Brussels plaaster

Wil u thuis een exacte kopie van de Nike van Samothrake uit het Louvre ? In het afgietselatelier van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel kunt u er één kopen op ware grootte voor zo’n 210.000 frank ; in miniformaat kosten ze 120 frank.

TEKST : SERGE VANMAERCKE / FOTO’S : BERNARD BOCCARA

Een afgietsel is een reproductie in plaaster van een origineel beeldhouwwerk dat in een andere materie gemaakt is. Volgens Claire Skinkel-Taupin gaat de traditie van de afgietsels terug tot de Klassieke Oudheid. Ze is archeologe en verantwoordelijk voor het afgietselatelier van het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis te Brussel. Brussel, Parijs en Berlijn zijn de enige Europese steden waar een openbaar museum het publiek een selectie van afgietsels aanbiedt. “Brussel moet niet onderdoen voor de andere en bovendien zijn wij veel goedkoper dan het Louvre in Parijs”, weet mevrouw Skinkel-Taupin. Bij haar indiensttreding in 1988 stond het atelier aan de rand van het faillissement. “Echt rooskleurig is de toekomst nog niet, maar we doen ons best. We hebben zelfs een kleine winst geboekt en het failliet is ten minste wat verder af.”

Vandaag

biedt het afgietselatelier reproducties van bekende werken uit de hele wereld aan. De prijs is rechtstreeks afhankelijk van de tijd die nodig is om het beeld te maken. Een hoofd bijvoorbeeld, neemt een kleine dag in beslag en wordt verkocht aan 6000 fr. Een volledige dag kost ongeveer 8000 fr. Het huidige atelier is in feite een uitvloeisel van een collectie, die in de 19de eeuw in de hoofdstad werd opgestart, en dankzij de Koninklijke Commissie voor Internationale Uitwisseling opgericht in België in 1871 een snelle ontwikkeling kende. In 1886 werd er een museum voor geopend. De collectie nam de hele Bordiau-hal van het Jubelpark in beslag en werd vanaf 1913 de afdeling monumentale kunst van de Koninklijke Musea. Helaas moest de collectie plaats ruimen voor het latere Wapenmuseum. De verhuizing in 1931 gebeurde ‘in erbarmelijke omstandigheden’. Gedetineerden van gemeen recht kregen bij de verhuizing het bevel de grote afgietsels in stukken te breken.

Ondanks dit alles, bestaat de huidige collectie die is ondergebracht aan de achterkant van het gebouw van Autoworld, uit zo’n 4000 afgietsels. De gekopieerde kunstwerken dateren van de oudheid tot het einde van de 18de eeuw. Ook enkele kunstwerken van rond de eeuwwisseling kregen hier hun plaats, o.a. van Jef Lambeaux en Constantin Meunier.

De keuze aan gietvormen is alvast enorm : de Nike van Samothrake, een portret van Voltaire of Augustus, de Nefertete van Caïro, de Venus van Milo uit het Louvre, en tal van beelden uit het British Museum, uit Berlijn, New York, noem maar op. Vandaag maakt men bijna geen nieuwe gietvormen meer. Alle musea ter wereld ‘zitten’ op hun kunstwerken, volgens Claire Skinkel-Taupin. Sinds haar komst in 1988 heeft ze enkel de Arumbaya-fetisj aan de collectie kunnen toevoegen. Voor zijn boek Het gebroken oor inspireerde Hergé zich op dit incabeeldje uit het museum.

Het afgietselatelier

verkoopt jaarlijks zo’n 800 à 900 stuks. Twee hellenistische torso’s zijn de absolute bestsellers. Het Brussels atelier werkt voor scholen (o.a. architectenscholen), privé-personen, academies. Je kan de afgietsels echter niet uitsluitend afdoen als goedkope kitsch, bestemd voor de liefhebber van kunstkopieën. Dikwijls zijn het de stille getuigen van kunstwerken die door oorlog, brand, diefstal of andere rampen, verdwenen of vernietigd zijn. Zo had het atelier bijvoorbeeld een afgietsel van de Jacht van de heilige Gertrude en toen het origineel in Nijvel bij een brand zwaar beschadigd werd, kon men zich bij de restauratie baseren op de kopie.

Door de karige budgetten die het afgietselatelier toegewezen krijgt, heeft het atelier het momenteel moeilijk. Het moet zichzelf financieren en dus ‘produceren’. Maar ook het onderhoud, de restauratie en het archiveren moeten gebeuren. Daarvoor ontbreekt het aan personeel en middelen. Nochtans is het afgietselatelier zeer actief en zeker het bezoeken waard. Neem bij uw bezoek ook een kijkje in de nabijgelegen tentoonstellingszaal en de ruimte waar de enorme stock gietvormen bewaard wordt.

De gietvormen

zijn holle vormen, waarin een gipsbrei wordt gegoten om een afgietsel te maken. In Brussel werkt men nog met gietvormen van plaaster en de productie gebeurt volgens de traditionele methode. Elders worden reeds siliconen gietvormen gebruikt, bedekt met een laagje van glasvezel. Ook de Brusselse afgietsels zijn uitsluitend in plaaster vervaardigd, terwijl men in het Louvre bijvoorbeeld ook met hars werkt.

Een gietvorm is het negatief van de oorspronkelijke vorm. Hij kan uit verschillende elementen zijn samengesteld, om de ontmanteling van het afgietsel te vergemakkelijken. De binnenkant wordt eerst bedekt met een laagje olie, daarna ingesmeerd met een bestanddeel dat ervoor zorgt dat het uiteindelijke afgietsel makkelijker van de gietvorm kan losgemaakt worden. Tenslotte giet men het gips in de vorm. De droogtijd is afhankelijk van de dikte van het afgietsel. Het wordt nooit in de oven gezet. Op het juiste moment opent men de gietvorm, neemt de harde, maar nog vochtige plaaster eruit en zet deze in een goed verwarmde ruimte haast een broeikas om er te drogen.

De laatste stap

zijn de kleine correcties en het in elkaar plaatsen van de verschillende elementen, die samen het afgietsel vormen. Waar deze elementen aan elkaar gezet worden, ontstaan ‘naden’, die met de hand gepolijst worden. De resultaten zijn verbazend. Zo heeft men bijvoorbeeld al verscheidene afgietsels gemaakt van de Nike van Samothrake met haar enorme vleugels. Het beeld is 3 meter hoog : een waar huzarenstuk. Grote afgietsels, zoals zuilen, worden in verschillende vlot te hanteren stukken gemaakt, om nadien aan elkaar verlijmd te worden. Ook lichaamsdelen die loszitten, uitgestrekte armen bijvoorbeeld, de ‘afgehakten’ in het vakjargon, worden apart gegoten en na droging aan elkaar bevestigd met vloeibare plaaster.

Het Brussels atelier biedt afgietsels aan in natuurlijk plaaster, of met een patinalaagje, op basis van ongekleurde vernis. Dit laatste beschermt tegen stof en maakt onderhoud met een vochtige doek mogelijk. Bovendien krijgt het afgietsel door de patina het uitzicht van vergeeld marmer. Nochtans heeft stof op natuurlijk plaaster ook iets aparts, want het benadrukt het reliëf in het beeld.

Een enorme voorraad gietvormen, afgietsels en épreuves d’artiste. In totaal zo’n 4000 stuks.

De kunstenaars aan het werk. De afwerking van elk stuk gebeurt manueel. Onderaan bemerk je de naden in de plaaster.

Onderaan rechts : de indrukwekkende stock. Hiernaast : enkele van de tentoongestelde afgietsels in het atelier.