Bitcoinbubbel

De populariteit van de virtuele munt bitcoin neemt zeepbelproporties aan. Die bitcoingekte baart centrale bankiers en overheden zorgen.

“Dit is erger dan de tulpenmanie!” Nout Wellink, voormalig gouverneur van de Nederlandse centrale bank, deed menig toehoorder de wenkbrauwen fronsen tijdens een toespraak aan de Universiteit van Amsterdam. Hij had het niet over de prijs van goud of van Amerikaanse aandelen, maar over de hype van de virtuele munt bitcoin, waarvan de koers sinds januari omhooggeschoten is van 15 naar 900 dollar. Die pijlsnelle koersstijging vertoont inderdaad gelijkenissen met de prijs van een tulpenbol in het 17de-eeuwse Amsterdam, al gaat het nu nog sneller. Tussen 1634 en 1637 steeg de prijs van tulpenbollen in Nederland zo snel dat in januari 1637 één enkele tulpenbol tien keer het jaarsalaris van een ervaren vakman kostte. Met één tulpenbol kon je toen een herenhuis aan een van de Amsterdamse grachten kopen. In februari 1637 kwam aan de manie een abrupt einde, en de prijs viel in ijltempo terug naar het niveau van voor 1634. De tulpenmanie wordt algemeen beschouwd als een van de eerste voorbeelden van een speculatieve zeepbel en massahysterie in de financiële geschiedenis.

Wellink staat niet alleen in zijn bezorgdheid om de bitcoingekte. Zijn oud-collega’s van de Nederlandse centrale bank stuurden begin december een waarschuwing de wereld in waarin ze wijzen op de volatiele wisselkoers van bitcoin, op het feit dat er geen centrale uitgever is die aansprakelijk gesteld kan worden in geval van problemen, en dat er geen depositogarantiemechanisme bestaat voor de virtuele munt.

Worden uw bitcoincodes gestolen door hackers, dan bent u het geld kwijt en kunt u niet terecht bij een bank of een overheid om uw bitcoins te recupereren. Zo stalen hackers in november 4100 bitcoins ter waarde van 1,1 miljoen dollar van de website van de bitcoingebruiker TradeFortress. De eigenaars van de bitcoins kunnen proberen het geld te recupereren van de zeer jonge Australische eigenaar van de website, maar dat zal weinig opleveren. Crasht de harde schijf van je computer en gaan de codes verloren, dan ben je eveneens je bitcoins kwijt. Dat staat in groot contrast met de bescherming van geld bij banken, waarbij in geval van onlinediefstal de eigenaar vergoed wordt door de bank of in geval van faillissement de overheid het spaargeld tot 100.000 euro garandeert.

Ook de Franse centrale bank waarschuwde al voor de gevaren van bitcoin, en de Chinese centrale bank verbood de Chinese banken onlangs bitcoinrekeningen te openen.

Zijn de centrale banken oprecht bezorgd om uw geld? Wellicht wel. Hebben ze reden om te waarschuwen? Absoluut, gezien de wilde koersschommelingen en de risico’s van de virtuele munt. Wat ongetwijfeld ook meespeelt, is dat bitcoin volledig buiten hun autoriteit valt. Bitcoins worden niet uitgegeven door een centrale instantie, ze worden automatisch gecreëerd door de bitcoingebruikers zelf (zie kaderstuk Zo werkt bitcoin), een systeem dat mining heet. Mocht bitcoin vaste voet aan de grond krijgen, en dus almaar meer aanvaard worden als betaalmiddel, dan neemt de controle van de centrale banken op het financiële systeem af.

Beperkt als betaalmiddel

Zo ver staat bitcoin nog niet. Het succes van de munt hangt af van hoe breed ze aanvaard wordt als betaalmiddel. Net als papiergeld zijn bitcoins — elk een unieke code van enen en nullen — een fiduciaire vorm van geld zonder intrinsieke waarde. De waarde van papiergeld of bitcoins hangt dus af van de waarde die gebruikers eraan toekennen, in de verwachting dat anderen die waarde ook erkennen. Eurobiljetten of -munten zijn voor de gebruiker enkel iets waard als de tegenpartij ze ook aanvaardt als betaalmiddel.

Bitcoins worden nog maar in een zeer beperkt aantal onlinewinkels aanvaard. Er gebeuren zo’n dertig bitcointransacties per minuut, Visa registreert 200.000 transacties per minuut, en het gemiddelde bedrag per bitcointransactie bedraagt 16 bitcoins ter waarde van ongeveer 14.000 dollar (bij Visa is dat gemiddeld 80 dollar). Hoewel bitcoin snel groeit, blijft het dus als betaalmiddel bijzonder beperkt. De munt is voorlopig vooral populair als betaalmiddel bij illegale transacties en als financieel speculatievehikel. Velen kopen bitcoins omdat ze erop speculeren dat bitcoin een echte munt zal worden.

Niet anoniem en tijdrovend

Er zijn belangrijke hindernissen voor bitcoin om door te breken naar het reguliere retailnet. Transacties in bitcoin zijn bijvoorbeeld niet anoniem. Mits enig zoekwerk kunnen de uitgewisselde bitcoins altijd getraceerd worden naar twee unieke gebruikers. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld eurobiljetten waarmee je in gewone winkels zonder een identificatiecontrole kunt betalen.

Een bitcointransactie valideren duurt bovendien zo’n tien minuten, wat bijzonder lang is als u in de supermarkt wil betalen. Voor grote bedragen duurt de verificatie zelfs tot een uur. Het probleem ligt in het gedecentraliseerde karakter van het bitcoinnetwerk. Een meerderheid van de miners moet de overdracht van de bitcoins aanvaarden, wat veel tijd vraagt.

Het is ook al voorgekomen dat een deel van het netwerk een transactie aanvaardt, terwijl een ander deel de transactie weigert. Dan ontstaat een zogenoemde vork. In maart van dit jaar bijvoorbeeld trad een vork op omdat een deel van het netwerk een andere versie van het bitcoinprotocol (zie kader Bitcoin maakt datacenters beter) gebruikte dan de rest.

Bitcoin is gebaseerd op opensourcesoftware, en het zijn de bitcoingebruikers die het basisprotocol beheren en optimaliseren. In de praktijk heeft een kleine groep programmeurs het protocol onder beheer. Die beperkte transparantie van wie bitcoin beheert en de onduidelijkheid over wie aansprakelijk is in geval van problemen en wie tussenbeide kan komen in geval van betwistingen, zijn bijkomende hindernissen voor de algemene aanvaarding van de virtuele munt.

Daardoor is bitcoin als onafhankelijke munt eigenlijk gedoemd, omdat de munt ofwel verboden zal worden in het reguliere financiële systeem, ofwel onder controle van de centrale banken geplaatst zal worden. Toch zal bitcoin een grote indruk op de financiële wereld nalaten, en is het goed mogelijk dat een andere vorm van virtueel geld — uitgegeven door bijvoorbeeld centrale banken — zijn intrede doet.

MATHIAS NUTTIN

Bitcoin is voorlopig vooral populair als betaalmiddel bij illegale transacties en als financieel speculatievehikel

Net als papiergeld zijn bitcoins een fiduciaire vorm van geld zonder intrinsieke waarde.