Als je een nummer zonder nummer bent

Betalen met Bancontact in de supermarkt, geld afhalen aan een automaat, zakgeld overschrijven naar zoon of dochter, voor duizenden Belgen zal het binnenkort niet meer lukken. Door een wet die president Barack Obama nog invoerde, dreigen Belgen met ook de Amerikaanse nationaliteit op 1 januari 2020 zonder bankrekening te vallen.

Flashback naar 2010. President Barack Obama tekent de Foreign Account Tax Compliance Act (FACTA), een wet die moet beletten dat Amerikanen inkomstenbelastingen ontduiken door hun geld te verstoppen via buitenlandse bankrekeningen en beleggingsvehikels. De wet maakt dat buitenlandse banken zware boetes krijgen als ze weigeren de identiteit en het vermogen te rapporteren van de Amerikanen die rekeningen bij hen aanhouden. Ze is verreikend omdat het begrip ‘Amerikaanse burger’ ruim is gedefinieerd. Ook mensen die hun hele leven in Europa hebben gewoond en gewerkt en geen enkele band met het land hebben, vallen onder de wet.

Onder het systeem van birthright citizenship krijgt iedereen die geboren wordt op Amerikaans grondgebied automatisch de Amerikaanse nationaliteit, dus ook wie er wordt geboren tijdens een kort toeristisch bezoek of werkverblijf van zijn ouders. De nieuwe wet verstrikt die zogeheten accidental Americans of toevallige Amerikanen in een administratief kluwen.

Geen nummer

De wet verplicht overzeese financiële instellingen onder meer het social security-nummer mee te delen van klanten die vermoedelijk een band hebben met de VS. Daarom sturen de Europese banken sinds 2014 brieven naar hun klanten die geboren zijn in de VS met het verzoek dat nummer zo snel mogelijk mee te delen. Maar dat hebben die mensen net niet, zegt Daan Durlacher, medeoprichter van Americans Overseas, een Nederlandse organisatie die mensen getroffen door deze regelgeving wereldwijd ondersteunt. “Je wordt benaderd als een belastingontduiker, maar je wist niet dat je überhaupt een belastingverplichting had in dat land waar je toevallig geboren bent”, legt hij uit.

Natuurlijk kunnen die toevallige Amerikanen afstand doen van hun Amerikaanse nationaliteit. Dan zou de FATCA-wet niet meer van toepassing op hen zijn. Was het maar zo simpel, zucht Durlacher. Om afstand te doen van je Amerikaanse nationaliteit heb je ook een socialezekerheidsnummer nodig. “Dus je zit vast, je bent gegijzeld”, verklaart hij. Een nummer bemachtigen is een ingewikkeld administratief proces, dat zes à negen maanden duurt. Je moet bovendien een gespecialiseerde boekhouder inschakelen, die het Amerikaanse belastingsysteem kent, om te kunnen voldoen aan de belastingverplichtingen die gepaard gaan met het proces. “Afstand doen kost minimaal 5000 euro en héél veel moeite”, vertelt Durlacher.

Maar meer nog dan de administratieve hoofdpijnen en het stevige prijskaartje weegt de emotionele tol, weet Durlacher, zelf ook een toevallige Amerikaan. “Wij zijn de helft van de tijd bezig met mensen gerust te stellen”, vertelt hij. “Je voelt je een bandiet.”

Tussen twee vuren

Voor de banken is het evengoed schipperen. Als ze niet voldoen aan de FATCA- verplichtingen kunnen de VS besluiten een bronbelasting van 30 procent te heffen op alle betalingen vanuit de VS naar de bank of klanten van de bank. Of zoals de Ombudsdienst voor financiële diensten al in 2015 waarschuwde: “Voor de overgrote meerderheid van de banken zijn de Amerikaanse markt en bepaalde financiële centra in de Verenigde Staten dermate belangrijk dat het niet-naleven van de wet gewoon ondenkbaar is.”

Sébastien De Brouwer van de Europese Bankfederatie onderstreept dan ook dat de banken tussen twee vuren zitten. “Aan de ene kant is er deze verplichting om het socialezekerheidsnummer mee te delen of de rekening te sluiten. Aan de andere kant is er de Europese wetgeving, die eist dat de banken basisbankrekeningen openen voor iedere Europese inwoner”, vertelt hij. “We bevinden ons dus in een erg lastige situatie, maar ik denk dat het risico om rekeningen te blijven aanhouden voor toevallige Amerikanen als veel hoger wordt ingeschat.”

Toch hebben eerdere procedures al aangegeven dat zowel het gelijkekanseninstituut UNIA als zijn Nederlandse tegenhanger vindt dat de sluiting van bankrekeningen op basis van nationaliteit discriminatie inhoudt. Ook het Europees Parlement nam al in 2018 een motie aan die de Commissie oproept “aandacht te besteden aan elke vorm van discriminatie door financiële instellingen van belastingplichtigen die legaal in de EU verblijven en als US persons worden beschouwd voor de toepassing van FATCA.”

Banken hebben in 2017 van de Amerikaanse belastingdienst drie jaar uitstel gekregen om te voldoen aan de wetgeving, maar de nieuwe deadline nadert met rasse schreden. Tenzij er alsnog een oplossing uit de bus komt of de VS opnieuw uitstel verlenen, zegt De Brouwer, is “het grote risico inderdaad dat banken heel veel rekeningen moeten sluiten” op 1 januari 2020.

Volgens de bankenfederatie gaat het om zo’n 300.000 klanten in de Europese Unie. De Brouwer roept Europese en nationale overheden dan ook op hun stem te laten horen.”

Europese aanpak

Dat hebben sommigen landen al gedaan. In Frankrijk is een commissie opgericht die zich alleen met die kwestie bezighoudt. En de Nederlandse staatssecretaris voor Financiën Menno Snel is naar de VS gereisd om op een oplossing aan te dringen. In België is het tot nog toe stil gebleven, ook al zouden volgens de fiscus zo’n 10.000 à 15.000 Belgen getroffen worden. Federaal parlementslid Philippe Goffin heeft er in april vorig jaar een parlementaire vraag over gesteld, maar verder niets.

Gevraagd om een reactie zegt Tom Meulenbergs, woordvoerder voor minister van Financiën Alexander De Croo, dat de toegang van toevallige Amerikanen tot financiëledienstverlening niet alleen in België zorgen baart. “Andere Europese landen worden met hetzelfde probleem geconfronteerd. Een Europese aanpak is aangewezen. Daarom overleggen we met onder meer Nederland om tot een gecoördineerde actie te komen op Europees niveau. We zullen ook de Europese Commissie vragen oplossingen aan te reiken.”

Toch is het ook zo dat toevallige Amerikanen zo’n vijf jaar hebben gehad om hun zaakjes op orde te krijgen. De intergouvernementele overeenkomst die FATCA afdwingbaar maakt in nationale wetgeving, is in België bijvoorbeeld in 2014 ondertekend. Maar Durlacher zegt dat de toevallige Amerikanen niets te verwijten valt. “Veel van die mensen is altijd verteld dat je de Amerikaanse nationaliteit automatisch verliest zodra je achttien bent”, vertelt hij. Bovendien wordt die groep volgens Durlacher buitengewoon hard gestraft voor haar onwetendheid. “Geen bankrekening meer kunnen aanhouden in het land waarin je woont, werkt en belastingen betaalt, is een grotere straf dan menige misdadiger in Europa krijgt.”