De hond in het kegelspel

Die Linke verstoort het knusse vierpartijensysteem van de Duitse politiek.

De Duitse parlementsverkiezingen zijn gepland op 27 september. Het grootste evenement voor het land in 2009 zal worden gekruid door twee eigenaardigheden. De eerste is dat de huidige kanselier, Angela Merkel, het opneemt tegen haar eigen minister van Buitenlandse Zaken (en vicekanselier) Frank-Walter Steinmeier. De tweede is dat de aandacht in belangrijke mate zal uitgaan naar de partij die het minste kans maakt om deel te nemen aan de macht: Die Linke.

De Christendemocratische Unie (CDU) van Merkel en de Sociaaldemocratische Partij (SPD) van Steinmeier zijn normaal rivalen. De ‘grote coalitie’ die ze in 2005 vormden, lag van bij de start al moeilijk. De regering moet zich tijdens haar laatste maanden bezighouden met de gevolgen van de kredietcrisis. Elk van de partners snakt ernaar een regering te vormen met een kleinere, meer gelijkgestemde partij: de CDU met de liberale Vrije Democraten (FDP) en de SPD met de Groenen. De grote hinderpaal is echter Die Linke. De vrijpostige nieuwkomer heeft de Duitse politiek een ruk naar links gegeven en een knus vierpartijensysteem omgevormd tot een chaotische mêlee met vijf, waarin geen enkele tweepartijencoalitie een meerderheid kan halen. De forse prestatie van de partij in de verkiezingen van 2005 heeft precies geleid naar de grote coalitie en sindsdien heeft ze alleen maar terrein gewonnen.

Die Linke is het resultaat van het samengaan in 2007 van ex-communisten uit het voormalige Oost-Duitsland, nog altijd het bolwerk van de partij, en misnoegde West-Duitsers, onder wie heel wat vakbondsmensen. Door de woede van de bevolking over de economische hervormingen en de stagnatie van de levensstandaard uit te buiten, is ze vooral gegroeid ten koste van de SPD. Na de jongste verkiezingen zit ze in de parlementen van vier van de tien Länder (deelstaten). In augustus kan ze, voor het eerst in een westelijke deelstaat, de SPD inhalen bij de verkiezingen in Saarland, de thuisbasis van haar populaire leider, Oskar Lafontaine. En het is niet uitgesloten dat ze in Thüringen haar eerste deelstaatregering gaat leiden.

Die Linke is zonder fatsoen macht aan het opbouwen. Ze is een vijand van de NAVO en de onafhankelijkheid van de Europese Centrale Bank. Lafontaine, een voormalige minister van Financiën en ex-voorzitter van de SPD, beschuldigt George Bush en Tony Blair van terrorisme in Irak.

Kleurrijke coalities

Het zou dus kunnen dat Die Linke eens te meer de spelbederver wordt in de Bundestag. De mogelijkheden zijn dan een onhandelbare driepartijenregering; ‘verkeerslichtcoalitie’ (SPD, FDP en Groenen); of een ‘Jamaica-coalitie’ (CDU, FDP en Groenen). Maar ook een CDU-FDP-tandem kan, en dat zou een goede zaak zijn voor de economische hervormingen. Al even waarschijnlijk is evenwel een nieuwe grote coalitie, iets wat CDU noch SPD eigenlijk wil.

Of Merkel dan wel Steinmeier het haalt, hangt af van wie van beiden de Duitsers in een zorgwekkend jaar het meest kan geruststellen. Een verhoging van de btw in 2007 en de snel stijgende olieprijzen in 2008 hebben een domper gezet op de koopwoede die de consumenten doorgaans treft tijdens een periode van economische opleving. De werkloosheid zal toenemen. De tegenspoed zal dan ook de boodschappen van beide partijen vormgeven. De CDU zal de nadruk leggen op haar economische competentie, de SPD op haar traditie als verdedigster van een robuuste rol voor de staat.

De kandidaten trekken ten strijde met vergelijkbare temperamenten: allebei schitteren ze minder onder de schijnwerpers dan achter de schermen. Steinmeier wil zijn verdeelde SPD naar het politieke centrum trekken, maar hij moet zijn linkerflank in het oog houden. Merkel, die in 2005 bijna verloor door campagne te voeren als een hervormster, zal proberen om meer medelevend dan conservatief naar voren te treden.

De eerste krachtproef voor de partijen komt er in mei, als de Bundestag en afgevaardigden die gekozen werden door de deelstaatparlementen waarschijnlijk Horst Köhler herverkiezen tot president van Duitsland, een grotendeels ceremoniële job. Hij wordt gesteund door de CDU. De eerste populariteitstest zullen de lokale en Europese verkiezingen van 7 juni zijn.

Duitsland zal in 2009 ook achteruitblikken. Op 23 mei is het 60 jaar geleden dat de Bondsrepubliek geboren werd en op 9 november wordt twintig jaar val van de Berlijnse Muur herdacht. Wat er gebeurt in de Europese Unie en in Afghanistan, waar zich 4500 Duitse soldaten bevinden, zal vragen doen rijzen over de plaats van Duitsland in de wereld. Die verjaardagen zullen er alvast voor zorgen dat het antwoord ingegeven zal zijn door het bewustzijn van het verleden. (T)

DE AUTEUR IS CORRESPONDENT VAN THE ECONOMIST VOOR DUITSLAND.

Door Brooke Unger