Er komt maar geen einde aan de weinig creatieve oproepen om ‘out of the box’ te denken. De voordelen en geneugten van creativiteit lijken wel eindeloos. We zoeken creativiteit op alle vlakken, in alle hoeken en kanten. Iedereen creatief? Goed zo. Maar welke prijs zijn we bereid te betalen om een extra creatieveling in ons midden te hebben?
Enkele maanden geleden hebben we in deze column er al op gewezen dat een netjes opgeruimd bureau wel degelijk de creativiteit onderdrukt. Bent u bereid slordiger te laten werken om wat creativiteit te winnen? En wat dan met uw zorgvuldig opgebouwde campagnes voor orde en netheid? Iedereen creatief? Iedereen slordig? Of laten we creativiteit dan toch maar beter over aan een klein groepje weirdo’s die hun voeten vegen aan onze zorgvuldig opgebouwde systemen?
Er is nog meer verontrustend nieuws van het creativiteitsfront. Twee onderzoekers van de Marshall School of Business hebben originele experimenten verricht. Studenten konden geld verdienen door eenvoudige rekentaken tot een goed einde te brengen. Ze werden per stuk betaald en konden liegen over hun prestatie. Het werk was zo georganiseerd dat de ‘baas’ niet kon ontdekken of je gelogen had of niet. Nadien kregen de studenten een opdracht die creativiteit kon meten. Ze beseften niet dat de onderzoekers achteraf wél konden vaststellen of ze al dan niet gelogen hadden.
Eerste vaststelling: onderzoekers liegen erop los tegen proefpersonen. Tweede vaststelling: 60 procent van de studenten doet dat ook. Ze rapporteerden systematische hogere productiecijfers dan de echte. Dat soort vaststellingen over ‘liegen’ is overigens vrij typisch. We zijn blijkbaar vooral eerlijk als we denken dat ons bedrog ontmaskerd kan worden. Sociale controle heeft geen al te goede naam in een wereld waar individuele vrijheid en creatieve expressie van onze diepste emoties centraal staan. Maar het is wel effectief.
En wat met de echte resultaten van het onderzoek? Het vermoeden van de onderzoekers werd bevestigd. Wie gelogen heeft, is creatiever. Dat zegden mijn brave leerkrachten godsdienst ook al: de kinderen van de duisternis zijn slimmer dan de kinderen van het licht. Daarmee bedoelden ze natuurlijk: sluwer, creatiever. Want wij, brave leerlingen, studeerden hard, en de kinderen van de duisternis pleegden duistere misdaden, en hadden geen tijd om te studeren. Maar ze waren wel ‘slim’, streetwise, en dat omvat blijkbaar toch ook wel wat ‘soepel met de waarheid’ omgaan. Een eigenschap die overigens volgens wetenschappelijk onderzoek ook aan succesvolle Amerikaanse presidenten kan worden toegeschreven.
Gelukkig voor de ethisch bewogene onder ons stelt zo’n onderzoek nog geen causaliteit vast. Het bewijst niet dat bedriegen een mens creatief maakt. Het bewijst misschien alleen dat een soort mensen én leugenachtig én creatief is. Maar zelfs dat laatste is vervelend nieuws. Want zie je al de advertentie in de krant: ‘creatieve functie in een dynamische omgeving. Moet goed kunnen liegen’.
Je kan natuurlijk hopen dat dit soort studie een toevallige vaststelling is. De onderzoekers hebben echter wel hun onderzoek herhaald, wat wijzigingen aangebracht, maar helaas bleef de conclusie overeind: leugen en creativiteit zijn twee kanten van eenzelfde medaille. Het betreft bijna altijd het doorbreken van vaste afspraken, het verwerpen van rigide regels. Maar dat betekent helaas dus ook: soepel omgaan met de waarheid.
En uit een andere studie bleek dat wie gewoon meer mogelijkheden kreeg om te bedriegen achteraf creatiever was. Wie minder mogelijkheden kreeg, was ook minder creatief.
De essentie van creativiteit ligt wel degelijk in het rebelse, het stoute. Uit een ander experiment bleek dat de ‘creatieve bedriegers’ gemiddeld ook meer hun voeten veegden aan verbodstekens allerhande. In ieder geval toont dit soort onderzoek eens te meer dat kunstenaars vaak een goed aanvoelen hebben van de menselijke psyche. De slechteriken zijn vaak supercreatief. Misdaad is geen saaie routine, maar een gesofisticeerd plan om de hele mensheid ten onder te richten. Gelukkig zijn ze in de uitvoering niet perfect en… komen ze Bond, Spiderman of Batman tegen, die daarin wel meesters zijn.
Als vroeger iemand zei dat een column best creatief was, hoorde ik dat graag. Als ik dat nog eens hoor, zal ik me schamen. Ontmaskerd worden als een leugenaar, is nooit leuk.
De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Leugen en creativiteit zijn twee kanten van eenzelfde medaille.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier