“België dreigt in een neerwaartse spiraal te belanden”

De nieuwe federale regering moet dringend bewijzen dat bestaande of potentiële buitenlandse investeerders nog welkom zijn. Dat vindt Denise Rutherford, voorzitster van de invloedrijke Amerikaanse Kamer van Koophandel (AmCham). Haar advies luidt: stop met de navelstaarderij en profiteer van de media-aandacht voor ons land.

De 45-jarige Rutherford leidt sinds juni 2004 de Belgische divisie van 3M, het Amerikaanse conglomeraat dat vooral bekend is van de Post-itplakbriefjes en Scotchkleefband. 3M staat in België voor 250 werknemers in Diegem die vooral bezig zijn met de verkoop van zowat 28.000 3M-producten. Bovendien heeft het bedrijf 300 werknemers in de vestiging in Zwijndrecht, die grondstoffen voor lijmen produceert.

Maar Rutherford is sinds vorig jaar ook de voorzitter van AmCham, de belangenvereniging van de in ons land actieve Amerikaanse bedrijven, en daarmee een bevoorrechte waarneemster van ons economische leven. Rutherford, die opvallend vaak over België spreekt in de ‘wij’-vorm, prijst zich gelukkig dat ze in volle politieke crisis niet bij het moederhuis moest pleiten voor meer centen.

3M besloot in 2006 namelijk 6 miljoen euro te investeren in Zwijndrecht, maar overweegt er nog twee bijkomende investeringsprogramma’s van in totaal 25 à 40 miljoen euro. Of die er komen is maar de vraag, na het politieke gebakkelei sinds de verkiezingen en het onvermogen van de regering om de buitenlandse bedrijven te paaien.

De politieke hemel is nog niet opgeklaard. Klinkt er een diepe zucht telkens jullie bij AmCham samenkomen?

RUTHERFORD (AMCHAM). “We moeten noodgedwongen wachten. Als er geen federale regering is om bij te lobbyen, is het een beetje lastig om onze missie goed te doen. En als er dan ook onzekerheid is over de verdeling van bevoegdheden tussen de federale en regionale regeringen … Bij 3M en andere bedrijven lopen heel wat telefoontjes binnen met de vraag ‘wat gebeurt er in België?’. En dat is moeilijk in te schatten. Zullen de maatregelen die de regering-Verhofstadt aan het nemen was voor een gunstiger investeringsklimaat behouden blijven, of richt de regering zich meer op het sociale programma? We kunnen alleen hopen dat de regering erkent dat het haar verantwoordelijkheid is om België te verdedigen als een goede locatie voor investeringen.”

U vreest dat de buitenlandse investeerders zullen zakken op het prioriteitenlijstje van de volgende regering?

RUTHERFORD. “Al wat ik weet, is dat wanneer je als Amerikaans bedrijf activiteiten in Europa wil uitbouwen je niet noodzakelijk naar België moet komen omwille van de ligging en de taalvaardigheid van de inwoners. Dat is een ouderwets businessmodel, misschien geschikt in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw. België moet een sterk merk bouwen – als land welteverstaan en niet als stad of als regio – dat bedrijven waar voor hun geld geeft. Dat is niet gebeurd tijdens mijn verblijf in België. Er is duidelijk concurrentie tussen Vlaanderen, Wallonië en Brussel.”

Is het niet te laat om dat merk ‘België’ te verkopen, na wat er sinds de verkiezingen is gebeurd? Heeft die instabiliteit investeerders niet voorgoed aan het twijfelen gezet?

RUTHERFORD. “Dat is waar we echt bezorgd om zijn. We moeten een stabiele regering hebben die toont dat het haar menens is met het herstel van de aantrekkingskracht voor Amerikaanse investeringen. Die regering moet snel een duidelijke agenda opstellen voor duurzame groei. Vanuit marketingperspectief is het nu trouwens een gedroomd moment: België is een woord geworden dat iedereen kent, terwijl vroeger in de VS mensen Brussel kenden, maar niet de link met België maakten.”

Probeert u nu uzelf te overtuigen? Dit ruikt naar wishful thinking.

RUTHERFORD. “Ik verwacht dat de regering er komt tegen Pasen, maar ze zal niet aan een hoge snelheid en met een duidelijke agenda uit de startblokken schieten. Dat is nochtans de beste manier om de reputatie te herstellen, omdat we dan profiteren van het feit dat we op het wereldradarscherm stonden.”

Het ziet er dus niet zo goed uit om nieuwe investeringen naar België te krijgen?

RUTHERFORD. “Ik prijs me gelukkig dat ik in deze tijden niet zelf om extra investeringen moest bedelen. Maar ik ben optimistisch dat het weer beter zal gaan wanneer ik wél geld moet gaan vragen. Hoe groot de schade aan de reputatie van België is, zou ik niet kunnen zeggen, maar ik kan me niet voorstellen dat het permanent beschadigd is.”

Wordt die schade niet onderschat? Bedrijven haten onzekerheid. Zodra twijfel is gezaaid, is het te laat.

RUTHERFORD. “De twijfels bestonden al voor de verkiezingen, ondanks de voor de zakenwereld gunstige maatregelen die al waren genomen. Er is een goede productiviteit, maar de loonkosten zijn zwaar en de bedrijfsheffingen nog veel te hoog om ons competitief te maken met landen als Zwitserland en Ierland, die zich duidelijk als merk profileren om investeringen te lokken. Nu, laten we wel wezen, zes maanden is een korte periode in een levenscyclus van investeringen. Heel wat grote bedrijven zijn hier al veertig of vijftig jaar actief, en we zijn ook van plan hier te blijven. Alleen zullen sommige productieactiviteiten verhuizen naar een plaats waar de kosten lager zijn.”

Geldt dat ook voor de vestiging in Zwijndrecht? Staat 3M met andere woorden voor de keuze tussen extra investeringen in de bestaande fabriek en een nagelnieuwe fabriek in bijvoorbeeld Zwitserland?

RUTHERFORD. “Dat maakt inderdaad deel uit van onze beoordeling. Gaan we naar een ‘greenfield’ om van nul te beginnen voor de volgende vijftig jaar, of kiezen we voor het draaiend houden van de bestaande afdeling? Dat zal altijd een overweging zijn. We hebben trouwens twee investeringen die worden overwogen. Maar waar wij bij AmCham vooral bezorgd om zijn, is dat bedrijven door de perceptie van politieke onstabiliteit België gewoon hebben geschrapt van de shortlist van drie landen waar ze een due diligence zouden doen voor investeringen. Vroeger was AmCham daar actiever bij betrokken. Nu is alle informatie zoals statistieken, investeringsklimaat, werkgelegenheid en politieke omgeving beschikbaar op het internet.”

Zijn er bedrijven die investeringsplannen hebben laten varen?

RUTHERFORD. “We hebben geen voorbeelden, maar misschien heeft België het geluk dat de economie in de VS in het vierde kwartaal begon te vertragen en potentiële investeerders sowieso wilden afwachten.”

Komen we dichter bij het moment waarop de balans overhelt in het voordeel van een greenfield in een ander land?

RUTHERFORD. “Ja, onze enquête over directe investeringen in België toont dat we meer en meer van de lijst vallen. 2005 was nog een recordjaar, maar dat kwam omdat we hier twee grote acquisities hadden. Maar greenfieldinvesteringen vanuit de VS zien we hier inderdaad minder en minder. Maar opnieuw: de bezorgdheid bestond al voor de crisis en we hadden al onze lijst met opmerkingen. Die is zelfs nog iets langer geworden: bedrijven vinden niet snel genoeg gekwalificeerd personeel. Er is een enorme strijd om vacatures op te vullen. Er is dus duidelijk iets mis met het afstemmen van wat jonge mensen kiezen als studierichting op de jobaanbiedingen.”

Dat is niet snel op te lossen. Eerst moet de instelling van de jongeren veranderen en dan duurt het nog jaren vooraleer ze afstuderen.

RUTHERFORD. “Het is een grote uitdaging. We willen met AmCham werken aan een grotere interactie tussen het onderwijs en de zakenwereld. We moeten manieren vinden om het entrepreneurschap bij studenten te stimuleren. Er zijn hier te veel studenten die kiezen voor een overheidsbaan omdat die stabieler lijkt. Misschien dat het typisch Amerikaans is om te zeggen, maar de zakenwereld is fun. In afwachting zullen bedrijven noodgedwongen kiezen voor selectieve immigratie van gekwalificeerde mensen.”

Dat is duurder.

RUTHERFORD. “Ja, maar wel beter dan achttien maanden met een vacature zitten. Als je een persoon vindt die de verkoop met enkele miljoenen kan doen stijgen, is die wel die enkele honderdduizenden waard om hem hier te krijgen. Onze bedrijven klagen ook dat het een hele uitdaging is om mensen van buiten de EU naar hier te krijgen, door het vele papierwerk. We vragen dan ook om de barrière voor selectieve immigratie van gekwalificeerd personeel te verlagen.”

U kunt toch niet echt optimistisch zijn, want u weet ook wie de volgende eerste minister wordt. Yves Leterme heeft al meermaals het deksel op de neus gekregen en zal op eieren moeten lopen om de regering niet te doen crashen.

RUTHERFORD. “Deze politieke crisis heeft aangetoond dat België heel intern gefocust is. Het land is sterk gericht op conflicten tussen taalgroepen en over sociale zaken. Als de nieuwe regering alleen daarnaar kijkt, ontstaat het risico op een neerwaartse spiraal. Sommige regio’s kampen bijvoorbeeld al met hoge werkloosheid. Als minder wordt geïnvesteerd, wordt het alleen maar slechter. Want intussen evolueert de wereldeconomie razendsnel, waarbij landen zoals Ierland en Zwitserland er wel in slagen zich sterk te profileren en investeringen aan te trekken. Dat heeft ook hier een impact. Regionale hoofdkwartieren verhuizen van Brussel naar andere locaties. De regering moet de reputatie van België dringend herstellen en versterken, zodat de kinderen van deze en de volgende generatie voldoende kansen op werkgelegenheid hebben.”

Hebben sommige politici het contact met de bevolking misschien verloren?

RUTHERFORD. “Ja, ik denk dat politici het contact met de bevolking kwijt zijn en verstrikt zijn geraakt in uiterst gevoelige politieke zaken. Als je hier dan vraagt aan de mensen wat er aan de hand is, zeggen ze: ‘Denise, het is heel ingewikkeld’. En dan vraag ik: ‘Schrijf je naar je volksvertegenwoordiger?’ Dat is misschien heel Amerikaans, maar als niemand van zich laat horen zal er niets veranderen.”

Misbruikt België het feit dat de EU en de Navo hier hun hoofdkwartier hebben om niet meer het nodige te doen om investeringen aan te trekken?

RUTHERFORD. “Ik zou eerder het woord zelfgenoegzaamheid gebruiken. Het is een luxe geweest om de EU en de Navo hier te hebben. Maar dat heeft ook geleid tot zelfgenoegzaamheid, het niet aanpakken van dingen die heel belangrijk zijn voor sectoren die niet noodzakelijk geïnteresseerd zijn in de EU-instellingen. De wereld verandert trouwens snel: fysiek dicht bij die instellingen zijn, is niet meer zo belangrijk als vroeger. Je hebt goedkope vluchten en je kan op één dag in en uit Brussel zijn. Je kunt thuis werken met tele- of videovergaderen of file sharing. Je moet daarvoor niet meer in België wonen.”

Is dat de boodschap van AmCham? België, pas op je tellen, want de wereld heeft je niet echt nodig?

RUTHERFORD. “Dat is een beetje sterk, maar we hebben nood aan een goede value proposition. Diegenen die hier al actief zijn, zullen wel zo lang mogelijk blijven, maar moeten toch ook een signaal krijgen dat ze welkom zijn. En we mogen nooit vergeten dat misschien ooit de dag komt dat sommige EU-instellingen verhuizen.”

Kan België politiek of economisch iets leren van de VS?

RUTHERFORD. “Ik verwijs opnieuw naar die zelfgenoegzaamheid. Oké, de politieke toestand is ingewikkeld, maar in de VS is het ook niet eenvoudig met een federale regering, de staten, provincies, lokale overheden. Er liggen alleen veel meer kilometers tussen de verschillende plaatsen. Maar toch is het niveau van activisme er veel hoger dan hier. Ik heb hier dat niveau van passie niet gezien, tenzij bij enkele politici (lacht). Ook de risicobereidheid en de ondernemerszin zijn groter in de VS, en dat wordt dan ook gesteund door de overheid. Henry Ford bijvoorbeeld ging drie keer failliet voor hij succes kende. Waarmee ik alleen maar wil zeggen dat je risico’s moet durven te nemen en weten dat het de eerste keer fout kan gaan.”

Zouden we toch maar niet beter Brussel of Vlaanderen promoten in plaats van België?

RUTHERFORD. “Neen. We concurreren met landen, niet met regio’s. Ik verwijs opnieuw naar Zwitserland of Ierland, of naar Turkije, dat enorm investeert in een campagne om investeringen aan te trekken. Let wel, als land, niet als de stad Istanboel.”

Maar wat als het merk België niet meer blijkt te werken?

RUTHERFORD. “Je kan niet zeggen dat het mislukt is, want men heeft het gewoon niet geprobeerd. Ik heb alleen Vlaanderen dingen zien doen, Wallonië en Brussel. Tijdens mijn verblijf heb ik hier geen enkele poging gezien om België te verkopen als merk. Zero!

“De vraag is: waar ging het verkeerd? Dat doet me denken aan de Abilene-paradox, waarbij een groepje mensen samen zit terwijl niemand van hen begrijpt waarom ze doen wat ze doen. Niemand durft te zeggen ‘ik wil niet meer meerijden met deze wagen want ik weet niet waar jullie naartoe gaan’. Wel, ik vraag me af wie hier diegene is die naast de auto staat terwijl Vlaanderen de ene richting uit rijdt en Wallonië en Brussel een andere weg kiezen, en die zegt dat alle wagens onafhankelijk van elkaar de verkeerde kant uit rijden. Anders gezegd: we hebben een chef nodig.”(T)

Door Bert Lauwers