‘Advocaten hebben geen monopolie op het recht’

Advocaten zijn een bedreigde soort. Ze moeten zich aanpassen aan de moderne IT-omgeving met nieuwe en goedkopere diensten, of ze zullen verdwijnen. De gereputeerde managementgoeroe Richard Susskind noemt de Vlaming Wim Dejonghe van Allen & Overy als inspiratiebron

Managementgoeroe Richard Susskind wordt in het Amerikaanse zakentijdschrift Forbes als “de Mozes van het moderne advocatenkantoor” bestempeld. De Oxford-professor is auteur van boeken als The future of Law en The End of Lawyers?. Het werk van advocaten wordt door de informatisering een standaardproduct, dat tegen een schijntje van de prijs van de huidige erelonen kan worden afgeleverd, stelde hij onlangs op een evenement van de hr-adviseur Vialegis. Susskind adviseert ook de Lord Chief Justice, de hoogste Engelse magistraat, over IT-hervormingen. Trends interviewt hem bij de start van het gerechtelijk jaar.

Zijn advocaten een bedreigde soort?

RICHARD SUSSKIND: “Elk beroep wordt stilaan een bedreigde soort, omdat de technologische evolutie professionals dwingt na te denken over de toekomst. Advocaten hebben te maken met drie bedreigingen. Klanten zijn niet meer bereid zoveel en zo vlot te betalen als vroeger. De bedrijfsjurist moet op een kostenefficiënte manier aan juridisch risicobeheer doen. Zijn CFO wil voorspelbare juridische kosten, die niet alleen afhangen van de tijd die een advocaat denkt te moeten spenderen aan een dossier.”

“Een kantoor dat trouwens zegt dat het enkel op uurbasis werkt, maakt niet alleen een feitelijke, maar ook een strategische claim: zo doen wij ons werk en de cliënt moet zich aanpassen. Dat eenrichtingsverkeer is voorbijgestreefd. De regeldruk is groter dan ooit en de budgettaire middelen zijn historisch laag. Bedrijven eisen meer voor minder.

“De tweede druk op de juridische wereld is de nieuwe concurrentie door de liberalisering van de markt. Dat gebeurt al in het Verenigd Koninkrijk na de Legal Services Act (2007), maar de rest van Europa zal niet achterblijven. Contractmanagers, hr-dienstverleners en de Big Four-bedrijfsadviseurs staan klaar om de juridische markt in te nemen. Door hun omvang kunnen ze complexe juridische adviezen, waar ze kwaliteitsvolle medewerkers op inzetten, bundelen en standaardiseren. Vandaag doen grote advocatenkantoren dat ook. Ze laten dat advies dan na de aanvangsfase schrijven door juniors, terwijl de partner aftekent en afrekent. CEO’s weten dat ook en pikken het niet langer.”

“Factor drie: in vijf tot tien jaar zal een tweede automatiseringsgolf de juridische wereld zwaar door elkaar schudden en de behoefte aan menselijk advies verminderen. Grote domeinen van de juridische praktijk kan je absoluut standaardiseren met door IT gebundelde informatie. Is dat wenselijk? Absoluut. Veel juridisch werk is repetitief. Door de automatisering van de processen kunnen de kosten worden beperkt.

“Dat werk kan en zal worden overgenomen door machines, die perfect beheerd kunnen worden door niet-juristen. De elektronische juridische marktplaats is maar een paar klikken verwijderd. Net zoals de patiënten voor een doktersbezoek op het internet surfen, zullen gratis of spotgoedkope online juridische diensten leiden tot goed geïnformeerde cliënten. Technologie laat hen perfect toe met kennis van zaken te beslissen in juridische dossiers.

“Nog een bedreiging zijn concurrenten, die het werk van de advocaten overnemen. Via datamining kan een juridisch onderzoek veel eenvoudiger worden georganiseerd. IT-ondernemingen zoals Pangea3 en Axiom nemen de document review voor hun rekening, terwijl advocaten ooit uren in de weer waren met dat soort van werk. Computers analyseerden het e-mailverkeer tussen banken in het onderzoek naar de rentemanipulaties. De computer gaf dan aan dat 95 procent van die mails niet relevant is voor het onderzoek. Hetzelfde gebeurt met due diligence– of kartelonderzoeken.”

Wat zullen advocaten dan blijven doen?

SUSSKIND: “U gaat uit van de veronderstelling dat we per se iets moeten zoeken om hen bezig te houden? Het is niet zo dat het recht werk zal geven aan advocaten, zoals ziektes dat doen voor dokters. Het feit dat je advocaat bent, geeft je geen monopolie op het recht. Advocaten moeten zich creatief heruitvinden, zoals andere beroepsgroepen dat ook moeten doen in het licht van de nieuwe technologie.”

Ontraadt u jonge mensen rechten te studeren?

SUSSKIND: “Ik adviseer aan jonge juristen om in de 21ste eeuw het pad van de vorige eeuw te verlaten. Er zijn nieuwe taken, zoals de legal knowledge engineer, die online gestandaardiseerde juridische diensten ontwikkelt en aanbiedt aan ondernemingen. Of legal risk manager, die al in een vroeg stadium juridische oplossingen aanbiedt, voor een juridisch geschil escaleert. Juridisch advies is dan niet beperkt tot rechtsdiscussies op hun hoogtepunt, maar denkwerk bij de start.”

“Ook vernieuwend wordt de legal project manager, de persoon die zeer nauwgezet en methodisch transacties en geschillen scant. Als advocaten willen overleven, moeten ze met artificiële intelligentietechnieken de 21ste eeuw heroveren. Aan het einde van rit is er voor de meesten, net zoals voor heel wat beroepen, gewoon minder werk op de plank door de technologische vooruitgang.”

Welk werk blijft er nog over als de computers het overnemen?

SUSSKIND: “Interessante vraag. In mijn volgende boek stel ik de vraag wat de professionals aan het einde van de technologische revolutie moeten doen als robotten en artificiële intelligentie hun werk beter aankunnen dan zijzelf. We belanden in een nieuw tijdperk met een fundamenteel andere arbeidsmarkt.”

Er blijft natuurlijk nog het werk in de rechtbank. Een pleidooi door een robot, zelfs in toga, zal toch nooit gebeuren?

SUSSKIND. “Veel landen geven de advocaten het monopolie in de rechtszaal als bescherming. Dat is anachronistische onzin. Ik denk dat niet dat de rechtszaal het belangrijkste forum blijft voor de rechtsgeschillenbeslechting. Op termijn zal online dispute resolution sneller, goedkoper en misschien efficiënter zijn dan de advocaten die elkaar in toga voor de rechter aanpakken.”

We stoppen data in een computer, die dan enkele minuten later een gerechtelijke beslissing fabriceert?

SUSSKIND. “Neen. Ik denk wel dat de rechters meer op afstand op basis van digitale documenten zullen werken. Dat zal de toegang tot het gerecht verbeteren. Vergeet niet dat vandaag heel wat rechtszaken niet worden gestart omdat ze voor de rechtzoekende gewoon te duur zijn, te lang duren en bovendien onbegrijpelijk zijn.

“Ik was voorzitter van de Civil Justice Council, die het Engelse juridische systeem grondig moest doorlichten en hierover begin dit jaar een rapport schreef. Ons idee is dat de rechters zaken van financieel minder belang behandelen buiten de rechtszaal, via telefoonconferenties, videogesprekken of online.”

“Het tweede voorstel was de tussenkomst van de online facilitator, die in de procedure buiten de rechtbank met de partijen onderhandelt om de rechtbanken te ontlasten en dure processen te vermijden. We kregen begin dit jaar de steun van de hoogste gerechtelijke instanties om dit systeem te helpen uitrollen. Dit is de rechtszaal van de 21ste eeuw.”

Kan een advocaat van 55 nog op de technologische kar springen?

SUSSKIND. “Die zal tot zijn pensioen nog kunnen uitbollen. De advocaat van 45 moet zich existentiële vragen stellen. Vanaf de jaren twintig van deze eeuw zal de juridische markt compleet verstoord worden door technologie, nieuwe concurrenten en, vooral, de klanten. De prijs van de diensten moet naar omlaag en, hey!, dat is goed nieuws voor de economie. Er zal veel dure bureaucratie verdwijnen uit het bedrijfsleven. Bureaucratie waar advocaten vandaag nog flink hun kost mee verdienen.

“Veel werk zal ook wegvallen door de samenwerking tussen cliënten. Elke grote bank moet de almaar strengere audit- en complianceregels naleven. Dat kan die bank op haar eentje doen en in vijftien landen een team samenstellen dat de tools uitwerkt. De bank kan echter ook samen met andere banken uitwerken en innovatief de kosten te drukken.

“Ik hoor advocaten denken dat dit nooit zal gebeuren. Sorry, maar helaas. Zes grote banken en het advocatenkantoor Allen & Overy hebben een online legal risk management tool opgezet. Dat is goed voor dit kantoor, maar het neemt zo omzet weg van concurrenten die nu uit de boot vallen.

“De vraag of de advocaten dus met uitsterven bedreigd zijn, hangt af van de manier waarop ze op de uitdaging reageren. Het is een darwiniaans gebeuren. De aanpassers zullen de conservatieven overleven. Wim Dejonghe, managing partner van A&O, is zo’n aanpasser (zie kader Innovatief met advocaten). Heel wat andere advocaten hebben het niet begrepen en stormen met hun oogkleppen op recht op een catastrofe. Wel denk ik dat de advocatenkantoren in Londen vooruitlopen op hun Amerikaanse confraters en stilaan inzien dat er moet gewerkt worden aan een nieuwe strategie.”

Wat is de situatie op het Europese vasteland?

SUSSKIND. “Het verschilt van land tot land. Ik meet de situatie aan de hand van het aantal uitnodigingen dat ik ontvang. Nederlandse en Noorse advocaten geven me de indruk dat ze voorop lopen in de discussie. Ook de Nederlandse justitie is mee met technologische vernieuwingen. Frankrijk en Italië lijken me aan te modderen. Ook in België is er weinig animo.

“Elk kantoor moet zich de vraag stellen in welke markten het actief is en of competitie een haalbare kaart blijft met het product dat het biedt. Het moet weten waar het naartoe wil, op welke manier en binnen welke periode. Alle ondernemers zijn daar mee bezig, maar ik kom te veel advocaten tegen die me stomverbaasd aanstaren als ik hen dat zeg.”

Kunnen de alleenstaande advocaten overleven?

SUSSKIND. “Als ze zich in hun eentje tot klanten richten, wordt het moeilijk. Ze kunnen wel technologische ondersteuning zoeken in contractuele groepsverbanden met collega’s om hun individuele slagkracht aan te scherpen. De grote elitekantoren, genre Linklaters en Freshfields, zullen, weliswaar afgeslankt, overleven als goedbetaalde topadviseurs in complexe dossiers.”

“Maar ook kleine kantoren hebben toekomst als ze bijvoorbeeld een beroep doen op andere juridische dienstverleners om gestandaardiseerd werk voor hen te verlenen. Zo kunnen ze de factuur naar beneden halen en het vertrouwen verankeren bij tevreden klanten. Ze kunnen kleine, sterke en flexibele juridische managers worden.”