Boetes en schikkingen voor fraude met de tarieven voor de interbankenrente kosten de bankensector miljarden. En het volgende schandaal loert al om de hoek: de grote banken zouden ook de wisselkoersen hebben gemanipuleerd.
Het was een beetje grappig, het ‘krachtige signaal’ dat Piet Moerland, de CEO van Rabobank, wilde geven door op te stappen. Moerland zou begin volgend jaar hoe dan ook met pensioen gaan, en nu stopt hij gewoon enkele maanden vroeger. Sinds Moerland in 2009 aan het roer van Rabobank kwam, is zowat alles fout gelopen wat fout kon gaan. De Nederlandse coöperatieve bank verloor haar AAA-rating, moest de wielerploeg die ze sponsorde wegens dopingpraktijken opdoeken, en nu bleek ze ook nog eens een van de actiefste actoren in het Libor-schandaal.
De imago- en reputatieschade valt moeilijk te becijferen. De bank die zich als een degelijk, nuchter en veilig alternatief voor de machohaaien van de zakenbanken presenteerde, bleek zelf een hoofdrolspeler in de internationale rentefraude. Of zoals de Nederlandse krant De Volkskrant het treffend omschreef: “De brave hendrik onder de Nederlandse grootbanken is spectaculair ontmaskerd als witteboordencrimineel.”
Rabobank kwam met de toezichthouders overeen 774 miljoen euro te betalen voor haar betrokkenheid in de manipulatie van de Libor- en de Euribor-rente. Dertig werknemers knoeiden minstens zes jaar met de belangrijkste rentetarieven ter wereld. Tracey McDermott, de directeur van de Britse toezichthouder FCA, verklaarde dat “het wangedrag van Rabobank een van de ernstigste gevallen is die we in het Libor-onderzoek zijn tegengekomen. Effectenhandelaars en medewerkers die de rentetarieven doorgaven, gebruikten het Libor-systeem om geld te verdienen, en toonden daarbij geen enkel respect voor integriteit.”
Het manipuleren van de rentetarieven voor eigen gewin was routine geworden, blijkt uit het e-mailverkeer tussen medewerkers van Rabobank. Derivatenhandelaars gaven hun renteverzoeken door aan collega’s, die als submitter de rentes overmaakten aan het financiële persbureau ThomsonReuters, dat dagelijks een gemiddelde publiceerde. Door foute rentes door te geven, konden de traders winst boeken op hun posities en gemakkelijker hun prestatiebonussen halen. Tot ontsteltenis van de toezichthouders bleken de derivatenhandelaar en de submittent soms één en dezelfde persoon. De manipulaties zijn uiterlijk in 2005 begonnen bij Rabobank (eerder is niet onderzocht), en ze hielden pas op in maart 2011, lang nadat de Amerikaanse toezichthouder een onderzoek gestart was.
De boete voor Rabobank is de op één na hoogste voor een bank in het Libor-schandaal. Alleen UBS kreeg met 1,2 miljard euro een hogere boete. Het Britse Barclays kwam er met 370 miljoen euro van af, omdat zij als eerste bank schuld bekende en meewerkte aan het verdere onderzoek. Royal Bank of Scotland moest 453 miljoen euro betalen en de Britse effectenmakelaar ICAP 65 miljoen. Alles samen heeft het Libor-schandaal de banksector dus al 2,9 miljard gekost, maar het onderzoek tegen andere betrokken instellingen, waaronder Deutsche Bank, loopt nog.
Rem op de winst
Behalve tegen de Libor-fraude treden de toezichthouders ook fel op tegen banken die gestructureerde producten hebben verkocht, zoals opgedeelde en herverpakte Amerikaanse hypotheken. Die woonkredieten bleken van een minder goede kwaliteit dan de banken aan de kopers hadden voorgesteld. JP Morgan Chase sloot al een schikking van 5,1 miljard dollar voor de verpakte kredieten die ze verkocht aan Fannie Mae en Freddie Mac. In totaal zou de Amerikaanse bank bereid zijn 13 miljard dollar aan de overheid te betalen om vervolging af te kopen. Dat zou een van de grootste schikkingen ooit zijn.
Rechtszaken, claims, boetes en schikkingen dreigen de winst van de banksector de komende jaren flink af te romen. Zo is Rabobank de opbrengst van de verkoop van Robeco bijna weer kwijt (zie kader). De Zwitserse toezichthouder verplichtte UBS 586 miljoen Zwitserse frank extra opzij te zetten voor rechtszaken en betwistingen, en daar kan volgend jaar nog een pak bij komen. Deutsche Bank nam voor 1,2 miljard euro extra provisies voor mogelijke boetes en betwistingen, waardoor de winst in het derde kwartaal met meer dan 90 procent zakte. De totale stroppenpot die Deutsche Bank nu opzij heeft staan, bedraagt 4,1 miljard euro.
“De tijd dat juridische en gerechtskosten als een eenmalige kostenpost beschouwd konden worden, is voorbij”, zegt een bankenanalist. “We moeten er rekening mee houden dat de banken de komende jaren met een toename van die kosten geconfronteerd worden.”
De kans is groot dat de banken nog jaren betalen voor hun wangedrag en wanbeleid tijdens het eerste decennium van de jaren 2000. Het lijkt alsof regelgevers en toezichthouders bloed geroken hebben. Eerst hebben ze de sector de tijd gegeven de balansen op te schonen en de winstmotoren te herstellen, maar nu is voor de banken de tijd gekomen om (financieel) rekenschap af te leggen voor hun daden uit het verleden.
Wisselkoersmanipulatie
Het Libor-onderzoek bracht een aantal toezichthouders al op een nieuw spoor: dezelfde grote financiële instellingen zouden ook al jaren de wisselkoersen manipuleren. De handel in vreemde valuta — de zogenoemde Forex-markt — is dagelijks goed voor enkele duizenden miljarden dollars, wat waarnemers doet vrezen dat het Forex-schandaal misschien nog groter wordt dan de Libor-zaak. Er loopt onderzoek naar onder meer UBS, Deutsche Bank, Citigroup, Barclays, HSBC, RBS, JP Morgan en Crédit Suisse.
Valutahandel was de voorbije jaren een van de belangrijkste winstgevende activiteiten voor traders van zakenbanken. Volgens insiders is de Forex-markt minder gesofisticeerd dan de rente- en derivatenmarkt. Maar traders zouden er niet voor terugschrikken risicovolle posities in te nemen, informatie met elkaar te delen, en hun eigen orders voor die van hun klanten uit te voeren.
De schandalen dreigen de banken niet alleen veel geld te kosten, minstens even erg is dat de reputatie van de sector vijf jaar na de val van Lehman en Fortis nog altijd aan scherven ligt. “Meer dan ooit krijg je de indruk dat er sinds 2008 niets is veranderd in de banksector”, zegt Karel Lannoo, algemeen directeur van de Europese denktank CEPS.
Dat Rabobank intussen wel de variabele verloning voor haar bestuursleden en gewone kantoormedewerkers heeft geschrapt, maar niet voor zo’n 200 traders, derivatenhandelaars en zakenbankiers (onder wie de dertig die verantwoordelijk zijn voor de Libor-manipulatie) zal daar zeker geen goed aan doen. Zolang een kleine categorie van bankiers, die dagelijks posities innemen met grote sommen geld, bonussen blijven krijgen, zullen ook de perverse prikkels tot het nemen van risico’s blijven bestaan.
PATRICK CLAERHOUT
“Meer dan ooit krijg je de indruk dat er sinds 2008 niets is veranderd in de banksector” Karel Lannoo, CEPS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier