‘De Europese energiepolitiek leidt nergens naartoe’

Een nieuwe CO2-emissiemarkt, geen subsidies meer voor volwassen vormen van hernieuwbare energie,… Gérard Mestrallet is op dreef. De baas van GDF Suez weet ook dat zijn sector aan de vooravond van een grote omwenteling staat, en wil daarin volop zijn rol spelen.

Is het de ergernis van een grand patron die het beu is om stormen te trotseren, of is het de zelfzekerheid van een oude rot die niets meer hoeft te bewijzen? Gérard Mestrallet, de CEO van het Franse GDF Suez, is doorgaans vrij flegmatiek, maar nu laat hij zich gaan. Nu de slag om de exploitatie van schaliegas in Frankrijk verloren is, valt hij de Europese energiepolitiek aan. Of beter gezegd, het gebrek daaraan.

Het energielandschap heeft in korte tijd twee schokken ondergaan. Eerst de ramp in Fukushima, daarna de schaliegasrevolutie in de Verenigde Staten. Hoe schat u de gevolgen in?

GÉRARD MESTRALLET. “In enkele jaren tijd werd de energiewereld gesplitst in drie blokken, die elk in hun eigen tempo evolueren. In de eerste plaats de opkomende wereld: die heeft dringend be-hoefte aan meer energie, gewoon omdat die de groei moet begeleiden. Alle opkomende landen zijn verplicht om hun energiebronnen en hun elektriciteitscapaciteit elk jaar te verhogen, anders vertraagt hun expansie. De nieuwe energiecapaciteit die tussen nu en 2030 geïnstalleerd wordt, komt voor 90 procent tot stand buiten de OESO-zone.

“Het tweede blok zijn de Verenigde Staten, waar de schaliegasrevolutie de concurrentieverhoudingen overhoop gooit. Gas verdringt kolen voor de productie van elektriciteit, maar ook benzine en diesel voor vrachtwagens, locomotieven en schepen. Dat gas is zeer goedkoop en de elektriciteit wordt eveneens minder duur. De prijs van steenkool is intussen ingestort, niet alleen in de Verenigde Staten, maar overal ter wereld.

“Europa is het derde blok. De meeste Duitse centrales lagen al bijna stil nog voor de ramp van Fukushima. De andere worden sneller dan gepland gesloten. Zonder het echt te merken, beleeft Europa een scherpere energierevolutie dan de rest van de planeet, een revolutie die trouwens weinig te maken heeft met de twee schokken die u noemde.”

Welke revolutie? Die van de energiewende?

MESTRALLET. “Ik heb het over de revolutie van de vier d’s. In de eerste plaats de deregulering. Men heeft op de energiesector het eenvoudige recept willen toepassen: concurrentie, liberalisering en derugelering zouden de tarieven doen dalen. De Europese markten werden opengegooid, maar de prijzen zijn niet gedaald. De technische fundamenten van de energiesector zijn dan ook totaal verschillend van die in andere sectoren, zoals transport of postdiensten.

“De tweede ‘d’ is die van decentralisatie. Die wordt mogelijk gemaakt door de hernieuwbare energiebronnen. Het belangrijkste kenmerk van de hernieuwbare energie is de kleinschaligheid. Na de Tweede Wereldoorlog werd de energiesector heropgebouwd met almaar grotere productie-eenheden. Tegenwoordig zien we het omgekeerde. Een elektriciteitscentrale produceert 1000 megawatt, een windmolen 2 tot 3 megawatt en een zonnepaneel nog eens 1000 keer minder. Dat heeft de relatie met de consument grondig gewijzigd. Vroeger schakelde die een apparaat in zonder zich vragen te stellen over de kostprijs of de oorsprong van de energie. Maar nu worden zij medespelers, zij willen weten hoe de energie geproduceerd wordt, ze willen het gebruik ervan veranderen, onderhandelen over de prijs en soms zelfs hun eigen elektriciteit produceren.

“Dat brengt ons bij de derde ‘d’, die van de digitalisering. Dankzij sensoren en microprocessors kan iedereen binnenkort zijn eigen verbruik beheren. Stel u voor wat dat op het niveau van een gebouw of een fabriek kan betekenen. De sturing van het energieverbruik vormt een ware revolutie. We staan nog maar aan het begin, maar het potentieel is aanzienlijk.

“Die eerste drie d’s gaan gepaard met een vierde, namelijk degradatie.We hebben een sector gekend die zestig jaar lang ononderbroken groeide door de constante toename van het gas- en elektriciteitsverbruik. Sinds 2008 beleven we het tegenovergestelde. De energiesector krimpt, onder invloed van de crisis, zeker, maar ook wegens de vooruitgang in energie-efficiëntie. Europa is dus — in tegenstelling tot de Verenigde Staten — overgegaan van een oude naar een nieuwe wereld, en die transformatie is structureel.”

Staan we aan de vooravond van een gouden tijdperk voor het gas, zoals sommige experts beweren?

MESTRALLET. “Een nieuw tijdperk zeker, een gouden tijdperk, dat valt nog af te wachten. Gas zal al het andere niet wegvagen. In alle scenario’s van het Internationaal Energieagentschap neemt het gewicht van gas in de energiemix toe, maar het gas elimineert de andere energiedragers niet. Wat nu gebeurt in de Verenigde Staten, kan elders niet toegepast worden. Dat de gasprijzen aan de andere kant van de oceaan zo laag zijn, is grotendeels toe te schrijven aan het feit dat het gas op dit ogenblik niet kan worden geëxporteerd.”

Maar de Verenigde Staten kunnen wel exporteur worden als het gas vloeibaar gemaakt wordt (lng). Krijgen we dan een toevloed van Amerikaans gas in Europa, wat de prijs kant drukken?

MESTRALLET. “Ik denk niet dat de leveringen van Amerikaans gas naar Europa komen, gewoon wegens de marktprijs en de rendabiliteit. Gas is in de Verenigde Staten 3 dollar per miljoen Btu waard, tussen 8 en 9 dollar in Europa en tussen 16 en 18 euro in Azië. De schepen die Louisiana verlaten, zullen dus in de eerste plaats naar Azië varen. Dat zal de prijzen dichter bij elkaar brengen, maar zeker geen uniforme gasmarkt creëren. Die blijft sterk geregionaliseerd.”

Hebt u definitief een kruis gemaakt over de ontginning van schaliegas in Frankrijk?

MESTRALLET. “Luister, ik heb daar geen probleem mee. De overheid heeft een standpunt ingenomen: ze heeft het recht om dat te doen en wij respecteren dat, al stonden wij klaar om de mogelijkheden van het schaliegas te onderzoeken. Als Frankrijk dat potentieel niet wil uitbuiten, zoeken we het elders. Wij zijn de grootste internationale groep die een participatie heeft in dertien concessies in het westen van Groot-Brittannië. Wij kijken ook naar Polen, Brazilië, Duitsland, Algerije en China. Frankrijk heeft ervoor gekozen om de deur te sluiten, wij dringen niet aan.”

U hebt in de herfst een noodkreet geslaakt over het Europese energiebeleid. Gaat dat werkelijk de mist in?

MESTRALLET. “Het Europa van de energie is een drievoudige mislukking. In de eerste plaats voor de concurrentiekracht. De energieprijzen stijgen overal op het continent, terwijl ze in de Verenigde Staten dalen. Dat levert de volgende paradox op: de groothandelsprijzen voor elektriciteit zijn in Europa in vijf jaar tijd gehalveerd, terwijl de tarieven voor de consumenten nooit zo hoog waren. Dat is een mislukking met zware gevolgen voor de Europese industrie.

“Tweede mislukking: de bevoorradingszekerheid. De eliminatie van steenkool uit de energiemix in de Verenigde Staten maakt dat die grondstof goedkoop uitgevoerd wordt naar Europa. Steenkool vervangt hier stelselmatig aardgas bij de productie van elektriciteit, in tegenstelling tot wat aan de andere kant van de oceaan gebeurt. Omdat de markt al een overschot vertoont door de ongecoördineerde en gesubsidieerde ontwikkeling van de hernieuwbare energie, zijn we verplicht om tientallen thermische centrales in de mottenballen te leggen of gewoon te sluiten. Maar precies die thermische centrales worden het vaakst gebruikt om piekperiodes te overbruggen. Bij intense en langdurige koude kan de bevoorradingszekerheid aangetast worden, want kerncentrales noch hernieuwbare energie kunnen die pieken opvangen.

“De derde mislukking is het klimaat. Europa heeft de hernieuwbare energie massaal gesubsidieerd om voorrang te geven aan de klimaatvereisten. Toch is de CO2-uitstoot van de energiesector toegenomen in Europa, meer bepaald in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. En dat allemaal terwijl de markt van emissierechten al lang niet meer functioneert. De prijs van CO2 is zo sterk ingestort dat de elektriciteitsproducenten zelfs geen moeite meer doen om hun uitstoot te verminderen.”

Rechtvaardigt die drievoudige mislukking uw kruistocht tegen de hernieuwbare energie?

MESTRALLET. “Ik voer geen enkele kruistocht. Maar het is mijn verantwoordelijkheid als ondernemer om te vermijden dat het Europese energiesysteem tegen de muur botst. Wij stellen drie zaken voor. Ten eerste een vernieuwde emissierechtenmarkt, zodat de prijs aanzienlijk omhooggedreven wordt. Ten tweede vragen wij de stopzetting van de subsidies aan volwassen hernieuwbare energievormen, zoals windenergie. Om het evenwicht op de markt niet te verstoren, kunnen de zeer gunstige inkooptarieven voor groene stroom aanvankelijk vervangen worden door aanbestedingen of een vaste premie. En ten derde vragen wij dat er op Europees niveau een mechanisme komt om de centrales die we verplicht zijn stil te leggen, te vergoeden.

Maar dan vraagt u toch weer subsidies…

MESTRALLET. “Nee, dat mechanisme moet ervoor zorgen dat de gemeenschap centrales vergoedt die weinig draaien, amper duizend uur per jaar, terwijl andere achtduizend uur per jaar werken. In dat geval kan de prijs van het kilowattuur niet dezelfde zijn. Anderzijds ben ik niet tegen subsidies voor het onderzoek naar de energie van morgen te ondersteunen: offshore windparken, smart grids, energieopslag, de opvang en opslag van CO2, enzovoort. De rijpe technologie, zoals de zonne-energie, heeft geen subsidies meer nodig.”

Moet de omschakeling van de energiesector niet sneller gebeuren, zodat de consumenten hun elektriciteit betalen tegen de werkelijke kostprijs?

MESTRALLET. “Ik geloof niet in de alarmkreten dat de energieprijzen, meer bepaald die van de elektriciteit, in de komende jaren de pan uit zullen rijzen. Dat is geen onvermijdelijke evolutie. Ze dalen trouwens in de Verenigde Staten. We hebben nog 250 jaar verbruik voor ons liggen dankzij de niet-conventionele gassen, wij kunnen rustig afwachten. Overigens gaan in de sector van de hernieuwbare energie de productiekosten dalen, omdat de technologie almaar volwassener wordt.”

BÉATRICE MATHIEU (L’EXPANSION)

“De rijpe technologie, zoals wind- en zonne-energie, heeft geen subsidies meer nodig”