Amerika en Europa groeien verder uit elkaar

Wordt China over enkele jaren werkelijk de nieuwe economische grootmacht? En waarom kunnen we er in Europa nog steeds niet bij dat George Bush de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft gewonnen? De Franse succesauteur, wereldreiziger, journalist en professor Guy Sorman geeft geprononceerde antwoorden.

‘Made in USA, regards sur

We bellen Guy Sorman in New Delhi over zijn jongste boek ‘Made in USA’. De succesvolle veelschrijver, veelgevraagde spreker, onvermoeibare reiziger, heldere journalist en kosmopolitische professor reist momenteel door India. Vier jaar na de publicatie van ‘Le Génie de l’Inde’ is hij opgetogen over de manier waarop het Indiase subcontinent de vrije markt en de globalisering omarmt. India doet dat immers met respect voor de erfenis van Gandhi: op zo’n manier dat de plattelandsbevolking mee uit de armoede wordt getild.

“Dat is een eerste wezenlijk verschil met China,” reageert Sorman als we hem daarover aanspreken. “De Chinese leiders letten alleen op het nuttige China, de steden. Het land stevent daarom, in tegenstelling tot wat je tegenwoordig allemaal hoort over het Chinese mirakel, af op een catastrofe. China is een lege doos.”

Hoezo? De bedrijfsleiders, pas terug uit China, zullen het niet geloven. Sorman haalt er Nobelprijswinnaar Amartya Sen bij: “Sen schrijft in ‘The New York Revue of Books’ dat de levensverwachting van de hele Indiase bevolking vooruitgaat, terwijl die in de Chinese steden stagneert en op het platteland drastisch achteruitgaat. Dat wijst op wild kapitalisme, zonder democratische inspraak. In India echter bloeien lokale initiatieven met instemming van de overheid.”

TRENDS. In uw nieuwe boek beklemtoont u – heel verrassend – de directe democratie in de VS, terwijl Europeanen de indruk hebben dat het wilde kapitalisme en het recht van de sterkste er steeds meer zegevieren?

GUY SORMAN. “Het begrip democratie krijgt aan beide zijden van de Atlantische Oceaan een andere invulling. In Europa is het een middel om de maatschappij te organiseren. In de Verenigde Staten zien ze het meer als een methode om te komen tot de allergrootste gelijkheid: al wie zich wil verheffen boven de anderen, als een soort verlichte elite, wordt teruggefloten. Dit streven naar absolute gelijkheid is één van de grondslagen van de Amerikaanse samenleving. De vrijheid van meningsuiting is daarvan een duidelijk bewijs: je mag alles zeggen. Het politieke debat is daar permanent aanwezig en veel intenser dan in Europa.”

Verwijst u nu naar de anarchistische neigingen van de stamvaders van de Amerikaanse natie? Zelfs de econoom Milton Friedman omschreef zichzelf als een ‘kapitalistische anarchist’.

SORMAN. “Milton Friedman plaatst zich in een historisch perspectief. In de jaren twintig van de vorige eeuw, zo verklaart hij, hief de staat slechts 5 % belastingen op de nationale rijkdom en was de economische groei groter dan vandaag. Het leven bood meer zekerheid, want iedereen zorgde voor zichzelf en vond hulp bij de liefdadigheidsinstellingen. Dat de staat van een heffing van 5 % naar 25 % is gegaan – in Europa is dat zelfs 50 % en meer – heeft de Amerikaanse samenleving er, volgens Friedman, niet beter op gemaakt. Die hoge belastingniveaus moeten worden teruggeschroefd, zo concludeert hij. Alles wat de staat kan verzwakken, is bijgevolg goed, waardoor wordt aangeknoopt bij het hoger vermelde basisprincipe van de Amerikaanse samenleving. Californië is daar een goed voorbeeld van. Daar zijn het de burgers die, via een referendum, de begroting van de staat opstellen én het niveau van de belastingen bepalen. De tendens is vanzelfsprekend meestal: lagere belastingen.”

Directe democratie klinkt mooi, maar vergt wel veel financiële middelen om referenda te organiseren. Leidt directe democratie trouwens niet tot ontsporingen?

SORMAN. “Het referendum dat de indianenstammen heeft toegelaten om casino’s op te richten, werd gefinancierd door de fabrikanten van gokautomaten, dat is waar! En het is evengoed waar dat de Californische referenda vooral ten goede komen aan de blanke, rijke en oudere meerderheid en veel minder aan de anderen. Maar tegelijk moet je toegeven dat de acties van de bekende Amerikaanse consumentenactivist Ralph Nader – die via het referendum op kruistocht is gegaan tegen discriminaties door de verzekeringsmaatschappijen – vooral de minder gegoede Californiërs ten goede zijn gekomen.

“In ieder geval merk je dat de verliezers van een referendum nooit het referendum op zich aanvallen. Ze reageren door te stellen dat het de volgende keer aan hen zal zijn om zich beter te organiseren.”

De Europeanen hebben de neiging om het Amerikaanse socialezekerheidssysteem als onbeduidend te beschouwen. Klopt die inschatting?

SORMAN. “De vergelijkingen lopen mank, omdat de budgetten in Europa meestal gecentraliseerd zijn, terwijl die in de Verenigde Staten in grote mate gedecentraliseerd zijn. Maar ze worden ook beheerd door de privé-sector. Als je rekening houdt met alle Amerikaanse elementen, inclusief de fiscale aftrek voor bijdragen in een privé-systeem – een stelsel dat door George Bush jr. nog werd uitgebreid – stel je vast dat de sociale budgetten per inwoner in de Verenigde Staten en Europa ongeveer gelijk zijn.

“Het klopt dat het Amerikaanse systeem tot grote verschillen leidt tussen de burgers, maar dat is eigen aan de Amerikaanse samenleving. De maatschappij daar biedt aan de burger de mogelijkheid om zelf keuzes te maken op het vlak van de sociale zekerheid en de pensioenverzekering. De staat speelt daarin een belangrijke rol, aangezien al deze bijdragen belastingvrij zijn. Tegelijk merk je dat de caritatieve, religieuze en niet-geestelijke sector een steeds belangrijkere rol spelen op het vlak van de solidariteit. Dat is helemaal het tegenovergestelde van Europa!”

Ook Europa evolueert de jongste tijd toch meer en meer naar een systeem van aanvullende pensioenen en privé-ziekteverzekeringen?

SORMAN. “Misschien, maar dat betekent nog niet dat Europa in de voetsporen van Amerika treedt. In tegenstelling tot wat ik twintig jaar geleden zelf dacht, heeft Europa het heel moeilijk om zich op het Amerikaanse model te inspireren. Waarom is er veel minder werkloosheid in de Verenigde Staten? Omdat ze daar gemakkelijk mensen aanwerven van wie men weet dat ze al even gemakkelijk weer kunnen worden opzijgeschoven.

“Het Amerikaanse systeem is gebaseerd op het gebrek aan bescherming en het door de econoom Joseph Schumpeter zo gekoesterde systeem van creatieve destructie: een bedrijf dat niet langer kan volgen, verdwijnt snel, maar maakt al even snel plaats voor een ander, meer performant bedrijf. Dat leidt tot hoge groeipercentages, een snelle absorptie van de immigranten en een lage werkloosheidsgraad.

“Het Europese systeem is dan weer bevorderlijk voor zij die rentenieren,. Er wordt minder gewerkt. Resultaat: een systematisch minder hoge groei, een hogere werkloosheidsgraad en een onmogelijke integratie van de immigranten.”

Volstrekt onmogelijk?

SORMAN. “Dat is toch wat ik vaststel.”

De integratie van de islamitische bevolking verloopt blijkbaar moeilijk, maar het systeem heeft toch goed gewerkt bij de Poolse en vooral Italiaanse immigranten?

SORMAN. “Ja, maar inmiddels heeft Europa zijn economisch systeem veranderd. Hoe dan ook, we moeten goed beseffen dat Europa met minder werk en meer sociale zekerheid geen economische groei op z’n Amerikaans wil. Dertig jaar geleden haalden de Verenigde Staten en Europa allebei hetzelfde inkomen per inwoner. Vandaag ligt dat inkomen een derde lager in Europa.”

Lijkt de Verenigde Staten dan steeds minder op Europa?

SORMAN. “Ja, en dat geldt ook voor het Democratische kamp, dat nog altijd Europeser is dan het Republikeinse kamp. Maar het socialezekerheidssysteem naar Europees model, dat in Canada wordt toegepast en dat de voormalige president Bill Clinton in zijn verkiezingsprogramma nog voorstelde, heeft de huidige Democratische kandidaat John Kerry niet meer opgenomen. Dat is veelzeggend. De Amerikaanse samenleving is, over het algemeen, gewonnen voor het systeem van de markteconomie. Die tendens wordt nog versterkt door de recente immigratiestromen van Chinezen, Indiërs en Latino-Amerikanen, die allemaal duidelijk kiezen voor de traditionalistische waarden.

“De nederlaag van Kerry moet je ook op die manier zien: Kerry was de laatste vertegenwoordiger van een zekere verlichte aristocratie aan de Oostkust, met sociaal-democratische ideeën. Hij werd verslagen door een coalitie die heel ver verwijderd staat van Europa. Zowel op politiek, economisch als moreel vlak.

“De Amerikaanse verkiezingsuitslagen hebben aangetoond dat het merendeel van de Latino-immigranten Republi-keins heeft gestemd. Hebben de armen dan gekozen voor de partij van de rijken? Neen, het zijn vooral de immigranten die geloven in het Republikeinse model. Het is in hun ogen immers het doeltreffendst en biedt ook de beste benadering van de Amerikaanse Droom, die aan de basis ligt van hun emigratie.”

Hoe komt het dat de immigratie in Amerika zo goed wordt opgevangen?

SORMAN. “Omdat het systeem de integratie via werk mogelijk maakt en omdat de immigranten in hun hoofd al Amerikanen zijn voordat ze voet op Amerikaanse bodem zetten. Zodra ze in de VS aankomen, willen ze kapitalistisch en rijk worden. Ze willen met een grote slee rijden. En de Democraten kunnen hen niet voor zich winnen door te stellen dat zoiets niet goed is. De religie, die dan weer door de Republikeinen naar voren wordt geschoven, brengt de immigranten wél volop in vervoering.

“Het recht op geluk is de grondslag van de Amerikaanse samenleving, terwijl de grondslag van de Europese samenleving veeleer steunt op gedeeld historisch lijden, op het voorkomen van ongeluk. En al de rest vloeit daaruit voort.”

Is Amerika toch niet op weg om een reus op lemen voeten te worden? De Chinezen financieren gul hun tekorten. Maar zullen de Chinezen op termijn niet een minder loyale crediteur zijn dan de Japanners?

SORMAN. “Die oplopende tekorten zijn bijzonder nuttig, want voeden de mondiale groei, meer bepaald van de Chinese economie. Je kan theoretische bespiegelingen maken dat China, Japan of zelfs de Arabieren hun centen op den duur elders zullen willen investeren. Maar waar zou dat dan wel moeten wezen? De euro is als reservemunt zeker geen alternatief. Financiers spelen op veiligheid en de euro heeft nu eenmaal geen track record, want veel te jong. Frankrijk, Duitsland en België doen er door hun irrationeel macro-economisch beleid trouwens alles aan om ervoor te zorgen dat de euro niet binnen de eerste tien jaar een betrouwbare reservemunt wordt die de dollar zou kunnen vervangen. Bovendien beseffen Chinezen, Japanners en Arabieren heel goed dat een zogenaamd Amerikaans faillissement hun eigen doodsteek zou betekenen.”

De Amerikaanse dynamiek, creativiteit en innovatiedrang zijn grotendeels het werk van Europese en joodse immigranten, de jongste jaren aangevuld door intellect uit India en China. Sommigen beweren dat de ‘liberale’ geesten geneigd zijn om het verstikkende neoconservatisme te ontvluchten…

SORMAN. “Een omgekeerde braindrain? C’est une plaisanterie. Pure onzin!”

… En dat Indiërs en Chinezen, als China en India over twintig jaar economische grootmachten zijn, meer zullen aanleunen bij hun land van herkomst?

SORMAN. “Over twintig jaar is China geen economische grootmacht, India misschien. Maar – los daarvan – bestaat er in de economie niet zoiets als het concept nationale loyaliteit. Chinezen en Indiërs die in de VS studeerden, keren steeds vaker terug naar hun land, maar dan om daar bedrijven op te richten ten behoeve van klanten in de VS. Bovendien wordt de Verenigde Staten steeds meer een kosmopolitische samenleving waarin de etnische minderheden steeds beter geïntegreerd geraken en in de economie meedraaien. Ik zie dat niet in Europa.”

Erik Bruyland – Guy Legrand

“Frankrijk, Duitsland en België zorgen er door hun irrationeel macro-economisch beleid voor dat de euro geen alternatieve reservemunt

voor de dollar kan worden.””Het economische systeem zorgt ervoor dat het in Europa voor immigranten gewoonweg onmogelijk is om te integreren.””John Kerry werd verslagen door een coalitie die heel ver van Europa staat.”