De boekwaarde van deze afgezonderde portefeuille was oorspronkelijk 19 miljard euro, er is dus al zwaar op afgeschreven. De aandeelhouder van Fortis Holding (voor 66 procent eigenaar van deze portefeuille) kan dus nog hoop koesteren dat dit een bodemwaarde is. (T)

Door Daan Killemaes, Patrick Claerhout en Celine De Coster