Biljetten afhalen wordt steeds moeilijker: moet er nog cash zijn?

Argenta heeft zijn bankautomaten voorlopig buiten werking gesteld. De bank baat 5 procent van de geldautomaten in ons land uit. En zo werd het nog wat moeilijker om aan biljetten te raken.

Update in de derde en de vierde paragraaf.

Op 11 november trokken de kinderen in Mechelen en de deelgemeenten van Mechelen massaal de straat op om Sint-Maarten te gaan zingen, een lokale traditie. In Hombeek, een van die deelgemeenten, valt de jaarlijkse kermis samen met Sint-Maarten. De zangertjes gingen er rond voor centen om er enkele ritjes op de paardenmolen mee te kunnen betalen en wat eendjes te vangen.

Aan sommige deuren werd het geld gerantsoeneerd om zeker een hele dag toe te komen. Voor de inwoners van Hombeek is het sinds kort moeilijker om biljetten – en dus ook munten – op zak te hebben. Sinds een kleine maand is de laatste flappentapper in de deelgemeente buiten werking gesteld. Op 30 oktober besliste Argenta zijn 364 bankautomaten in het hele land leeg te halen, na een plofkraak in Sint-Niklaas. Het was de zevende keer dat een automaat van Argenta werd geviseerd.

In mei al had Argenta het geld uit een aantal bankautomaten aan de Nederlandse grens weggehaald, omdat de meeste plofkraken dicht bij de grens plaatsvonden. Het is geen Belgisch fenomeen, want de voorbije week vonden maar liefst vijf plofkraken plaats in Noord-Holland. Argenta is ook lang niet de enige Belgische bank die door plofkraken wordt geplaagd. Dit jaar vonden in ons land al 22 pogingen tot diefstal plaats. Argenta is voorlopig wel de enige bank die als voorzorgsmaatregel al haar automaten heeft leeggehaald.

Vanaf begin december gaat Argenta ruim de helft van zijn bankautomaten opnieuw activeren, zodat de klanten terug cash kunnen afhalen. Die beslissing nam de bank eind vorige week “na een uitgebreide risicoanalyse en in overleg met de kantoorhouders”. De andere bankautomaten blijven voor onbepaalde duur gesloten. Argenta gaat de klanten in de loop van deze week informeren over welke bankautomaten weer opengaan.

Op droog zaad

De lege automaat van Argenta is de laatst overgebleven bankautomaat in Hombeek, na de sluiting van een kantoor van BNP Paribas Fortis. Hoeveel gemeenten door het leeghalen van de automaten van Argenta op droog zaad zitten, kan de bank ons niet vertellen. Voordat de automaten van Argenta uitvielen, hadden al meer dan 400 plaatsen in België geen automaat meer. In gemeenten waar geen bankautomaat meer staat, kan de gemeente vragen aan bpost om er een te plaatsen.

Het overheidsbedrijf is volgens het beheerscontract verplicht in een gemeente een automaat te plaatsen als die gemeente daarom vraagt. “Maar daarmee zijn de deelgemeenten nog niet geholpen”, zegt Luc Vandergoten, general manager van Contrast Consulting. Die IT-consultant probeert de banken te overhalen om automaten te plaatsen, waarop klanten van meerdere banken verrichtingen kunnen doen, zoals geld storten, facturen betalen en internetbankieren.

Handen in elkaar slaan

“Een automaat waar je enkel geld kunt afhalen, is niet rendabel”, legt Vandergoten uit. Vorige week kondigden vier kleine banken – Argenta, AXA, Crelan en VDK – en bpost aan dat ze een joint venture hebben opgericht. Die zal een contract afsluiten met een externe partij voor het beheer, het onderhoud en de plaatsing van geldautomaten. “Door de schaalgrootte kunnen de banken ietwat besparen op het onderhoud. Je moet bijvoorbeeld niet per bank in een technicus voorzien, maar in één technicus voor alle automaten van de joint venture”, stelt Vandergoten.

In Nederland sloegen drie grote banken – ABN AMRO, ING en Rabobank – eerder al de handen in elkaar. Sinds juni duiken bij onze noorderburen her en der gele Geldmaten op. “Aan een Geldmaat kun je enkel geld afhalen”, weet Vandergoten. Voor hem is het duidelijk dat er veel meer in zit. “Niet iedereen kan thuis internetbankieren. Zorg dat de klanten op elke automaat het saldo op hun rekening kunnen raadplegen en overschrijvingen kunnen doen, net zoals ze thuis via het internet kunnen doen. Je zou zelfs Tax-on-web via die automaten mogelijk kunnen maken”, zegt Vandergoten.

Bedragen beperken

“Als mensen bovendien cash kunnen storten in zo’n automaat om er rechtstreeks facturen mee te betalen, kun je aan telecom- en energiebedrijven vragen een stukje van de kosten te dragen”, stelt Vandergoten. “Het geld raakt soms niet tot bij die bedrijven, omdat mensen met betalingsproblemen eerst een zichtrekening die in het rood staat, moeten aanzuiveren.” Het is voorlopig toekomstmuziek, want Vandergoten heeft met verschillende Belgische banken gepraat. Hij heeft ook een demotoestel laten bouwen om te tonen waarover hij praat. Voorlopig heeft nog geen enkele bank zich geëngageerd voor een samenwerking met het IT-bedrijf.

De grootste kostenpost voor cash is het transport van het geld, goed voor 45 procent van de kosten. “Door lokale zelfstandigen hun opbrengsten te laten storten via de automaat, moet je al minder biljetten in de automaat stoppen om het weekend door te komen”, zegt Vandergoten. “Vandaag kunnen mensen standaard tot 650 euro per dag afhalen, met een weeklimiet van 2500 euro. Je zou die bedragen ook wat kunnen beperken. Dan verklein je ook het bedrag dat in zo’n automaat moet zitten.”

Zwaardere explosieven

Door de hoeveelheid cash in de automaten te beperken, zouden de banken de plofkraken minder aantrekkelijk maken voor criminelen. “Die criminelen riskeren hun leven. Ze doen dat natuurlijk omdat ze weten dat er veel geld in zo’n automaat zit”, weet Vandergoten. Argenta liet wel weten dat er bij geen enkele plofkraak iets werd buitgemaakt, maar daardoor gebruiken de boeven ook steeds zwaardere explosieven. Het lijkt een kwestie van tijd voor er slachtoffers vallen.

Vandergoten merkt ook op dat er in de Belgische wetgeving elementen zitten die het beheer van bankautomaten duurder maken dan in het buitenland. “De Nationale Bank van België eist bijvoorbeeld dat er 600 miljoen biljetten per jaar binnenkomen ter nazicht. Dat is overdreven, want die biljetten wisselen minder van hand dan vroeger en ze zijn van een betere kwaliteit. Bovendien kun je die kwaliteitsbewaking van de biljetten ook perfect door een automaat laten uitvoeren”, stelt Vandergoten.

De banken haalden de jongste jaren hun automaten steeds meer weg uit de dorpskernen. Volgens de recentste cijfers van de bankenfederatie Febelfin waren er eind 2018 nog 7869 automaten waar mensen geld konden opnemen, zonder rekening te houden met de automaten van bpost. Dat zijn er 366 minder dan eind 2017 en 744 minder dan eind 2016. De daling is ingezet in 2015. Er zijn veel minder toestellen waar mensen geld kunnen storten, maar hun aantal steeg in 2016 nog wel licht tot 4759. In 2017 brokkelde het aantal automaten waar de klanten hun cash kunnen deponeren af tot 4647, en in 2018 tot 4500.

Duurder en moeilijker

Bovendien maakten verscheidene Belgische banken geld uit de muur halen duurder of moeilijker. Sinds 1 januari betalen de klanten van ING met een gratis Lion Account 50 cent per keer dat ze geld afhalen aan een niet-ING-automaat. Voordien hoefden die klanten niets te betalen. De kosten voor een houder van de gratis KBC-Basisrekening gingen op 1 september van 20 naar 50 cent per keer dat de rekeninghouder bij een automaat van een andere bank biljetten afhaalt.

Vanaf 1 januari 2020 doet BNP Paribas Fortis daar nog een schepje bovenop. De klanten met een gewone zichtrekening betalen vandaag 10 cent per keer dat ze geld afhalen aan een vreemde automaat. Vanaf 1 januari wordt dat 70 cent. De bank verdedigt die beslissing met het antwoord dat slechts 7 procent van de klanten die gewone zichtrekening heeft. Behalve de vier grootbanken en bpost gaat AXA Bank vanaf 1 januari ook kosten aanrekenen aan klanten met een st@rt2bank-zichtrekening die geld afhalen bij een automaat van een andere bank.

Supermarkt wordt bank

De supermarkten nemen voor een stukje de rol van de banken over. In de supermarkten van Delhaize wordt zo’n 5 miljoen keer per jaar cash gevraagd. Het gemiddelde bedrag bedraagt 35 euro. “Aan een bemande kassa in de supermarkt kunnen klanten tot 100 euro opvragen, bij de zelfbedieningskassa tot 40 euro”, legt woordvoerder Roel Dekelver uit. “De buurtwinkels van Delhaize kiezen zelf of ze dat wel of niet doen, maar het merendeel doet dat.”

Delhaize ondersteunt dat, omdat de supermarkten daardoor minder cash in de winkels hoeven te houden en te transporteren. Volgens Delhaize gebeurt het meer dan pakweg tien jaar geleden dat klanten cash opvragen aan de kassa. Colruyt geeft geen cijfers vrij, maar een woordvoerder zegt dat de klanten geld kunnen opvragen in alle winkelformules van de groep, van Dreambaby tot Bio-Planet en Okay.

“Het aantal geldopnames en het bedrag van de opname is de voorbije jaren vrij stabiel gebleven”, klinkt het bij Colruyt. “Er is een heel minieme daling, vergelijkbaar met de lichte daling van het aantal cashbetalingen ten voordele van elektronisch of mobiel betalen.”

Bang voor overvallen

Colruyt verwacht dat de klanten de komende jaren meer geldopnames in de winkels zullen doen. “Wij stellen vast dat er almaar minder bankautomaten zijn door de sluiting van bankkantoren.” Zowel Delhaize als Colruyt beschouwt het als een extra dienstverlening voor de klanten, die erg geapprecieerd wordt. Carrefour wil liever niet over het onderwerp communiceren, uit schrik voor overvallen in de eindejaarsperiode.

De grote supermarkten kunnen het gemakkelijk organiseren, maar buurtwinkels kunnen niet zo makkelijk de functie van bankautomaat op zich nemen. Sinds er geen geld meer uit de Argenta-automaat komt, proberen de inwoners van Hombeek baar geld te krijgen aan de kassa van de Spar. “Het is niet meer te doen”, zegt een van de caissières. “Iedereen vraagt biljetten, maar vandaag de dag betaalt bijna niemand nog cash.” Zelfs trouwe klanten die biljetten vragen, krijgen daarom nu nul op het rekest. Vandergoten kent een vergelijkbaar voorbeeld. “In Vlezenbeek, een deelgemeente van Sint-Pieters-Leeuw, is de Proxy Delhaize ook gestopt met het afgeven van biljetten aan klanten, nadat de laatste automaat uit het dorp verdwenen was.”

De uitbaters van die buurtwinkels zijn zelfstandigen. Zij weigeren terecht de taak van de banken over te nemen. Het voorbije weekend alleen al vonden in ons land overvallen plaats in een Smatch, een Carrefour Express en een Leader Price. En hoewel de gewelddadige overvallen van de Bende van Nijvel op een reeks Delhaize-winkels 34 jaar geleden plaatsvonden, blijft die herinnering heel levendig.