Alweer geen reden om Lotto te spelen

Aandelenoptieplannen zijn een kansspel: betaal vandaag de belastingen en hoop maar dat de aandelen in waarde zullen stijgen. Veel werknemers hebben dat spelletje sinds de wet van 1999 verloren. Tijd om de wetgeving te herzien?

Een aandelenoptie is het recht om een aandeel tegen een vaste prijs te kopen binnen een bepaalde periode. De wet van 25 maart 1999 over aandelenopties omschrijft de spelregels van dit kansspel. De wet voerde een fiscaal regime in voor de aandelenopties en bracht duidelijkheid omtrent de parafiscale behandeling. Werknemers die opties krijgen, hoeven geen RSZ-bijdragen te betalen en de opties worden belast als beroepsinkomen.

Specifiek voor de Belgische wet is dat de belastingen worden betaald bij de toekenning van de opties en dus niet bij de uitoefening. Helemaal onzinnig is deze timing niet. Paul De Grauwe, professor economie aan de KU Leuven en VLD-volksvertegenwoordiger, legt uit: “De optie heeft bij de toekenning een tijdswaarde, omdat tijdens de looptijd van de optie het onderliggende aandeel en dus de optie in waarde kan stijgen. Het idee was om die waarde te belasten. Maar het resultaat is een soort casinobelasting, omdat die tijdswaarde zeer variabel is. Het risico dat de opties waardeloos worden, is altijd zeer groot geweest.”

Maar toen de wet werd geschreven, steeg de beurs alleen maar en daarom zagen weinigen graten in de op voorhand te betalen belasting. Door de gekelderde aandelenkoersen is het aanvankelijke enthousiasme voor aandelenoptieplannen fel geluwd. Veel opties zijn zelfs waardeloos geworden, maar de belasting is dus wel betaald. Jean-Pierre Tanghe van Barco, een van de pioniers op het vlak van aandelenopties: “Uit ervaring weten we dat geduld de beste strategie is in deze omstandigheden. Onze opties hebben een looptijd van tien jaar. We merken wel dat de bereidheid om in te tekenen op de optieplannen is afgenomen, zeker bij jongere mensen. Zij kunnen niet altijd die belasting op voorhand ophoesten.”

Er gaan stemmen op om de wet te wijzigen. Werkgroepen buigen zich in de Wetstraat over het probleem, maar politiek liggen de kaarten moeilijk om de wet te herschrijven, zeker nu de schwung uit deze regering is. En zijn aandelenopties geen risicokapitaal, dat per definitie in waarde schommelt? Toch is in de meeste landen de belasting pas verschuldigd op het moment van de uitoefening van de opties. De belasting is op dat ogenblik doorgaans hoger dan de relatief milde fiscale behandeling in België bij de toekenning van de opties. “Geef de werknemer ten minste de keuzemogelijkheid om nu of later de belasting te betalen,” oppert De Grauwe.

Participatiecultuur

Maar dat optieplannen op dit ogenblik floppen, heeft diepere oorzaken. “De nadruk lag te veel op het financiële luik. Nogal wiedes dat de belangstelling wegebt nu het beursklimaat tegenzit,” zegt Herman Siebens van het Vlaams Netwerk voor Bedrijfsethiek. “In essentie zou het om de cultuur van participatie moeten gaan. Als optieplannen niet verankerd zitten in die cultuur, schieten ze hun doel voorbij.”

Naast de optieplannen is er sinds kort ook de wet van 22 mei 2001 om de werknemersparticipatie fiscaal aantrekkelijker te maken. Terwijl opties selectief en betalend zijn, is werknemersparticipatie collectief en gratis. “Als de werknemer zou moeten betalen, zou dit indruisen tegen het principe van samen aan iets werken. Het ondernemingsbelang verdwijnt als de rijke werknemer kan intekenen maar de goede medewerker misschien niet,” zegt Gust Van Put, erevoorzitter van HBK. De eventuele winstuitkering moet steeds een surplus bij het loon zijn en kan geen loon vervangen. De uitkering staat ook los van de cao-onderhandelingen, al vrezen waarnemers dat dit een fictie zal blijken.

De winst bestemd voor het personeel kan worden uitgekeerd in cash of in aandelen. Een uitkering in contanten is fiscaal ongunstiger dan een uitkering in aandelen, maar wie wil vandaag worden vergoed met aandelen? Paul De Grauwe: “Een uitkering in cash is ook beter, want door de werknemer aandelen te geven, zadel je hem op met een minder goede risicospreiding: zowel de job als het spaargeld zitten dan verankerd in hetzelfde bedrijf. Waarom kan een uitkering in cash niet fiscaal gelijk worden behandeld als aandelen? Ook hier is de roes dat iedereen wel voor aandelen zou kiezen voorbij.”

Daan Killemaes [{ssquf}]

“Waarom kan een uitkering in cash niet fiscaal gelijk worden behandeld als aandelen?”