Alleen winnaars overleven

Hun bedgeheimen verklapt hij net niet, maar Jeffrey Garten trachtte wel door te dringen tot wat de CEO’s van de grootste concerns echt bezighoudt. Wat denken Steven Case, Andrew Grove, Jürgen Schrempp & Co. over leidinggeven, technologie, aandeelhouders? En over hun maatschappelijke rol?

Tijdens het bizarre partijtje tennis waren beide heren nog niet doorgedrongen tot hun huidige topfuncties, maar Garten grijpt de anekdote dankbaar aan om te tonen uit welk hout een écht ambitieuze CEO gesneden is. Het voorval vinden we terug in The Mind of the CEO, waarin Garten het waagt om conclusies te trekken na gesprekken met 40 CEO’s. Hij klopte daarvoor niet aan bij de doorsnee bedrijfsleider, maar bij de top van de piramide. Enkele hoogvliegers ontbreken, onder wie oppergaai Bill Gates, maar dat vacuüm wordt ruimschoots gecompenseerd met illustere namen als Jack Welch (General Electric), Steven Case (Time AOL), Andrew Grove (Intel), Hiroshi Okuda (Toyota) en Jürgen Schrempp (Daimler-Chrysler).

Garten ontpopt zich niet tot een kloon van Manfred Kets de Vries, de Nederlandse psychoanalist die al vaker spitte in het karakter van topmanagers. Wie tuk is op smeuïge indiscreties of bedgeheimen, komt van een koude kermis thuis. Af en toe onthult Garten wel iets van de persoonlijkheid, maar hij serveert dat met Brits understatement, weggemoffeld in de terloopse, beknopte introducties van zijn gesprekspartners. Zoals de tennisanekdote.

Garten was niet uit op divangesprekken, maar wilde te weten komen met welke strategische, bedrijfskundige én politieke vragen de CEO’s van de gigantische concerns worstelen. De interviews vonden plaats in 1999 en 2000. In een nawoord merkt Garten op dat drie van zijn gesprekspartners nog tijdens het schrijven van het boek al van hun troon gestoten werden. Tal van anderen kwamen plots in hevig stormweer terecht. Garten: “De huidige CEO’s hebben geen kennis uit de eerste hand over een grootschalige economische crisis en de meeste hebben nauwelijks ervaring met een recessie.”

Zelfs zonder het huidige conjuncturele ontij houden topmanagers het alsmaar minder lang vol. In de jaren zeventig stonden Amerikaanse CEO’s nog gemiddeld twaalf jaar aan het bedrijfsroer, nu nog amper vier jaar. Garten wijt dat aan een samenspel van factoren. Nooit voordien was de job zo complex. De bedrijfsleider moet niet alleen afrekenen met technologische innovaties en de globalisering, maar woont ook steeds meer in een glazen huis. Vroeger werden de zaken achter gesloten deuren bedisseld. Vandaag volgen kritische journalisten de bedrijfsleiders op de voet. Zelfs de paparazzi hebben de tycoons ontdekt.

Maar de grootste oorzaak van het verloop moet gezocht worden bij de botsing tussen het stakeholders- en het shareholdersmodel. Enerzijds hameren de aandeelhouders (met op kop de even machtige als ongeduldige institutionele beleggers) op de noodzaak van een flinke rentabiliteit. De koers van het aandeel moet stijgen, en verder geen gezeur. Anderzijds dringen de diverse stakeholders (met voorop de werknemers, de klanten en het ruime publiek) er met alsmaar luidere stem op aan dat op hun eisen wordt ingegaan. Ze willen evenwaardig behandeld worden, en ze willen kwaliteitsproducten, die op een ecologisch en sociaal verantwoorde manier tot stand komen.

Tot dusver konden de maatschappelijke eisen gepareerd worden met (immens dure) imagocampagnes. Die aanpak wordt evenwel ontmaskerd door Naomi Klein in No Logo, het officieuze evangelie van de verrassend vlug ontbolsterde nieuwe generatie activisten, beter gekend als antiglobalisten. De Canadese queen of protest waarschuwt voor de invloed van concerns op het dagelijkse leven. Ze hebben zoveel macht, dat ze zelfs de overheden naar hun pijpen doen dansen. Over die invloed en macht bomen Garten en zijn gesprekspartners zwaar door. Garten meent dat CEO’s hun maatschappelijke rol moeten opnemen. Ze moeten niet alleen CEO’s zijn, maar ook business statesmen. Maar lang niet iedere CEO geeft hem gelijk. Over de sociale rol is Jürgen Schrempp alvast duidelijk: “Alleen een rendabel bedrijf kan overwegen om ook een sociale onderneming te zijn.”

Luc De Decker

Jeffrey Garten, The Mind of the CEO. Basic Books, 309 blz., 1550 fr. Verkrijgbaar bij Acco Leuven. Tel.: 016-29 11 00. Fax: 016-20 73 89.

“Alleen een rendabel bedrijf kan overwegen om ook een sociale onderneming te zijn.” [Jürgen Schrempp, Daimler-Chrysler]