CLUB VAN ROME. Luis in de pels

In de heilige oorlog om het grote eko-gelijk nemen twee (ex)-tv-producenten het voortouw. Wouter van Dieren auteur van het tweede Rapport van Rome speelt Cassandra, die de wereld voor de paradoks van de groei waarschuwt, en heil ziet in het kantonmodel van Denis de Rougemont. Volgens Ronald Bailey auteur van de True state of the planet verbetert het milieu als gevolg van de technologische vooruitgang.

Locatie : Amsterdam (Nederland).

Van 23 tot 25 oktober vindt in de Bulgaarse hoofdstad Sofia de derde Europese ministerkonferentie over milieu plaats om de Oost/West-samenwerking op ekologisch vlak te versterken. Centrale vraag op dit symposium : hoe is het nu werkelijk gesteld met onze moeder aarde en wat moeten we doen om haar situatie te verbeteren ?

De Club van Rome zegt dat de grenzen aan de groei bereikt zijn : meer produktie leidt tot minder welvaart. De ekonomische indicatoren geven een vertekend beeld van de werkelijkheid. Als we de milieukosten niet in de prijs van de goederen en diensten meerekenen, zal de moderne verzorgingsstaat snel verdwijnen. Volgens de positivo’s loopt het zo’n vaart niet (zie kader Doemdenken). Zij zien een verbetering van het milieu dankzij de technologie.

In zijn jongste rapport De natuur telt ook mee. Naar een duurzaam nationaal inkomen (Utrecht, Het Spectrum, 1995) pleit Wouter Van Dieren, direkteur van het Instituut voor Milieu- en Systeemanalyse (IMSA) in Amsterdam, voor de internalizering van de milieukosten en de invoering van een groen BNP : het zogenaamd Duurzaam Nationaal Inkomen (DNI). Van Dierens konklusies zijn relatief gematigd in vergelijking met het jongste boek van Dennis Meadows De grenzen voorbij (Utrecht, Het Spectrum, 1992) waarin de auteur van het eerste ophefmakende rapport van de Club Van Rome uit ’72 zijn onheilsboodschap van weleer bevestigt en voorspelt dat de wereld tegen het huidig vervuilingsritme nog maximum 70 jaar kan overleven. Is de bekende Nederlandse provocateur soms mild geworden ?

Van Dieren : “Neen, onze analyse van 20 jaar geleden blijft overeind staan. Het neoliberaal beleid put onze beschikbare grondstoffen uit. In die zin zullen wij altijd alarm blijven slaan. De ekonomische groeiprofeten zijn de echte doemdenkers, want hun naïef optimisme staat een oplossing voor de milieuproblemen in de weg. Wij zien exploitatie en uitputting 700 miljoen mensen in slavernij als gevolg van de zogenaamde vrijhandel. Daarom werken wij voortdurend voorstellen uit om tot een duurzame ontwikkeling te komen. Gelukkig beginnen nu ook internationale organizaties deze noodzaak te erkennen. Zo bedraagt de totale milieukredietportefeuille van de Wereldbank vijf miljard dollar, waarvan zo’n twee miljard in ’93 beschikbaar werd gesteld. Eveneens richtte de instelling begin ’93 een vice-voorzitterschap op voor duurzame ontwikkeling met een staf van 200 medewerkers. Zelfs de World Trade Organisaton (WTO) heeft nu aangekondigd de milieufaktor in de volgende GATT-ronde te betrekken. “

GEEN WELZIJN.

Maar, leggen we Van Dieren voor, je kunt toch niet ontkennen dat het huidige systeem wel een bepaalde welvaart heeft gecreëerd en niet tot de ondergang van de aardbol leidde, zoals het rampenscenario van de Grenzen aan de groei voorspeld had.

Van Dieren : “Daar ben ik het niet mee eens. Wel is het zo dat Europa op politiek vlak uit de chaos, waarin ze zich vlak na de Tweede Wereldoorlog bevond, is geraakt. Ook vond een sanering van de landbouw en de oude industrieën plaats. De vraag rijst hoe lang dat koncept van welvaartsgroei funktioneel is geweest. Wij verwijzen in ons boek naar de nieuwe index for sustainable economic welfare. Daaruit blijkt dat voor de negen onderzochte landen in het Westen de welvaart achteruitgaat, ondanks een toename van het BNP. “

Nochtans spreken de wetenschappelijke rapporten elkaar tegen. Dankzij de technologische vooruitgang stijgt volgens de positivo’s opnieuw de algemene levensstandaard, vermindert de armoede, koelt de atmosfeer lichtjes af en nemen zelfs de natuurlijke reserves toe, ondanks de bevolkingsexplosie. Van Dieren : “Dergelijke analyses zijn wetenschappelijk niet juist. Een aantal auteurs zoals Ronald Bailey ziet er klaarblijkelijk brood in vervormde informatie rond te bazuinen. Zo maak ik mij ernstige zorgen over het fenomeen Internet. Op dit computernetwerk verschijnt dagelijks een immense stroom van ekologische ontkenningen, die wijst op een dodelijke angst voor de feiten en een heilig vertrouwen in de technologie. “

Het boek De natuur telt ook mee gewaagt zelfs van een religieuze weerstand tegen de vernietigende analyse van de milieubeweging, maar auteurs zoals Luc Ferry en Gerard Bramoullé (zie Trends van 11 februari 1993 en 19 november 1992), beschuldigen de groene beweging van ekofascisme. Van Dieren : “Je vraagt je af waar dit waanidee vandaan komt. Jammer genoeg vormen de pleitbezorgers voor een duurzame ontwikkeling een intellektuele minderheid. We zijn natuurlijk de permanente luis in de pels. We herhalen steeds dat de keizer geen kleren aan heeft. De keizer van de vrije markt belooft voorspoed voor allen, maar in feite komt het neer op een jobless growth. Hij belooft toekomst, maar in werkelijkheid raken onze bronnen uitgeput. Olie en aardgas zijn tussen 2020 en 2040 onherroepelijk op. Zo is de olievoorraad in Kazachstan het kontrakt van de eeuw, aldus Bill Clinton slechts goed voor drie maanden wereldkonsumptie. “

In die zin is de Club van Rome geen ondermijner van het systeem, maar speelt ze eerder de rol van Cassandra uit de Griekse sage, die tevergeefs de Trojanen waarschuwde voor het houten paard van de Atheners.

EKOTAKS.

Als prioritaire piste stelt Ernst von Weizsäcker, lid van de Club van Rome, de afschaffing van energiesubsidies en de invoering van een ekotaks van 5 % per jaar op de prijzen voor hulpbronnen (tot en met 2035) voor.

Van Dieren : “Andere belastingen in het biezonder de fiskale lasten op arbeid moeten met gelijkwaardige bedragen verminderd worden. ” Net als de neoliberalen geeft de Club van Rome de voorkeur aan ekonomische instrumenten om het milieu te redden. Van Dieren : “Andere instrumenten zijn moeilijk te implementeren. Europese richtlijnen worden amper nageleefd, laat staan internationale afspraken. Financiële prikkels daarentegen hebben veel meer een sturend effekt. Daarom verdedigen wij op internationaal vlak ook de verhandelbare emissierechten certifikaten om bepaalde volumes afval te lozen (zie Trends van 10 juni 1993) om de noodzakelijke prijsverhogingen voor energie en primaire grondstoffen te verwezenlijken. Nochtans verzet de milieubeweging zich over het algemeen tegen dit zogenaamd recht om te vervuilen. Van Dieren : “Ik ben het daar niet mee eens. Dergelijke vergunningen alloceren de vervuiling naar de meest kapitaalkrachtige, die over de nodige financiële middelen beschikt om te zuiveren. “

De vrije markt lost met andere woorden het zaakje wel op. Van Dieren : “Ja, maar de huidige vrijhandel funktioneert onder duizenden regels. Zo telt het WTO-verdrag 3000 pagina’s to tell you how to be free. Hetzelfde geldt voor Nafta. Het is nogal illusoir te spreken over vrijhandel. Vrijhandel is op dit ogenblik een wereldwijd systeem van afspraken, reglementen, wetgeving én kartels, waarbinnen bepaalde belangen zichzelf bevoordelen. In de VS alleen al wordt per jaar 50 miljard dollar (in)direkte subsidies gegeven aan de fossiele brandstoffenindustrie, terwijl slechts 300 miljoen dollar aan energiebesparing besteed wordt. Als je de echte milieu- en energieschaarste in de prijzen inkorporeert, verandert de wereldhandel drastisch. Wij zijn met andere woorden op dit ogenblik de echte pleitbezorgers voor de vrijhandel, maar daar moeten de monopolisten niets van hebben. Zo loopt Shell de Europese Kommissie plat tegen de huidige voorstellen van energiebelasting onder het mom van de liberalizering. Deze markt is de laatste 100 jaar overbeschermd en -gesubsidieerd. Met welk recht gaan de petroleummaatschappijen nu het groen beleid torpederen dat vooruitgang wil zien. Tegelijkertijd heeft Shell al haar investeringen in alternatieve energie geseponeerd. “

EUROPA VAN DE REGIO’S.

Hoewel de internationale gemeenschap er maar niet in slaagt een energiebelasting op te leggen, ziet Van Dieren toch een positieve evolutie in de diverse EU-lidstaten : “Dankzij de atoomproeven van Chirac krijgt de Europese milieubeweging een nieuwe impuls. “

De direkteur van IMSA verwacht veel van Spanje, dat de laatste jaren geteisterd wordt door het verwoestijningsfenomeen. Ook stemt de omschakeling van Oostenrijk, Denemarken en Zweden naar biologische landbouw (gemiddeld 20 %) hem hoopvol : “In tegenstelling tot Duitsland, waar de groenen in praktisch alle deelstaten een substantiële partij vormen of zelfs in het bestuur zetelen, gebeurt in Nederland nochtans een voormalige voortrekker op ekologisch vlak echter niets meer als gevolg van een zeer zwakke Milieuminister Margreet De Boer (PvdA)”.

Tenslotte stelt Van Dieren een sterke trend naar regionalizering vast, zowel in de Verenigde Staten als in Europa. Van Dieren zweert bij het l’Europe des Régions van de Zwitserse filozoof Denis de Rougemont (1906-1985) om milieuproblemen op te lossen. Van Dieren : “Vroeger dacht ik dat milieuvervuiling alleen door een wereldwijd systeem over de grenzen heen aangepakt kon worden. Maar nu blijkt het model van de regio’s veel doeltreffender. In het kantonaal model Freddy Heineken lanceerde zijn Eurotopia-map met 75 regio’s in ’92 zullen bilaterale overeenkomsten tussen de gelijkwaardige regio’s deze doelstelling realizeren. De optelsom van al die overeenkomsten is veel sterker dan een universele richtlijn, waarin de bevolking zich niet herkent. Zo ontstaat een netwerk van kantons. Ik zit met verbazing én vreugde te kijken hoe logisch die evolutie zich in België ontwikkelt. “

ERIC POMPEN

WOUTER VAN DIEREN (CLUB VAN ROME) Kijkt met plezier naar Belgische staatshervorming als oplossing voor milieuprobleem.

EUROTOPIA VAN FREDDY HEINEKEN Bilaterale overeenkomsten tussen kantons biedt de beste waarborgen voor milieubescherming.

VERZET TEGEN FRANSE PRESIDENT JACQUES CHIRAC EN ZIJN ATOOMPROEVEN OP MURUROAGeeft de Europese milieubeweging een nieuwe impuls.