De Griekse crisismarathon van 2015

In januari weigert de nieuw verkozen Griekse regering zich neer te leggen bij de eisen van de internationale geldschieters. Het is de start van maandenlange, slopende onderhandelingen. Premier Alexis Tsipras gooit alles in de strijd, tot zelfs een referendum en nieuwe verkiezingen. Uiteindelijk zwicht hij onder de druk. In ruil voor noodhulp, moet hij van zijn land een modelstaat maken, tegen wil en dank.

In 2010 moeten de EU en het IMF Griekenland voor het eerst geld toestoppen. Er volgt een reeks harde besparingen en hervormingen, en een tweede geldinjectie in 2012. Begin 2015 lijkt het land geen stap verder te staan, integendeel. De Griekse economie is in vijf jaar tijd liefst een kwart gekrompen. Nochtans was er in 2014 even hoop geweest: de drie eerste kwartalen van dat jaar lieten een schuchter economisch herstel zien. Maar het kwam te laat om de Grieken te overtuigen.

25 januari: De Grieken brengen het radicaal linkse Syriza aan de macht

De Grieken zijn moegetergd door de besparingen en de economische rampspoed van de voorgaande jaren. In de parlementsverkiezingen van 25 januari komt de radicaal linkse partij Syriza als grote winnaar uit de bus, met ruim 36 procent van de stemmen. Premier wordt de 40-jarige ingenieur Alexis Tsipras. Hij vormt een coalitie met de rechtse Onafhankelijke Grieken.

Tsipras had zijn kiezers beloofd een einde te maken aan de bezuinigingen, en werk te maken van een schuldverlichting, zeer tegen de zin van de schuldeisers. Tsipras stuurt zijn minister van Financiën, Yanis Varoufakis, het veld in om te praten met de schuldeisers. De flamboyante economieprofessor haalt moeiteloos de camera’s. Zijn voornaamste tegenspeler is de stugge Duitse minister van Financiën, Wolfgang Schäuble.

Er volgen weken en maanden van stroeve onderhandelingen met de verfoeide trojka, bestaande uit het IMF, de EU en de Europese Centrale Bank (ECB). Het lukt maar niet, de hoofdrolspelers Varoufakis en Schäuble vinden elkaar nooit. De sfeer wordt er niet beter op als de regering-Tsipras maatregelen neemt die indruisen tegen de hervormingen die de schuldeisers vragen.

Voor de Griekse banken ziet het er steeds beroerder uit. De klanten halen massaal hun geld weg, terwijl de banken niet langer een beroep kunnen doen op Griekse overheidsobligaties als onderpand voor financiering bij de ECB. Noodgedwongen vallen de Griekse banken terug op de duurdere Emergency Liquidity Assistance (ELA). Dat is een vorm van noodfinanciering door de Griekse centrale bank, onder controle van de ECB. De zwakte van de banken vergroot de kans op een Grieks bankroet. Grexit, de Griekse uitstap uit de euro, is niet meer van de lucht.

27 juni: Premier Tsipras roept een referendum uit

In juni zijn de Griekse regering en haar geldschieters nog altijd aan het bikkelen. De tijd dringt. Het hulpprogramma, opgestart in 2012, loopt aan het einde van de maand af. Inzet van de discussie zijn de voorwaarden voor een laatste schijf van 7,2 miljard euro noodhulp. Het wordt steeds duidelijker dat Griekenland een nieuw hulpprogramma zal nodig hebben, het derde al in vijf jaar. De Griekse overheidsschuld zit nu aan 180 procent van het bbp. In de huidige omstandigheden kan het land dat nooit afbetalen.

Tenzij er een schuldherschikking komt. De Griekse schuld is onhoudbaar, zegt nu ook het IMF in een rapport. De Europese schuldeisers dienen het land een substantiële schuldverlichting toe te kennen, plus 52 miljard euro verse financiële hulp voor de volgende drie jaar, aldus het IMF. Duitsland en andere lidstaten willen niet weten van een schuldverlichting. Eerst moet Griekenland de gevraagde hervormingen doorvoeren.

Tsipras weet zich echter gesterkt door het IMF-rapport. Hij breekt de onderhandelingen af, en roept in de vroege morgen van 27 juni een referendum uit, compleet onverwacht. De Grieken zullen zich moeten uitspreken over de voorstellen die de trojka enkele dagen eerder op tafel had gelegd. Tsipras roept de Grieken op ‘neen’ te stemmen. Hij hoopt daarmee zijn positie te versterken in de onderhandelingen over een nieuw hulpprogramma.

29 juni : De banken gaan dicht

De ECB weigert de noodfinanciering voor de Griekse banken op te trekken, en verstrengt de voorwaarden ervan. Ondertussen blijven de Grieken massaal hun rekeningen leeghalen. Zonder de noodfinanciering zouden de banken zonder euro’s vallen. Dat zou Griekenland verplichten een nieuw betaalmiddel te creëren, wat neerkomt op een grexit.

Kapitaalcontroles moet de ineenstorting van het Griekse bankensysteem voorkomen. De banken sluiten op maandag 29 juni de deuren. De Grieken kunnen maximaal 60 euro per dag uit de bankautomaten halen. Ook de Griekse bedrijven komen in een lastig parket. De kapitaalcontroles bemoeilijken betalingen aan buitenlandse leveranciers, zodat de Griekse bedrijven amper nog grondstoffen en onderdelen kunnen invoeren. Bovendien eisen de buitenlandse leveranciers betaling op voorhand. Dat geld kunnen veel Griekse bedrijven niet voorschieten, en bij de banken krijgen ze geen krediet. De bedrijven komen in een neerwaartse spiraal. Omdat ze met moeite grondstoffen kunnen invoeren, zakt hun productie. Zo komt er te weinig geld in het laatje, zodat ze nog minder kunnen invoeren.

Op 30 juni loopt het tweede hulpprogramma loopt af, de onderhandelingen over de laatste schijf van 7,2 miljard euro zijn op niets uitgelopen. De Griekse regering is niet in staat 1,5 miljard terug te betalen aan he IMF. Griekenland is het eerste ontwikkelde land dat een IMF-schuld niet kan aflossen.

Er is een lichtpunt voor Tsipras. Op 5 juli draait het referendum uit op een triomf voor de Griekse premier. De Grieken hebben gehoor gegeven aan zijn oproep om tegen de voorwaarden van de schuldeisers te stemmen. ‘Neen’ haalt 62 procent van de stemmen.

Intussen is Varoufakis wereldberoemd, maar zijn rol is uitgespeeld. Op 10 juli neemt de Griekse minister van Financiën ontslag. Zijn opvolger is de bescheiden maar gedegen Euclid Tsakalotos. Volgens mediaberichten had Varoufakis in het geheim gewerkt aan een plan voor de invoering van een parallelle munt in Griekenland. Naar eigen zeggen kreeg Varoufakis toestemming voor het plan van premier Tsipras.

13 juli Tsipras gaat door de knieën

Omdat de Griekse regering eind juni zonder financieel vangnet zat, had zij op 8 juli naar de landen van de eurozone een officiële aanvraag voor een derde hulpprogramma gestuurd. Met het verse geld wil Griekenland zijn schulden aan de ECB en het IMF terugbetalen.

De aanvraag luidt een nieuwe onderhandelingsronde in. Deze keer willen de schuldeisers niet met zich laten sollen. In juli komen er ultieme besprekingen. Na een marathonvergadering van 17 uur, en onder loodzware druk van Duits bondskanselier Angela Merkel, zet Tsipras in de ochtend van 13 juli zijn handtekening onder de krijtlijnen voor een derde hulpprogramma. Het is een keerpunt. Griekenland zal 86 miljard euro aan leningen ter beschikking krijgen, voor de volgende drie jaar.

De voorwaarden zijn niet mals. Tsipras moet diezelfde maand nog een eerste deel van de hervormingen door het parlement loodsen. Hij slaagt daar ook in, al heeft hij af te rekenen met rebellen in de eigen Syriza-rangen . Het eerste deel gaat onder meer over een stroomlijning van het ntw-stelsel, een efficiëntere justitie, en de eerste aanzetten voor een algemene pensioenhervorming.

Na de goedkeuring van het nieuwe hulppakket door een aantal nationale parlementen – onder meer het Duitse – krijgt Griekenland op 20 augustus een eerste tranche van 13 miljard euro uitgekeerd. Om aanspraak te maken op de rest van de 86 miljard euro, moet het Griekse parlement in de daaropvolgende maanden een lange reeks bijkomende, structurele maatregelen nemen, zoals een modernisering van de arbeidsmarkt en een ‘ambitieuze pensioenhervorming.’

De ironie wil dat de geëiste hervormingen zwaarder zijn dan het pakket dat de Grieken verwierpen in het referendum. De gok van Tsipras is dus verkeerd uitgedraaid, maar niet helemaal. Het akkoord maakt een schuldverlichting voor Griekenland eindelijk bespreekbaar. Anderzijds zal Tsipras privatiseringen moeten slikken. Het akkoord bevat de oprichting van een fonds dat voor 50 miljard aan Griekse staatsactiva te gelde moet maken.

Ten slotte, van de voorziene 86 miljard euro is 25 miljard euro bestemd voor de versterking van de Griekse banken. Die openen op 20 juli opnieuw de deuren, maar de kapitaalcontroles blijven.

20 augustus : De regering-Tsipras neemt ontslag

Op 14 augustus had het Griekse parlement het derde hulpprogramma goedgekeurd, maar de rebellie binnen Syriza was alleen maar groter geworden. Tsipras moet iets doen. Op 20 augustus kondigt hij het ontslag van zijn regering aan. Er komen vervroegde verkiezingen. Tsipras hoopt op die manier te kunnen afrekenen met de rebellen. De verkiezingen moeten hem ook een sterk mandaat bezorgen om de hervormingen uit het derde hulpprogramma door het parlement te krijgen.

De verkiezingen op 20 september kennen een magere opkomst. Iets meer dan de helft van de kiesgerechtigden daagt op. Syriza is opnieuw winnaar, met ruim 35 procent van de stemmen. Tegen de verwachtingen in, vormt Syriza opnieuw een coalitie met de Onafhankelijke Grieken.

In de vroege ochtend van zaterdag 17 oktober doorstaat Tsipras zijn eerste test sinds zijn herverkiezing van voorgaande maand. Na drie dagen van harde debatten, keurt het Griekse parlement een pakket controversiële maatregelen goed, zoals een pensioenleeftijd van 67 jaar voor alle Grieken, inclusief ambtenaren, en financiële ontmoedigingen voor wie vroeger met pensioen gaat. Ontduiking van belastingen wordt een misdrijf, waarop gevangenisstraffen staan.

31 oktober: De Griekse banken zijn er minder erg aan toe dan gevreesd

Dat blijkt uit een stresstest door de ECB. De vier grote Griekse banken hebben een kapitaalinjectie nodig van 14,4 miljard euro, veel minder dan de 25 miljard voorzien in het derde hulppakket. Dat levert de Grieken een beetje imagowinst op. Het totale hulppakket is begroot op 86 miljard euro, maar blijkbaar zullen de Grieken het met minder kunnen doen.

In november krijgen de vier grootste Griekse banken de nodige 14,4 miljard euro vers kapitaal bijeen. Een groot deel van het geld komt van private investeerders, en van omzetting van obligaties in aandelen. Toch moeten twee van de vier banken ook een beroep doen op geld van het hulpprogramma, voor in totaal 5,4 miljard euro, blijkt uit cijfers van de Griekse centrale bank. Alles bijeen staat het Griekse bankensysteem weer op poten. Probleem blijven de slechte leningen, goed voor ruim de helft van de uitstaande kredieten.

De hervormingstrein rijdt intussen verder. Op 19 november keurt het parlement een nieuw pak maatregelen goed. Het stormachtige debat in het parlement draaide vooral rond de beperking van de bescherming van mensen die hun hypotheeklening niet kunnen afbetalen. Twee parlementsleden van de regeringscoalitie stemmen tegen, zodat de meerderheid nog slechts twee parlementszetels op overschot heeft. Dat verkleint de politieke marge, terwijl de hervormingsmarathon nog lang niet uitgelopen is. Niettemin geraakt op 15 december een zoveelste hervormingspakket goedgekeurd, na drie dagen van verhitte debatten. Het pakket bevat onder meer maatregelen om de energiesector te liberaliseren.

Enkele dagen eerder, op 6 december, kreeg de regering ook al de begroting voor 2016 goedgekeurd door het parlement. De begroting bevat voor 5,7 miljard euro besparingen en belastingverhogingen. Dat wordt niet gemakkelijk, aangezien de Griekse economie naar verwachting met 0,7 procent zal krimpen over heel 2016. Maar volgens de Griekse minister van Financiën Euclid Tsakalotos zal de Griekse economie in de tweede helft van 2016 weer beginnen te groeien, onder meer dankzij de opheffing van de kapitaalcontroles.

Op 14 december bergt de Griekse regering haar verzet tegen privatiseringen definitief op.

Zij geeft 14 regionale luchthavens in concessie aan de Duitse luchthavenoperator Fraport en de Griekse industriële groep Copelouzos. Voor de 40-jarige concessie betalen Fraport en Copelouzos 1,2 miljard euro, en een jaarlijkse vergoeding van 22,9 miljoen euro. Tegen 2020 zullen ze 330 miljoen euro investeren in de luchthaven. De deal maakt de weg vrij voor andere privatiseringen, zoals de verkoop van een meerderheidsaandeel in de haven van Piraeus en in de Griekse spoorwegmaatschappij.

De Griekse regering kan 2015 afsluiten met een mooi lichtpuntje. Tegen de verwachtingen in, is de Griekse werkloosheid in het derde kwartaal gedaald, tot 24 procent. Dat niveau hebben de Grieken niet meer gezien sinds begin 2012. Nochtans is de Griekse economie in hetzelfde kwartaal gekrompen, met 0,9 procent tegenover dezelfde periode in 2014. Dat is vooral het gevolg van de kapitaalcontroles, ingesteld halfweg 2015. De gedaalde werkloosheid, samen met de herkapitalisering van de banken en de lopende uitkeringen uit het derde hulpprogramma, maken dat de toestand er eindelijk een beetje beter begint uit te zien. Griekenland staat nog steeds recht. Een jaar geleden hadden weinigen daar durven op te wedden.