‘Politiek kan maar beter werk maken van een fundamentele herdenking van de schenk- en erfbelasting’

Voor de Universiteit Van Vlaanderen staat advocaat Ayfer Aydogan (UHasselt) stil bij de vraag of gratis schenken enkel weggelegd is voor de superrijken.

De discussie over de rechtvaardigheid van erfbelasting is wellicht bijna zo oud als de erfbelasting zelf. Toch valt het op dat deze discussie de laatste tijd door de politiek naar de achtergrond wordt geduwd. Op zich is dat niet verrassend. Het is een gevoelig thema dat electoraal niet vrij van risico’s is. In plaats daarvan is het politieke debat verschoven naar de technieken tot besparing van erfbelasting. Deze worden voorgesteld als schandelijke manieren van een handjevol superrijken waarmee korte metten moet worden gemaakt en geen politicus die het aandurft om dat beeld openlijk in twijfel te trekken. Maar is dat wel zo? Het voorbeeld bij uitstek van hoezeer het debat is afgewend van de essentie, is het recente wetsvoorstel tot sluiting van de ‘kaasroute’.

Die route naar (meestal) Nederland (vandaar ‘kaas’) maakt het mogelijk om schenkingen te doen zonder dat er schenkbelasting moet worden betaald. De federale overheid wil daar een stokje voor steken door ook buitenlandse schenkingsakten verplicht in België te laten registreren. Het kan toch niet zijn dat mijnheer Van Adel de Sluwe op deze manier miljoenen euro’s overdraagt aan zijn kinderen, is het populistische argument. De kaasroute staat nochtans open voor iedereen.

Laat ons het voorbeeld nemen van Jan en zijn echtgenote Mia, modale Vlamingen die merken dat het niet evident is voor hun alleenstaande dochter Tine om na haar echtscheiding te investeren in een eigen woning. Ze beslissen om een deel van hun spaargeld, bijvoorbeeld 50.000 EUR, aan haar te schenken zodat zij gemakkelijker een lening kan krijgen voor de rest van de aankoopprijs. Om die schenking te doen, hebben ze 3 opties:

1. ze gaan naar een notaris in Vlaanderen voor de schenkingsakte. De akte moet geregistreerd worden en dat leidt tot schenkbelasting. Tine zal 1.500 EUR (3% van 50.000 EUR) moeten betalen;

2. ze gaan naar een notaris in Nederland voor de schenkingsakte. De akte moet niet geregistreerd worden. Tine hoeft geen schenkbelasting te betalen;

3. ze gaan niet naar een notaris maar maken zelf een document op. Dat document moet niet geregistreerd worden. Tine hoeft geen schenkbelasting te betalen.

Het verwondert wellicht niet dat optie 2 en optie 3 aantrekkelijker zijn dan optie 1. Maakt men dan gebruik van een ‘achterpoort der schande’ (Koen Schoors, “Sluit de kaasroute”, De Tijd 2 juni 2020)? Ik denk van niet. Men gebruikt enkel het gezond verstand. Het geld dat Tine van haar ouders zal krijgen en nodig is om de aankoop te financieren, dreigt immers netto minder te zijn als optie 1 wordt gekozen. Of durft er iemand te beweren dat Jan en Mia zich ‘schandalig’ gedragen door hun dochter op deze manier te ondersteunen?

Kiest dan niet iedereen voor optie 2 of optie 3? Men zou dat kunnen verwachten maar het is niet zo. Het aantal schenkingsakten dat notarissen in Vlaanderen verlijden, is daarvan het bewijs. De reden is dat de keuze voor optie 2 of optie 3 niet risicovrij is. Is er een onbelaste schenking gebeurd, dan moet de schenker nog minstens 3 jaar in leven blijven. Overlijdt hij toch in de eerste 3 jaar na de schenking, dan negeert de fiscus de schenking bij de berekening van de erfbelasting. Men gaat dan doen alsof de schenking nog tot de erfenis van de schenker behoort en er erfbelasting op heffen. Die erfbelasting kan hoger zijn dan de schenkbelasting die men zou hebben betaald in optie 1 (erfbelasting 3%-9%-27% versus schenkbelasting 3%). Gratis schenken is dus eigenlijk gratis schenken mét het risico om meer erfbelasting dan schenkbelasting te betalen. À propos, Vlaanderen wil die risicotermijn verlengen naar 4 jaar.

Om een mij onbekende reden wordt het voorgaande verhaal hardnekkig gekoppeld aan rijke families. Misschien komt de onbelaste schenking inderdaad vaak voor in rijke families, misschien niet. Er is geen enkel onderzoek gedaan en daarom weiger ik dit als rechtswetenschapper voor waarheid aan te nemen. Maar zelfs als we aannemen dat het zo is, bewijst het voorbeeld van Tine dat het niet uitsluitend een zaak voor de rijken is. Integendeel, net voor de middenklasse is een belastingvrije schenking de meest logische, ja zelfs de meest gerechtvaardigde keuze om effectief hun kinderen netto maximaal te kunnen bevoordelen.

Er wordt wel eens gesteld dat rechtvaardigheid de belasting van buitenlandse schenkingsakten vereist. Welnu, ik denk dat men net onrechtvaardig handelt indien men met de bedoeling om de inhaligheid van rijken in te tomen een belasting creëert die in belangrijke mate de middenklasse zal treffen. Het kind mag niet met het badwater weggegooid worden. En daarbij aansluitend, als iedereen het normaal vindt dat ouders uit de middenklasse hun kinderen mogen steunen, waarom zouden ouders uit de hogere financiële klasse dat dan niet mogen doen? De echte vraag is of en zo ja, welke limiet op belastingvrije schenkingen moet worden gelegd.

Voor de goede orde, het wetsvoorstel beoogt enkel de belasting van buitenlandse schenkingsakten (optie 2). Men kan er dus nog steeds voor opteren om zelf een schenkingsdocument op te maken (optie 3) en zo miljoenen belastingvrij te schenken. Het argument dat men door de sluiting van de kaasroute de superrijken eens goed wil ‘pakken’, is dus niet alleen populistisch, het is zelfs niet waar.

In plaats van te teren op afgunst, zou de politiek zich beter bezighouden met een meer fundamentele herdenking van de schenk- en erfbelasting. De kans is groot dat men in de schoot van deze belastingen meer fiscale rechtvaardigheid kan bereiken en niet moet terugvallen op nieuwe gebricoleerde belastingen als de effectentaks waarvan onrechtvaardigheid afdruipt.