De gouden familie

Sinds nieuwjaarsdag is Piet Van Waeyenberge niet langer CEO van zuivelreus De Eik. Toch houdt de patriarch van het familie-imperium nog ettelijke touwtjes in handen. Trends ging op zoek naar de man achter een netwerk vol Vlaamse,

francofone en internationale contacten.

Je hoeft beslist geen Vlerick Boy te zijn om te schitteren in het Vlaamse uitspansel. Piet Van Waeyenberge (65) bouwde een briljante loopbaan op zonder van ver of dicht de Vlerick School te raken. Hij netwerkt op wereldniveau en is een vedette in Belgisch Francofonië. Zijn adressenboekje kan wedijveren met dat van Steve Davignon. Wat Van Waeyenberge en zijn familieleden gisteren deden en vandaag doen, zit op het niveau en het elan van de traditionele (Franstalige) familiale zakendynastieën: de Kronackers, Wittoucks, Ullens de Schotens, Boëls, Solvays, Janssens…

Van Waeyenberge glimlacht bij de symboliek dat hij, ondanks verzet van de gezusters Empain – het nec plus ultra van het ancien régime (“On ne vend pas aux Flamands”) – tegen een prijsje hun stadsresidentie aan het Koninklijk Paleis kocht voor De Warande. Na zijn vriend Lode Campo is Van Waeyenberge vandaag de tweede voorzitter van deze prominentenclub. Als internationalist was Van Waeyenberge welkom in de raad van bestuur van Janssen Pharmaceutica. Familielid Frank Arts (de echtgenote van wijlen dokter Paul is Dora Arts) beheert het fortuin van dokter Janssen en kocht mee het Empainhuis.

Piet Van Waeyenberge is een internationale handelaar cum laude. Vakbroeders schatten dat de trading van De Eik tot de absolute wereldtop behoort. “Minstens topdrie,” fluistert een expert van de Boerenbond. De Eik verhandelt zuivel in onder meer België, Duitsland, Frankrijk en de Verenigde Staten.

De Eik is, voor zijn niche, vergelijkbaar met de graanbaronnen van Cargill, Continental, Dreyfus, Bunge en André. Daarin spelen kleurrijke mensen de hoofdrollen en ook daar raken economie en politiek elkaar nauw. De Eik/ Ecoval stootte in de jaren zestig op de winstgevende handel in melkpoeder. De Vlaamse topjurist en Vlaams-Brabander Dervaux, een hoge Europese ambtenaar en de juridische influisteraar van EU-landbouwcommissaris Sicco Mansholt, was daarbij niet onbelangrijk. De Nederlandse socialist Mansholt, de politieke vader van Karel Van Miert, wou de melkplassen dempen en de boterbergen slechten. Vanaf 1964 ontstond een mechanisme, met restituties, om de zuiveloverschotten te ‘verschroten’ tot melkpoeder. De Eik/Evocal haakte de kar aan die vernieuwing van het landbouwbeleid en zendt al veertig jaar scheepsladingen zuivel naar de vier windstreken. Wie daarin actief is en professioneel opereert, wordt schatrijk.

Tout succès repose sur un malentendu, fluistert een familievriend. De Van Waeyenberges zijn gefortuneerd door de kieren en de spleten van de Europese regels voor de zuiveluitvoer te kennen. De Vlaamse vrijbuiters kwamen met de handelsonderneming van hun groep in 1994 in botsing met de controleurs van de Europese Unie over melkpoeder dat was uitgevoerd van Duitsland naar Oostenrijk. De zaak werd in 1996 geseponeerd “omdat er geen enkele aanduiding bestaat dat enig misdrijf werd gepleegd,” aldus De Eik toen in een communiqué.

Het businessnetwerk

De bloei van de familiale groep De Eik, gesticht door Van Waeyenberge senior, is sinds het overlijden van de stamvader in 1981 in handen van Piet Van Waeyenberge. Naast de activiteiten in de voeding sinds de tweede helft van de jaren veertig – onder andere de internationale zuivelhandel via De Eik/Ecoval (geraamde omzet: circa 500 miljoen euro) en food brokerage door Pietercil Delby’s – is De Eik actief in de financiële sector met directe en indirecte belangen in Almanij en Fortis van Maurice Lippens (via Fortalis, ex- Asphales), in rijpe niet-genoteerde bedrijven via Indufin, en in onroerend goed ( Eikelenberg). De Eik nam in 2001 een participatie van 50 % in Berginvest, dat omgedoopt werd tot Indufin (50 miljoen euro is beschikbaar). De vier belangrijkste deelnemingen zijn Salluc (biljartballen), TDS Acior (metalen kantoormeubelen), Bartech (minibars met elektronische facturatie) en All Tag (etiketten). In Indufin komen verschillende ex- Cobepa-medewerkers elkaar tegen: Philippe Mathieu, Jo Santino en Jean-François Vryens.

Rond het kantoor van De Eik, een gewezen klooster op de Eikelenberg in Dilbeek, pronken kloeke eiken. Vader Van Waeyenberge werd geboren in de Eikenstraat in Steenhuize en had een voorliefde voor de boom. De eik groeit traag, is zeer sterk, wordt eeuwenoud en dat wil de familie Van Waeyenberge ook. Bij De Eik hangt een patriarchale sfeer. Een grondstoffenhandelaar delegeert node zijn bevoegdheden. Er moeten snel en doorlopend risico’s genomen worden die gewaarborgd worden door het eigen geld en sterke borgen. Leo Steenbergen (echtgenoot van Marcia De Wachter, ere-vice-gouverneur van de Nationale Bank) – ex- HP, ex -Campina, ex- Bekaert en vandaag chief financial officer (CFO) bij Telenet – werd begin de jaren negentig binnengehaald, maar hij aardde niet op de Eikelenberg. Chris Van Dorpe, ex- Comelco/Campina, stapte binnen in 1994 en bleef trouw aan De Eik Trading.

De aanstelling van Philippe Mathieu (36) tot chief executive officer (CEO) van De Eik is een belangrijke nieuwe etappe (Piet Van Waeyenberge blijft voorzitter). Hij is geen familie en hij is een financier, geen handelaar. Dat wijst op een discrete verschuiving binnen De Eik: de financiële en vastgoedbedrijvigheid groeit, de afstand tot de zuivelhandel (de Europese landbouwpolitiek kantelt naar minder plantureuze uitspattingen) krimpt en zit steviger in de handen van de managers, minder van de aandeelhouders.

Philippe Mathieu werd aangeworven in 2001 en kreeg een uitstekende financiële opvoeding bij Pierre Scohier van Cobepa. De Franse aandeelhouder Paribas vernietigde, tot razernij en droefenis van Scohier, zijn Belgische subholding en de rekruten zwierven uit. Mathieu is getrouwd met een dochter van Marc Versele, hoofdaandeelhouder van Versele-Laga. De familie Versele behoort tot de ‘families’ die KBC controleren.

De natuurlijke opvolger van de huidige CEO-voorzitter was Luc Van Waeyenberge (ook ex-Insead, zoals zijn broer Piet). Hij overleed echter plots en jong in 1995 tijdens een vliegtuigreis uit de VS. Luc was de advocaat en de notaris van de familie Van Waeyenberge. De vennootschappelijke constructies van De Eik dragen zijn handtekening. Zijn zachte aanpak en houding vormden een goed paar met de fellere stijl van de oudste broer.

De drie kinderen van Piet Van Waeyenberge zijn jong, Zoon Thomas (er zijn ook twee dochters) werkt in Parijs bij Gérard Mestrallet, de boss van Suez. Hij is charmant, meertalig, intelligent en brozer dan vader. Thomas Van Waeyenberge heeft dertig neven en nichten; de leeftijdskloof tussen de familieoverste en de volgende generatie is groot. Piet Van Waeyenberge, beweren Franstalige vrienden die het laag op hebben met Suez, heeft lang geweigerd om te geloven dat de Fransen van Suez de Belgen in het ootje nemen.

Bestuursvoorzitter Piet Van Waeyenberge omringt zich met Philippe Mathieu, Roger Cocquyt, Theo Peeters, Johan Van Waeyenberge, Jozef Van Waeyenberge en Marleen Van Waeyenberge. Jozef, een artiest van het zuiverste water én een aantrekkelijke anarchist, was lang de chef van de traders; Marleen militeert bij de VLD, is geboeid door pedagogie en leeft in new age-stijl. Philippe Mathieu stapte in de groep als gedelegeerd bestuurder van de dochter Prominter en werd nadien bestuurder van De Eik en van dochtervennootschappen van deze spilholding. Sinds eind 2001 is Mathieu co-gedelegeerd bestuurder van Indufin en verantwoordelijk voor de private equity-activiteiten. Hij studeerde Toegepaste Economische Wetenschappen aan de KU Leuven, net als Piet Van Waeyenberge, en behaalde een Leuvense MBA.

Het repressienetwerk

De eerste levensschool van de voorzitter van De Eik was de repressie. Piet Van Waeyenberge is de oudste van negen kinderen. Vader was in 1940-1945 een hoge ambtenaar van de Zuivelafdeling van de Nationale Landbouw- en Voedingscorporatie. De NLVC werd opgericht door het Comité van Secretarissen-Generaal in 1940, een politiek ambtenarenbestuur onder de voogdij van het Comité Galopin, een groep financiers en industriëlen geleid door gouverneur Alexandre Galopin van de Société Générale de Belgique. Het Comité Galopin ontving van de regering- Pierlot in ballingschap het mandaat om België veilig door de oorlog te loodsen. De NLVC was belast met de marktordening van de levensmiddelen. Het collaborerende Vlaams Nationaal Verbond had via Victor Leemans, Piet Meuwissen, Paul Beeckman en secretaris-generaal van Landbouw en Voedselvoorziening Emiel De Winter (die beschouwd werd als een VNV-lid) een grote invloed op het economische beleid van België onder het nationaal-socialisme. Medewerkers van de corporatistische en Duitsvriendelijke NLVC werden na de oorlog vervolgd en kaalgeplukt.

Door de repressie was het gezin Van Waeyenberge na 1945 arm. Die tijd van tegenslag en uitstoting hardde het karakter van Piet Van Waeyenberge en zijn broers en zussen. Dat eerste netwerk is een ondergronds en diep weefsel. Emiel De Winter werd in 1947 buiten vervolging gesteld en in 1949, met Victor Leemans, binnengehaald voor de conservatieve vleugel van de verruimende CVP. Lode Claes, onder meer ex-journalist van Volk en Staat, oud-ambtenaar van de NLVC en, na zijn naoorlogse politieke en bancaire carrière, directeur van Trends, was een familievriend en beïnvloedde na 1945 met zijn columns en boeken over de Vlaamse bovenlaag het denken en handelen van veel Vlamingen. Onder meer dat van Piet Van Waeyenberge. Een gevleugelde uitspraak van Claes over de drie fasen van de loopbaan van politici en ondernemers is: “Get on, get honest, get honours”.

De kwetsuur van de repressie leidt tot de drang om maatschappelijk te gloriëren, om de zoete wraak te nemen. De hoogste landsautoriteit vergaf de collaboratie van de vorige generatie Van Waeyenberge. Piet Van Waeyenberge is baron; André Leysen niet. Dat onzichtbare deel van het fundament van de Van Waeyenberges is essentieel in de motivering, de kundigheden en de rijkdom die de Van Waeyenberges opstapelden.

Het jezuiëtennetwerk

Piet Van Waeyenberge liep namelijk school bij de jezuïeten op het Brusselse Sint-Jan-Berchmanscollege. Pater Luc De Hovre, de latere bisschop van Brussel, oefende daar een belangrijke invloed uit. Voor en na Van Waeyenberge studeerden en transpireerden ook Jacques De Greef (ex- Tractebel/EGI, ex- Aquafin), Herman Van Rompuy ( CD&V), Paul Van Orshoven (advocaat), Marc Justaert ( Christelijke Mutualiteiten), Herman Verheirstraeten (ex-kabinetschef van Bert Anciaux, Europees ambtenaar), Luc De Ryck (ex- Seghersbetter Technology) bij de Brusselse jezuïeten. Dat was en werd zijn tweede netwerk. Van Waeyenberge was voorzitter van de oudleerlingenvereniging van Sint-Jan-Berchmans. Een jezuïetencollege in de jaren vijftig was hard, zowel voor briljante als voor minder begaafde leerlingen. Jezuïetenscholen zijn een katalysator voor leiders: je baadt er in een sfeer van leiderschap en jezuïetenknapen steken later hun nek uit.

Na die opleiding studeerde hij Economie aan de nog unitaire KU Leuven en was een studentenmenner. Hij danste bij De Kegelaar, een zustervereniging van het radicaal-Vlaamse Katholiek Vlaams Hogeschoolverbond ( KVHV) die optrad bij de Vlaamse boeren in Wallonië. Bij De Kegelaar leerde hij zijn vrouw, Wina Proesmans, kennen, dochter van een artsen- en apothekersfamilie uit Vlaams-Brabant.

Het Insead-netwerk

Insead werd de tweede belangrijke opleidingsronde én het volgende netwerk van Van Waeyenberge. Insead ademt de sfeer en de gedrevenheid van een jezuïetentraining uit: de leuze van de business school in de jachtbossen van de Franse koningen bij Parijs is helder: “our place is at the top”. Er wordt keihard gewerkt en tijdens de twaalf maanden van zweten en zwoegen ontstaat er tussen de studerende Fransen, Belgen, Spanjaarden, Zweden en Italianen een corpsgeest. De oogkleppen vallen weg. Het netwerk dat zo ontstaat, is zakelijk jaar na jaar belangrijker. Van Waeyenberge werd algemeen voorzitter van de alumni van Insead. Hij volgde ook het ‘executive program’ van Harvard Business School.

In raden van bestuur en gezelschappen spreekt Piet Van Waeyenberge Nederlands. Hij kent zijn dossiers, is snedig en is zich terdege bewust van zijn waarde. Als hij in De Warande voor een uitgelezen gezelschap de van huize uit Franstalige Brusselaar François Cornelis (ex- Petrofina, vandaag hoofd van de chemiedivisie van Total) ontvangt, dan wordt er getutoyeerd en foxtrot de bonhomie tussen de glazen. De Vlaams-Canadese ondernemer en dollarmiljardair Mike De Groote werd met egards onthaald door de familie in De Warande. Piet Van Waeyenberge was ook, door de Vlaamse overtuiging van zijn jeugdjaren, snel gewonnen voor commissariaten in Nederlandse bedrijven, onder meer bij Campina en Sfinkx: “Mijn vuistregel is mandaten op te nemen voor een beperkt aantal jaren, zowel in het bedrijfsleven als daarbuiten. Je vastklampen aan een onderneming, een organisatie, een omgeving is slecht voor de persoon zelf. Misschien speelt het jezuïetenonderwijs mee in die beoordeling. Voor mijn bestuursmandaten leg ik mezelf periodes op van maximaal driemaal vier jaar of viermaal drie jaar.” In een familiale groep ligt dat weliswaar anders. “Ik ben voorzitter van de raad van bestuur van De Eik sinds 1981, na het overlijden van mijn vader, maar dat is een ad-hocsituatie.”

Van Waeyenberge is dan wel oud-jezuïetenleerling, het schaadt zijn uitbundigheid niet. Hij combineert werklust met contactvreugde en diepe ernst. Vrolijk bezoekt hij recepties die hij op zijn leeftijd en met zijn contacten kan missen. Bij het recente feestmaal voor de vijftigste verjaardag van Cathy Sabbe, dochter van de overleden tapijtenfabrikant, filmfinancier en kunstkenner Jan Sabbe, hield Van Waeyenberge een gelegenheidstoespraak. Cathy Sabbe woont en werkt in Parijs en via haar patrimoniumvennootschap CGS bezit ze aandelen in een rist ondernemingen, waaronder Almanij en Fortales van Piet Van Waeyenberge.

“Wat me soms bezorgd maakte, was de vraag of ik aan contactueel, cultureel en maatschappelijk werk niet te veel tijd besteedde,” vertelt hij. “Moest ik meer uren in de eigen zaak steken? Maar no regrets. Je geeft veel en je krijgt veel – daarom niet geldelijk, je hebt voldoening als een project lukt. Lode Campo en ik zijn heel trots op het slagen van De Warande. Dat is vijftien jaar hard werken die uitmondt op een kwalitatieve Vlaamse aanwezigheid in Europa, een betere gemeenschapsvorming, een bijdrage tot de staatsvorming. De Warande is niet zomaar een club, zonder dat ik daarmee denigrerend wil doen over andere clubs. De Warande heeft gewoon een sterk hefboomeffect.”

De patriarch heeft trouwens uitstekende contacten in de Vlaamse pers. Manu Ruys is een trouwe vriend, en Van Waeyenberge spoort zijn kennissen aan om het blad Journaal van de radicaal-Vlaamse Mark Grammens te steunen.

Piet Van Waeyenberge was als VEV-voorzitter (1989-1993) een goede teamspeler met gedelegeerd bestuurder René De Feyter. De voorzitter leunde met plezier op de ervaring van De Feyter, wat niet van alle voorzitters gezegd kan worden. Hij volgde weliswaar Vaast Leysen, informeel voorzitter van de kring van oud-voorzitters (een kiescollege van het VEV) bij het vervroegde en gedwongen adieu van De Feyter ten voordele van Mieke Offeciers. Op het feestdiner voor de zeventigste verjaardag van René De Feyter (toen voorzitter van De Tijd) bekende Vaast Leysen publiek, in aanwezigheid van Mieke Offeciers, dat hij zich vergist had. De voorzittersperiode van Piet Van Waeyenberge viel samen met een sprong voorwaarts in de ontrafeling van la Belgique de papa; de ex-voorzitter is een overtuigde federalist. Piet Van Waeyenberge: “Met de Union Wallonne des Entreprises organiseerde ik met plezier een handelsmissie naar Groot-Brittannië zonder inmenging van het Verbond van Belgische Ondernemingen en de Belgische Dienst voor Buitenlandse Handel.”

Het vastgoednetwerk

De familie Van Waeyenberge investeert in vastgoed in Latijns-Amerika, in de Brusselse Vijfhoek, langs de Leopold II-laan (waar jarenlang het afschuwelijke viaduct stond tussen Koekelberg en centrum), aan het park van Brussel (waar De Warande zijn stek heeft), in Flagey (een kantoor-annex-cultuurcentrum dat de wijk doet opleven) (zie kader), in een industriegebouw in de O.L.V. van Vaakstraat, bij het Klein Kasteeltje, waar Kaaistudio avant-gardetheater serveert in een achterstandswijk. De stelling van Piet Van Waeyenberge is ‘occupons le terrain’.

Een Van Waeyenberge heeft een hart voor groen. In de strijd voor het milieu in het Pajottenland kruiste Jozef Van Waeyenberge de degens met Immobel, de vastgoedpoot van de Generale Maatschappij. Later werd Manfred Loeb, ex-Tractebel en vandaag voorzitter van Immobel, een vriend en gezel van Piet Van Waeyenberge bij de redding van het Flageygebouw. De Van Waeyenberges vochten tegen het Europeanum, een Europees pretpark waarin elke toekomstige lidstaat van de Europese Unie expo-paviljoenen kon vestigen. Dat onteigeningsplan van 420 hectaren, met als kern het domein Groenenberg en een groot deel van Vlezenbeek en Gaasbeek, verbeulemanste de zogenaamde Gordel van Smaragd (de Vlaamse, landelijke contreien rond de hoofdstad). Het protest leidde uiteindelijk tot een aankoop van Groenenberg door de Vlaamse regering.

De familie Van Waeyenberge schaft zich Vlaams-Brabantse luxevastgoed aan – kastelen, dependances, een historische molen -, restaureert de exterieurs en hertimmert de interieurs. Die kastelen waren voorheen eigendom van Franstaligen of franskiljons in de Groene Gordel rond Brussel. Die reconquista smaakt als een Lambiek. Piet Van Waeyenberge woont in het historische Baljuwhuis van het kasteel van Gaasbeek. Bij het Baljuwhuis staat zijn stoeterij voor Brabantse raspaarden. Deze zomer werd de ‘melkerij’ opgefrist als ruimte om kandidaten van de Elisabethwedstrijd tijdens hun oefentijd onderdak te geven. Er is ook een kleine concertzaal.

Bovendien is Van Waeyenberge beheerder van de Filharmonische Vereniging van Brussel, het sanhedrin van de Belgische fine fleur. Dat lidmaatschap heeft hem geholpen bij de redding van Flagey. Jozef Van Waeyenberge, die zich heeft teruggetrokken uit Ecoval, woont in het kasteel Rokkenbergh in het centrum van Lombeek en is eigenaar van de Hertboomwindmolen, bekend in heel Vlaanderen door zijn rol in de jeugdreeks Kapitein Zeppos. Luk Van Waeyenberge woonde in het kasteel Putberg in Asse. De Van Waeyenberges zijn eveneens eigenaar van het waterkasteel van Zandbergen tussen Ninove en Geraardsbergen, dat door kunstenaar Maurits Van Saene prachtig werd heringericht als residentie.

Stijl is belangrijk voor Piet Van Waeyenberge. Van vader en moeder werd met woord, muziek en doorvoelde toespraken afscheid genomen in de Kapellekerk, het gebedshuis van Breughel in de Marollen. Piet Van Waeyenberge is een gedreven liefhebber van het antiquarische boek, de handelaars van de gespecialiseerde zaken op de Hofberg kennen zijn snuistertochten. Een medewerker, een opslagplaats en een aparte vennootschap ruggensteunen de collectie van Van Waeyenberge. Zij telt onder meer wiegendrukken.

Frans Crols

De Van Waeyenberges stortten zich in de jaren zestig op de handel in melkpoeder. Contacten bij Europa deden de rest.

“Je vastklampen aan een onderneming of een omgeving is slecht voor de persoon zelf. Misschien speelt mijn jezuïetenopleiding mee in die beoordeling.””Soms maakte ik me zorgen dat ik te veel tijd stopte in contactueel, cultureel en maatschappelijk werk. Maar: no regrets.”