ADAM SMITH

Kapitalisme of kalasjnikov?

Toegegeven, voor zo’n briljante economische parabel klinkt de verhaallijn akelig melig of zelfs hopeloos schools: Adam Smith, de achttiende-eeuwse grondlegger van het kapitalisme, doemt op in het hedendaagse Amerika. Dat gebeurt door bezit te nemen van de geest van een uitgebluste mecanicien. Via hem komt de reïncarnatie van Smith in discussie met een jonge ambitieuze econoom, een overtuigde neoliberaal die broedt op een formule om de investeringsrisico’s te meten in het prille Russische (cowboy)kapitalisme. Tijdens de discussies zet Smith de talloze misvattingen over zijn opvattingen recht. Hij wordt evenwel neergeschoten door een als antiglobalist vermomde huurdoder van de Russische maffia. De symboliek druipt eraf: het kapitalisme (gepersonifieerd door Adam Smith) dreigt vandaag om zeep geholpen te worden door het roverskapitalisme.

Het verhaal van Saving Adam Smith blijkt slechts een verpakking om de dramatisch verkeerde interpretatie van het oeuvre van Smith recht te zetten, al zorgt Jonathan Wight er wel vakkundig voor dat zowel een romance als een thriller de economische discussies verteerbaar houden. Die discussies raken niets minder dan de kern van het kapitalisme en van het huidige (anti)globaliseringsdebat. Adam Smith, het gecanoniseerde boegbeeld van de marktfundamentalisten en het door de antiglobalisten gretig bespuwde uithangbord, waarschuwt ons dat zijn bekendste boek, The Wealth of Nations (1776), niet los gezien mag worden van zijn momenteel vergeten werk over moraalfilosofie, The Theory of Moral Sentiments (1759). De boodschap: het kapitalisme gedijt niet zonder moraal, werkt niet zonder degelijk functionerend rechtssysteem, floreert niet zonder democratie, is zelfs tot mislukken gedoemd zonder een goed opererende, corrigerende overheid. Vandaar dat de overgang van geleide economie naar markt in Rusland uitmondde in een tragedie: er werd gedereguleerd voor er voldoende functionerende instellingen waren om het kapitalisme mogelijk te maken. Zonder die instellingen is alleen een karikatuur van het kapitalisme mogelijk, een roversanarchie, een kalasjnikoveconomie.

Lees rustig dit economische leerboek, deze schijnbaar bescheiden didactische roman. Prompt worden de fundamentele discussies in Perverse globalisering van Joseph Stiglitz (zie vorige bladzijde) en van het kritische trio over de hedendaagse handel (zie hiernaast) glashelder. Dan hebben we het nog niet eens over de talloze managementlessen en inzichten over personeelsbeleid waarmee het boek ook royaal bezaaid is.

Luc De Decker

Jonathan Wight, Saving Adam Smith. FT/Prentice Hall, 322 blz., 37,06 euro. Verkrijgbaar bij Acco Leuven. 016-29 11 00, fax: 016-20 73 89.