Erfovereenkomsten in de lift: ‘We kunnen ruzies er niet mee oplossen, maar wel voorkomen’

Sinds 1 september kunnen ouders met hun kinderen afspraken maken over hun nalatenschap. Er is steeds meer interesse voor zulke erfovereenkomsten, al blijft een stormloop voorlopig uit.

Sinds september vorig jaar kunnen ouders afspraken maken met hun kinderen over de schenkingen die ze hebben gedaan. De bedoeling is betwistingen na de dood van de ouders te vermijden, zodat de verdeling van de nalatenschap snel en zonder conflicten verloopt. Volgens cijfers van de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat zijn sindsdien al meer dan 1164 erfovereenkomsten afgesloten. Er zijn ongeveer 1550 notarissen actief in ons land. Dat betekent dat nog lang niet elke notaris te maken heeft gekregen met de nieuwe erfovereenkomst. “Van een stormloop kun je niet spreken”, zegt notaris Carol Bohyn. De erfovereenkomst is geen wondermiddel, weet ze. “Ruzies kunnen we er niet mee oplossen, maar voorkomen kunnen we die wel. In de praktijk zullen vooral families die in een goede verstandhouding leven – en dat zo willen houden – de stap naar de notaris zetten.”

Volgens Bohyn is de grote verdienste van de erfovereenkomst dat die geldzaken voor het overlijden van de ouders bespreekbaar maakt. “De naoorlogse generatie wil meestal niet met de kinderen over geld praten, omdat ze vindt dat de kinderen geen uitstaans hebben met het geld van hun ouders. Die generatie heeft als kind thuis ook nooit over geld gesproken. De babyboomers en de jongere generaties denken daar anders over. Zij willen hun kinderen of kleinkinderen vaak een financiële duw in de rug geven. De erfovereenkomst komt eigenlijk net op tijd”, vindt Bohyn.

Punctueel of globaal

Er is niet enkel schroom om over geld te praten. Het is ook gewoon niet leuk om na te denken over de eigen sterfelijkheid. Bohyn: “Als mensen naar de notaris gaan voor een huwelijkscontract, spreekt de notaris over scheiden en overlijden. Wij zijn het gewend zulke moeilijke onderwerpen aan te snijden, maar die gesprekken maken soms wel iets los. Het is onze taak mensen aan het denken te zetten over die mogelijke scenario’s.” Bohyn gelooft dat de erfovereenkomst in de toekomst meer en meer in zwang zal komen. Wel moeten de notarissen nog wat meer vertrouwd raken met die nieuwigheid, en alle mogelijke toepassingen van de erfovereenkomst leren kennen.

Notarissen sluiten zowel punctuele als globale erfovereenkomsten. Een punctuele erfovereenkomst regelt één punt. Families kunnen bijvoorbeeld afspraken maken over de waardering van een schenking, of over de uitoefening van het vruchtgebruik van de langstlevende ouder op een geschonken goed. Als ouders een specifieke schenking willen doen aan één kind, bijvoorbeeld het ouderlijk huis, of als ze rechtstreeks aan de kleinkinderen een schenking willen doen, kunnen ze het akkoord van al hun kinderen vragen. De kinderen doen dan afstand van hun recht om de schenking te betwisten.

Bij een globale erfovereenkomst moeten de ouders alle eerdere schenkingen opsommen en die voorleggen aan de kinderen. Als een van de kinderen niet genoeg heeft gekregen, kunnen de ouders een bijkomende schenking doen of kan een van de andere kinderen een compensatie betalen. De bedoeling is dat alle kinderen aan het eind erkennen dat de optelsom van alle gedane schenkingen fair en evenwichtig is, zodat de globale erfovereenkomst kan worden ondertekend.

In tranen uitbarsten

“Er komen veel vragen binnen bij de notarissen”, zegt Hélène Casman, de erfrechtspecialiste van Greenille by Laga. “Maar dat betekent nog niet dat die cliënten ook echt een erfovereenkomst zullen afsluiten. Ze willen erover nadenken. Sommige cliënten willen niet alle schenkingen ter sprake brengen die lang geleden zijn gedaan. Als ze een nieuwe schenking aan hun kinderen of kleinkinderen doen, komt wel een punctuele erfovereenkomst ter sprake. Als partners die al kinderen uit een vorige relatie hebben, een huwelijkscontract afsluiten, wordt zeker over een valkeniersbeding gesproken.” Een valkeniersbeding is een punctuele erfovereenkomst waarmee de langstlevende partner afstand doet van bepaalde rechten ten voordele van de kinderen van de overleden partner.

De ouders moeten voor een globale erfovereenkomst uitleggen hoe zij de kinderen in het verleden financieel hebben geholpen en waarom zij het ene kind meer hebben gesteund dan het andere. Het ene kind heeft mogen studeren in het buitenland, het andere heeft een auto gekregen. Een schenking moet in rekening worden gebracht bij de erfenis, de financiering van een studie niet. De ouders kunnen aan de kinderen vragen of die zich goed voelen bij de manier waarop zij de verdeling van het familievermogen hebben aangepakt. Als de kinderen hun handtekening onder de globale erfovereenkomst zetten, hoeven de schenkingen bij het openvallen van de nalatenschap niet te worden verrekend. De notaris moet erover waken dat de ouders de kinderen niet onder druk zetten en dat de kinderen goed begrijpen van welke rechten ze afstand doen. Niet ieder kind is gewapend tegen de autoriteit van de vader of de tranen van de moeder. Zo zouden sommige mensen een erfovereenkomst ondertekenen om te vermijden dat hun moeder in huilen uitbarst. Achteraf krijgen die mensen daar mogelijk spijt van.

Familiegeschiedenis in kaart

In het kantoor van notaris Carol Bohyn zijn voorlopig nog geen vragen binnengekomen voor punctuele erfovereenkomsten. “Ik ben wel bezig met de voorbereidingen van twee globale erfovereenkomsten. Dat neemt wat tijd in beslag, want je moet de familiegeschiedenis in kaart brengen. De wettelijke procedure neemt ook minstens twee maanden in beslag. Dat is een goede zaak. Iedereen moet goed weten waar hij aan toe is en welke rechten hij afstaat.”

Bohyn verwacht dat mensen niet gemakkelijk zelf met het idee van een punctuele erfovereenkomst komen aanzetten, omdat het vaak om veeleer juridisch-technische zaken gaat. Zo’n overeenkomst zal in de toekomst vaak worden afgesloten op het moment dat een schenking gebeurt. Bohyn denkt bijvoorbeeld aan een schenking van roerende goederen waarop in het nieuwe erfrecht een indexering moet worden toegepast. Die nieuwe regel geldt ook voor oude schenkingen, tenzij daarover voor 1 september 2019 een verklaring van behoud is ondertekend bij de notaris.

Ook Casman weet dat niet iedereen de nieuwe waarderingsregels voor schenkingen gepast vindt. “Er zit een correctie voor inflatie in, voor schenkingen die op verschillende tijdstippen gebeuren. Ouders zeggen vaak: we willen hetzelfde bedrag schenken aan al onze kinderen. Maar 10.000 euro is vandaag in termen van koopkracht veel minder waard dan tien jaar geleden. Je kunt van die indexering niet afwijken, tenzij je via een globale erfovereenkomst de hele verrekening van alle schenkingen uitsluit.”

Afwijken van het vruchtgebruik

Ook de nieuwe regel dat de waarde van een schenking wordt vastgelegd op het moment dat het kind de volle eigendom verwerft, is een doorn in het oog van sommige ouders. “Als ouders schenken met een voorbehoud van vruchtgebruik, wordt de waarde pas bepaald als het vruchtgebruik uitdooft”, vervolgt Casman. “Dat is terecht, want zolang het vruchtgebruik op de schenking zat, kon het kind er bijna niets mee doen. Maar ook van die regel kan je afwijken met een punctuele of globale erfovereenkomst. Dat gebeurt al vrij veel.” Het vruchtgebruik van een beleggingsportefeuille zijn de dividenden en de intresten. Dat van een woning zijn de huurinkomsten of het feitelijke gebruik van de woning. Vaak kiezen ouders voor het behoud van het vruchtgebruik, omdat ze nog een deel van de controle en de inkomsten willen behouden. “Het is een bescherming die ze inbouwen”, zegt Bohyn. “Ouders willen tot elke prijs vermijden dat een van de schoonkinderen met de schenking aan de haal kan gaan. Om dezelfde reden verbieden sommige ouders aan hun kinderen om de schenking op een gemeenschappelijke rekening te zetten.”

Niet schenken

Bohyn zegt dat ouders meestal overtuigd zijn van het nut van een schenking als ze berekenen hoeveel hun kinderen aan erfbelasting moeten betalen. “Vooral bij een enig kind kan het verschil tussen het tarief voor schenkingen en het tarief voor erfenissen stevig oplopen. Het zou bijna zonde zijn het niet te overwegen.”

Oorspronkelijk was in ons land het tarief voor de erf- en de schenkbelasting identiek. De overheid heeft de schenkbelasting systematisch verlaagd, om sneller inkomsten te hebben. Casman vindt dat de druk op de ouders om te schenken daardoor is toegenomen. Ouders krijgen soms zelfs verwijten van de kinderen dat ze egoïstisch zijn als ze geen geld schenken. “Als ouders echt meer dan genoeg geld hebben en een deel ervan kunnen missen, zullen ze het wel geven”, merkt Casman op. “Als ze bang zijn niet genoeg over te houden, mag niemand hen verwijten dat ze hun centen liever bijhouden. De overheid moet zich daar toch niet mee moeien door een verschil te maken in de tarieven voor erven en schenken?”