De Amerikaanse wereldramkoers

Het is natuurlijk een prestatie. Heel de wereld praat over Irak en Saddam, terwijl daar geen directe aanleiding toe is. In 1998 werden de wapeninspecteurs Irak uitgezet en de wereldgemeenschap liet dat passeren. In de verkiezingscampagne tussen George Bush en Al Gore in 2000 was Irak geen issue. Sterker: Bush en zijn buitenlandadviseur Condolleeza Rice beschuldigden de democraten ervan te actief geweest te zijn in het buitenland. Helemaal fout was dat ze in Bosnië en Kosovo met ‘nation building’ bezig waren geweest. ‘Nation building’, dat was zo’n linksige illusie, iets wat riekt naar maakbaarheid van de samenleving.

Toen kwamen 11 september 2001 en de daaropvolgende slag met Al-Qaeda en de Taliban. En waarmee gingen Bush & co. vervolgens in Afghanistan aan de slag? Juist: ‘nation building’. Dat lukt nog niet echt. De krijgsheren hebben het land weer verdeeld en de heroïneproductie neemt hand over hand toe. Vervelender nog: Bin Laden en Talibanleider Moellah Omar blijven onvindbaar en hun tegenstand is taaier dan verwacht.

Dronkaard. De ‘war on terror’ stagneerde dus, terwijl er overwinningen geclaimd moeten worden. Van de ene op de andere dag werd vijand nummer twee weer uit de hoed getoverd. Enige band tussen Saddam en Bin Laden is nog steeds niet bewezen, maar doet dat ertoe? Sindsdien praten we allemaal over Irak en wee degene die niet gelijk mee op de kar springt. Het doet nochtans te veel denken aan de dronkaard die zijn gevallen sleutels onder de lantaarn zoekt omdat daar licht is, ook al weet hij dat ze daar niet liggen.

Hoe verstandig is dit alles? De grote winst is tactisch: er is zo’n geloofwaardige dreiging opgebouwd dat Saddam weer wapeninspecties toestaat en daarbij in toenemende mate ook meewerkt. Maar bij het beoordelen van de situatie gaat het om meer dan tactiek. Sinds de Duitse en Britse strategen Von Clausewitz en Liddell Hart maken we in de militaire strategie grosso modo een onderscheid tussen tactiek, strategie en ‘grand strategy’. Simpel gezegd: tactiek gaat over het winnen van veldslagen, strategie over het winnen van oorlogen, ‘grand strategy’ over je echte doel: het winnen van de vrede, de toestand die na de oorlog ontstaat. Je kunt veldslagen winnen, je kunt oorlogen winnen, maar als je niet blij bent met het uiteindelijke resultaat, verkwist je onnodig mensen en middelen.

Zo is bekend dat de Tweede Wereldoorlog voor een groot stuk veroorzaakt werd door de wijze waarop de Eerste werd afgesloten. En wat de huidige crisis betreft: zowel Saddam Hoessein als Bin Laden werden voorheen bewapend door de Verenigde Staten. Veel van Saddams misdaden die nu uitvoerig belicht worden, werden tot 1990 door de Amerikanen ontkend. Wat heb je eraan een probleem op te lossen als het volgende dat je ermee creëert alleen maar groter is? De grootste dreigingen op het vlak van de verspreiding van kernwapens komen op dit ogenblik uit Noord-Korea en Pakistan. De westerse steun aan Saudi-Arabië, een van de meest autocratische landen ter wereld, heeft dat land geholpen om met veel geld de meest conservatieve en fundamentalistische variant van de islam (het wahhabisme) internationaal te verspreiden, tot in West-Europa toe. En dan hebben we het nog niet gehad over het Israëlisch-Palestijnse probleem dat onder de Amerikaanse paraplu almaar verder kan rotten. Bovendien wordt de geloofwaardigheid van de Amerikanen in hun strijd voor vrijheid en democratie ondergraven door de spitsvondige wijze waarop ze in Guantanamo met de mensenrechten van de in Afghanistan gevangen vijanden omspringen.

Overigens zitten de meeste Amerikanen niet te wachten op een vervolg op Rambo. Nog steeds is de grote meerderheid tegen een interventie in Irak zonder steun van de Verenigde Naties, en hebben ook conservatieve politici (waaronder Henri Kissinger) herhaaldelijk gewaarschuwd voor de huidige aanpak. Onlangs was er nog de verklaring van niet minder dan 40 Amerikaanse Nobelprijswinnaars.

België. De situatie is ook op een andere wijze kritiek. It’s the economy, stupid! Mede als gevolg van deze crisis stagneert de economie wereldwijd. Het enige lichtpuntje voor de Amerikanen is dat de dollar sinds jaren niet meer zo laag is genoteerd, wat de export ten goede moet komen. Maar zolang ook in de rest van de wereld de economie slabakt, hebben ze daar niet veel aan. Mede daartoe hebben Bush en de zijnen verdere belastingverlagingen aangekondigd, maar die zijn zo eenzijdig gericht op de rijken dat daar niet veel heil van te verwachten is.

De Financial Times noemt die aanpak daarom intellectueel oneerlijk: “Als je de belasting voor de rijken wilt verlagen, oké, maar doe dan niet alsof dat iets met herstelbeleid te maken heeft.” En om daarvoor in deze tijd nieuwe recorddeficieten te creëren!

Ook hier hebben niet minder dan tien Amerikaanse Nobelprijswinnaars in de Economie een verklaring ondertekend, waarin ze Bush’ economische plannen onverstandig noemen. De republikeinse ramkoersen op militair en economisch vlak versterken elkaar dus, en dreigen de crisis op wereldvlak alleen maar te verergeren. Leuk dat België de voorbije tijd mee een rol heeft gespeeld om de illusie van eensgezindheid over dit alles te doorbreken.

Dany Jacobs [{ssquf}]

De auteur is hoogleraar strategisch management aan de Rijksuniversiteit Groningen en associate dean van TSM Business School, de business-school van de universiteiten van Groningen en Twente.

De VS doet veel denken aan een dronkaard die zijn gevallen sleutels onder de lantaarn zoekt omdat daar licht is, ook al weet hij dat ze daar niet liggen.