De Franse machtsgreep

Dexia is ‘gered’. De Belgische regering stelt zich garant voor alle leningen die de financiële groep uitschrijft. De maatregel kwam er nadat alle andere alternatieven voorde bank door de Franse onderhandelaars waren afgeblokt.In politieke kringen lacht men zuur dat er zelfs tijdens de Belgische communautaire onderhandelingen minder vaak ‘non’ te horen was.

Dexia-voorzitter Jean-Luc Dehaene en CEO Pierre Mariani waren in hun nopjes toen ze het publiek mochten geruststellen. De overheidsmaatregel die Dexia en alle andere Belgische grootbanken een garantie geeft op hun leningen, kon de gemoederen enigszins bedaren. De maatregel was nochtans niet de eerste keuze van de Belgische onderhandelaars, zo bleek de dag na een lange nachtelijke onderhandeling. Op de tafel lagen verschillende opties, maar de Fransen weigerden in te gaan op het Belgische voorstel om de rotte appel van Dexia, de Amerikaanse dochter FSA, uit het Dexia-mandje te halen.

“De Fransen hadden hun huiswerk over FSA niet gemaakt en weigerden een positie in te nemen. FSA is nochtans het probleemkind van Dexia. Maar de Franse minister van Economie Christine Lagarde had duidelijk orders van het Elysée om dat scenario af te blokken”, zegt een onderhandelaar. De Belgen hadden nochtans een logische oplossing op tafel gelegd, en dat voorstel werd ook gesteund door Pierre Mariani, de nieuwe Franse CEO van Dexia. Het voorstel hield in om FSA te isoleren, uit Dexia los te weken, en onder te brengen in een apart vehikel, naar het voorbeeld van de ‘bad bank’ van Fortis waarin de probleemkredieten van Fortis zijn ondergebracht. Alle verplichtingen van FSA zouden ook door de Franse en Belgische staat gewaarborgd worden, zodat de Amerikaanse klanten die zich bij FSA herverzekerd hadden, op beide oren konden slapen.

De complottheorie dat de Fransen het dossier-Dexia verder wilden laten rotten zodat een Franse bank – Société Générale wordt genoemd – het wrak goedkoop kan bergen, veegt een insider van tafel. “De Fransen waren zich onvoldoende bewust van de ernst en hoogdringendheid van de situatie. FSA is ook een bijzonder complex dossier, en de Fransen wilden eerst de gevolgen van een afsplitsingsscenario van FSA bestuderen. Het laatste wat ze vandaag willen, is een oorlog met de Amerikaanse klanten van FSA.”

Een bijkomende moeilijkheid is dat FSA hoogstwaarschijnlijk kan genieten van het reddingsplan-Paulson, dat besmette activa van Amerikaanse instellingen wil kopen. Het is echter nog onduidelijk in welke mate FSA er gebruik van kan maken. Een van de voorwaarden is dat FSA niet gecontroleerd mag worden door een buitenlandse overheid, en dat bemoeilijkte ook het afsplitsingsscenario.

Run op KBC vermijden

In elk geval waren door het Franse ‘non’ tegen de Belgische oplossing drastischer maatregelen nodig om het vertrouwen van de andere bankiers in Dexia te herstellen. De Franse en Belgische staat garanderen daarom tot oktober volgend jaar de leningen die Dexia uitgeeft. “Dexia is nu volledig ingedekt, maar deze garantie loopt slechts voor een jaar. Als FSA na dat jaar nog altijd bij Dexia zit, hebben we weer ellende. We hebben nu dus één jaar de tijd om de zaak structureel op te lossen”, zegt een onderhandelaar.

Voor Frankrijk was deze garantiemaatregel relatief vlot verteerbaar. De Franse poot van Dexia, Crédit Locale, is een kleine speler in Frankrijk, die bovendien nauwelijks een beroep doet op spaardeposito’s. Voor België was deze oplossing echter allesbehalve vanzelfsprekend. In België is Dexia een grote speler en enkel Dexia trakteren op een overheidsgarantie zou de Belgische bankenmarkt helemaal ontwrichten. “We hebben lang gediscussieerd eer we de garantie voor alle Belgische banken gaven. Maar hadden we dat niet gedaan, dan was KBC het slachtoffer geweest van een run van formaat”, zegt een onderhandelaar.

De overheidsgarantie is daarom vrijwillig, beperkt in de tijd, en tegen een kostprijs om misbruik van de garantie te voorkomen. De banken die het nodig hebben, kunnen er gebruik van maken, maar betalen dan wel een premie. De hoogte van die premie wordt bepaald door het verschil tussen de marktrente en de gewaarborgde rente. Dat is op basis van de tarieven in de eerste helft van 2008 ongeveer 100 basispunten, maar in deze onzekere tijden is dat nog een stuk hoger. “Via die premie willen we een rechtstreekse subsidie van de banken vermijden”, zegt de onderhandelaar.

“De Franse staat heeft beslist”

De Belgen werden vorige week dus opnieuw in het defensief gedrongen. Opmerkelijk, want ze hadden de beste troeven, lees het gezondste stuk van Dexia, in handen. “Maar wat konden we meer uit de brand redden? Aan FSA mochten we niet raken, en dus was er een overheidsgarantie op Dexia nodig”, zegt een bron.

Toch is de Franse overheersing geen verrassing. Ook een week eerder, bij de eerste nachtelijke reddingsoperatie van Dexia, hadden de Fransen al hun macht laten gelden. We reconstrueren hoe die Franse machtsgreep gebeurde.

Dinsdag 30 september, 8 u. 30, vallen de Belgische aandeelhouders – verzameld in de vergaderzaal van de raad van bestuur op de 33ste verdieping van de Dexia-toren – uit de lucht. Ze vernemen dat Pierre Richard, de voorzitter van de raad van bestuur, en CEO Axel Miller hun ontslag indienen. Voordien was een akkoord bereikt over de herkapitalisatie. Dat akkoord voorzag in een injectie van 6,4 miljard euro in de bankgroep door de Belgische, Franse en Luxemburgse overheid en de bestaande aandeelhouders. Van ontslag was aanvankelijk geen sprake. Sommige bestuurders zijn verontwaardigd. Francine Swiggers, de voorzitster van het directiecomité van de groep Arco, springt in de bres. “Het nieuws heeft ons allemaal verbaasd en we willen weten in welk cenakel dit is beslist.” De spanning stijgt. Augustin de Romanet, directeur-generaal van de machtige Caisse des Dépôts et Consignations (CDC) die dankzij de geïmproviseerde redding nu de belangrijkste aandeelhouder wordt van de groep, verheft zijn stem. “Mevrouw, de Franse staat heeft beslist. Ik ben geen minister en u ook niet.”

De discussie dijt uit. Als een volleerde technocraat leidt De Romanet de dans en maakt snel een einde aan de restjes weerstand. Aan Belgische kant wordt een akkoord tussen Yves Leterme en president Nicolas Sarkozy vermoed. Maar de manoeuvreerruimte is krap, enkele minuten later opent de beurs. Er moet worden gecommuniceerd en wel snel. Een stemming komt er niet. Er wordt akte genomen van de ontslagen. De beslissing doet afbreuk aan een van de basisprincipes van corporate governance: het ontslag van de CEO of de voorzitter komt de raad van bestuur toe, niet de Franse president. Nochtans slaagden de Fransen erin de uren daarvoor het zwaartepunt van de groep naar Parijs verschuiven en ze konden de kop eisen van Axel Miller.

Gebrek aan zuurstof

De aandeelhouders waren al de hele zomer op hun hoede. Ze wisten dat een tussenkomst nodig kon worden en ze testten al verschillende formules uit. Net voor het weekend van 27 september volgt de stroomversnelling. De interbankenmarkt beleeft al enkele maanden een liquiditeitscrisis, maar plots droogt de liquiditeit op een spectaculaire manier helemaal op, zowel voor Fortis als voor Dexia. De Belgische overheid buigt zich over een reddingsplan voor Fortis. Ze weet dat ook het vroegere Gemeentekrediet wel eens om een shockbehandeling kan vragen. Er worden schikkingen getroffen om de toestand minuut per minuut in de gaten te houden en er is permanent contact tussen de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (CBFA) en Dexia.

Zondagavond laat kondigen de Benelux-landen de bijna-nationalisering van Fortis aan. Terwijl België ietwat groggy gaat slapen, weten sommigen al dat de volgende uren nog spannend worden. Op zondag houdt Dexia een buitengewone raad van bestuur via een teleconferentie. Carlos Bourgeois, belast met het dagelijkse beheer van de Gemeentelijke Holding, die de participatie van de Belgische gemeenten in Dexia aanhoudt, belt met ondervoorzitster Anne-Sylvie Mouzon. “Ik heb twee heel slechte boodschappen: onze voorzitter, Francis Vermeiren, is met ernstige hartklachten opgenomen in het ziekenhuis en we moeten alle hens aan dek roepen voor Dexia.” De tijd dringt. De bank wordt zowat versmacht door de kredietcrisis.

De Belgen komen liquiditeit tekort

De verschillende generale staven bereiden zich voor. Vanaf maandagmorgen neemt het aantal contacten zienderogen toe. Leterme stelt zich in verbinding met de Franse overheid. Hij benadert ook het Groothertogdom Luxemburg. Maar hij toont zich weinig optimistisch.

Hij roept ook de gewesten samen voor een vergadering in de Wetstraat 16. De telefoons staan roodgloeiend, iedereen wil zich een idee vormen van de toestand vóór de vergadering van 15 uur. De Waal Jean-Claude Marcourt (PS) komt alleen. Het Brussels Gewest wordt vertegenwoordigd door Charles Picqué (PS), Guy Vanhengel (Open Vld) en Benoît Cerexhe (cdH). Aan Vlaamse kant laat Frank Vandenbroucke (sp.a) zich begeleiden door Dirk Van Mechelen (Open Vld) en Steven Vanackere (CD&V).

De sfeer is uiterst geladen en niemand weet precies welk bedrag nodig is voor de herkapitalisering. Als de vergadering begint, wordt het geschat op 7 miljard euro. Dat cijfer zou nog stijgen voor het vastgelegd wordt op een minimum van 6 miljard euro, na een nieuwe evaluatie van de balans van de groep door Dexia en de CBFA. De onderhandelaars hebben de ogen strak gericht op hun blackberry, die aangeeft dat de koers van de bank in vrije val is.

Nood breekt wet. Niemand talmt. De vergadering wordt af en toe wel even onderbroken, maar al snel zijn de drie gewesten bereid om samen 1 miljard euro op tafel te leggen, wat het eindbedrag ook moge zijn. Er wordt vrij snel een toch wat ongebruikelijke verdeelsleutel overeengekomen: Vlaanderen brengt 500 miljoen in, Wallonië 350 miljoen en Brussel 150 miljoen. Vlaanderen doet een inspanning die verhoudingsgewijs hoger ligt dan de 44,1 procent die de Vlaamse gemeenten vertegenwoordigen in de Gemeentelijke Holding.

Dan wordt een nieuwe bijeenkomst van de raad van bestuur vastgelegd, gevolgd door een snelle vergadering van het kernkabinet. De ultieme onderhandelingen beginnen maandagavond om 21.45 uur. Rond de tafel telt minister van Financiën Didier Reynders niet minder dan vier (ex-)kabinetchefs: de huidige kabinetschef van de vicepremier, Olivier Henin; Peter Praet voor de Nationale Bank; Jean-Paul Servais voor de CBFA en Koen Van Loo voor de FPIM, die de participatie zal beheren. Samen vormen ze een netwerk dat de zoektocht kan bespoedigen, zowel voor Dexia als voor Fortis. Het maakt een snelle communicatie en een onconventionele werkwijze op basis van mondelinge afspraken mogelijk.

Er moet een bevredigend akkoord komen vóór de onderhandelingen met de Fransen en de Luxemburgers. De gewesten bevestigen opnieuw hun engagement. De historische aandeelhouders moeten uitdrukkelijk over de streep worden getrokken. Van de omvang van de Belgische inspanning hangt de onderlinge krachtsverhouding met Frankrijk af. “400 miljoen is het maximum”, meldt Bourgeois. Hij kan het risico niet lopen om vers geld te vragen aan zijn aandeelhouders. De Belgische gemeenten lopen nu al gevaar om hun dividenden voor volgend jaar fors te zien dalen. Leterme dreigt de discussie stop te zetten als dat bedrag niet opgetrokken wordt tot 500 miljoen. In het hoofdkwartier van de Gemeentelijke Holding zijn de bestuurders stand-by. Ze vrezen dat het al bij het begin van de vergadering tot een clash komt. Uiteindelijk zwicht Bourgeois. Dan is het de beurt aan Arco. Swiggers benadrukt dat haar groep de jongste maanden al voor tientallen miljoenen euro’s Dexia-aandelen heeft gekocht om de koers te ondersteunen. Ze geeft haar interventieplafond aan: 350 miljoen. Leterme neemt akte. Steve Stevaert, die Ethias vertegenwoordigt, wil eerst van de regering de verbintenis dat ze, indien nodig, ook garanties biedt aan Ethias. De vergadering wordt veelvuldig onderbroken. Er vinden gesprekken plaats tussen Ethias en de federale regering, en tussen Ethias en de CBFA. Uiteindelijk maakt de verzekeraar 150 miljoen vrij. De federale regering zal 1 miljard euro inbrengen. Het is halfeen ‘s nachts.

Een honderdtal onderhandelaars

De nacht wordt nog lang. De Belgen moeten het hoofd nog bieden aan de Luxemburgers en vooral de Fransen. In verschillende kamers in de Wetstraat 16 bevindt zich nu samen een honderdtal mensen. Er wordt voortdurend heen en weer gelopen tussen de werkgroepen en de kamer waar de belangrijkste onderhandelingen plaatsvinden. De zakenbankiers brengen het grootste deel van hun tijd door in de wandelgangen. “We zijn er al snel in geslaagd om vrij technische oplossingen uit te dokteren zonder hen”, zeggen de Belgische historische aandeelhouders. Intussen werkt de stijl van de Franse adviseurs op de zenuwen. “Ze kwebbelen maar, drinken koffie en wandelen door de gangen”, getuigt een andere Belgische onderhandelaar.

Iedereen werkt aan zijn eigen nota’s en maakt zijn berekeningen. De onderhandelingen verlopen heftig. Luc Coene, de vicegouverneur van de Nationale Bank, weert zich duchtig om de Fransen zover te krijgen dat ze evenveel zouden inbrengen als de Belgen – een tussenkomst die groter zou zijn dan hun gewicht in het aandeelhouderschap. De 376 miljoen euro van Luxemburg komt daarbovenop. De manoeuvreerruimte is minimaal, gezien de beperkte liquiditeiten waarover de Belgische referentieaandeelhouders beschikken. En ook omdat de Fransen elk scenario voor een opsplitsing van de groep verwerpen, omdat het hen zou opzadelen met de Amerikaanse probleemdochter FSA, een filiaal van Crédit Local. Het is een krachtverhouding die de CDC, geleid door De Romanet en met liquide middelen te over, een ongelooflijk voordeel biedt. “We moesten dan wel een nachtje doorwerken, maar we hadden de best gevulde portefeuille”, zegt een adviseur van de CDC.

Het feit dat De Romanet de CEO van Dexia niet bepaald een warm hart toedraagt, doet de zaken ook geen goed.

Waarom Miller er niet in slaagde om FSA te verkopen

Er is nog een Franse onderhandelaar die weinig reden heeft om de Belgen een cadeau te doen: Bruno Deletré. Hij vertegenwoordigt in de 16 Christine Lagarde, de Franse minister van Economische Zaken, maar is een oude bekende.

In zijn streven om een echt geïntegreerde groep te vormen, had Miller de tanden gezet in een flinke brok: de Franse tak. Die omvatte de activiteiten van Crédit Local de France en was een staat in de staat. Deletré, sinds 2003 directeur-generaal van Dexia Crédit Local en sinds 2006 verantwoordelijk voor de financiële dienstverlening aan de publieke sector, projectfinanciering en kredietverhoging, waakte angstvallig over zijn onafhankelijkheid. “De Fransen palmden het belangrijkste metier van Dexia in”, zegt een bron dicht bij het dossier. “Het is een activiteit die ze veel te snel lieten toenemen door zich op de internationale markten te financieren in plaats van met de deposito’s van de particulieren. De ademnood van Dexia komt niet uit België, maar uit Frankrijk.”

Velen wijzen ook op het gebrek aan informatie-uitwisseling en de povere samenwerking onder het regime van de Fransman. De conflicten stapelden zich dan ook op tussen Deletré en Miller, de kleine Belg. Kortom, het klikte niet en het FSA-dossier deed meer kwaad dan goed. Het was de verantwoordelijkheid van Deletré, maar het beheer van die risicoactiviteit liet te wensen over. Miller trok zelf verschillende keren naar de VS in een poging om die bedorven erfenis aan te pakken. Al sinds 2006, toen hij CEO werd van de groep, stelt hij zich vragen. Naast scenario’s als een beursgang of een huwelijk, duikt ook een eenvoudige oplossing op: afstoten, verkopen. Er wordt zelfs een koper gevonden: een kredietverlener uit New York. Maar er komt geen unanimiteit. Sommige Fransen bieden heftig weerstand. De overnamegesprekken lopen op de klippen en Miller geeft toe. In de zomer komt het idee weer op tafel, maar op dat moment wil niemand meer weten van FSA, zelfs niet voor een symbolische dollar. Dat komt Dexia duur te staan. In juni van dit jaar moet Deletré de groep verlaten. Hij versiert een erg mooie gouden parachute – meer dan 2 miljoen euro – en gaat al snel aan de slag bij Lagarde, waar hij belast is met het toezicht op de banken.

De nacht van de lange messen

Er is ook nog de verbittering van de Fransen. Omdat de zetel van Dexia hun ontglipte. Verscheidene onderhandelaars maken gewag van de hautaine houding van de onderhandelaars en hun adviseurs tegenover onze eerste minister. “Ze legden een ongelooflijke arrogantie aan de dag”, zegt een van de deelnemers. De Fransen, die massaal zijn afgezakt, hebben echter niet helemaal de handen vrij. Om de onderhandelingen vooruit te helpen, moeten ze in het midden van de nacht verschillende keren naar Parijs telefoneren.

Ten langen leste wordt een evenwicht gevonden: Frankrijk zal 3 miljard euro inbrengen (1 van de Franse staat en 2 van CDC), naast de 3 miljard van de Belgen. Dan moet nog onderhandeld worden over de modaliteiten. Vrij vlug wordt daarbij geopteerd voor een gereserveerde kapitaalverhoging die moet worden doorgevoerd tegen de gemiddelde prijs van de jongste 30 beurskoersen, 9,9 euro. Het komt tot een akkoord. Het is vijf uur, Brussel ontwaakt… maar Parijs slaapt nog.

Het ontwerp van persbericht – dat moet doorgaan voor het officiële akkoord – wordt doorgestuurd naar de Franse autoriteiten. Maar niemand is bereid om Sarkozy te wekken. De minuten verlopen. Om kwart over zes belt een adviseur uit Parijs om nog twee regels toe te voegen. Daarin staat dat beide partijen zich ertoe verbinden ‘de nodige maatregelen voor te stellen om het bestuur van de groep grondig te verbeteren, vooral wat de beheersorganen betreft’. Brussel probeert tevergeefs die formulering af te zwakken. De toon uit Parijs wordt harder. Intussen is Miller teruggekeerd naar Dexia om er de raad van bestuur voor te bereiden.

Maar dan wordt de hele procedure onderbroken na een verrassend telefoontje van Hubert Bastide, een zakenbankier bij Merrill Lynch en adviseur van CDC. Hij legt aan Dexia en aan diens adviseur Goldman Sachs uit dat CDC met een probleem zit. Ze had gerekend op 25 procent voor de Franse aandeelhouders en denkt nu minder te krijgen. Blijkbaar hebben de adviseurs van Merrill Lynch een grove rekenfout gemaakt en de bijdrage (in converteerbare obligaties) van de Luxemburgse staat verkeerd geboekt. Of is dit een partijtje blufpoker om tijd te winnen? Die aarzeling zet het akkoord weer op de helling. En de markt wacht. Paniek bij Dexia. De teams worden teruggeroepen en beginnen meteen de alternatieven na te gaan.

De genadeslag

Enkele minuten voor 7 uur. Leterme wacht bij de printer op de laatste versie van het persbericht. Op dat moment wil Sarkozy hem dringend spreken. Wat ze elkaar precies vertellen, weet niemand. De conclusie is echter duidelijk. Sarkozy heeft een zondebok nodig en eist de kop van Miller, al bevestigen heel wat waarnemers dat de CEO geen enkele fout gemaakt heeft.

Maar dat mag geen belemmering zijn. Er doen geruchten de ronde dat De Ramonet bij de president de naam Miller influisterde. Voor Leterme kan er geen sprake van zijn dat Miller alleen voor de bijl gaat. De problemen, vooral de aankoop van FSA, zijn een Franse nalatenschap. De Belgen vinden dat voorzitter Richard ook moet gaan. Intussen dringt wel de tijd, want de markt wacht op informatie. Miller krijgt om 7.15 uur van Richard te horen dat ze allebei moeten opstappen. Om 7.20 uur belt Merrill Lynch: CDC gaat akkoord met een participatie van 25 procent voor de Fransen. In volle crisis zit Dexia zonder CEO. Ook al blijft hij ad interim de leiding waarnemen, het verzwakt de groep. Miller moet bovendien de kelk tot op de bodem ledigen: ‘s anderendaags kondigt hij, op bevel van Bercy, aan dat hij afziet van zijn vertrekpremie van 3,7 miljoen euro. Hij hoopt niettemin dat de raad van bestuur in dat verband een gebaar zal maken. Zijn opvolger moet een Fransman worden.

Intussen heeft Parijs op een merkwaardige manier zijn macht uitgebreid. En dat na Petrofina, Acec, Cockerill, Electrabel, Royale Belge en Fortis. Wie weet neemt de Société Générale binnenkort de controle over van Dexia. Daarmee zou het definitief zijn Belgisch-Franse karakter verliezen. (T)

Door Sébastien Buron, Eva Bansa, Christine Scharff, Daan Killemaes