‘Waarom dit virus heeft kunnen toeslaan, is geen voer voor virologen maar voor psychiaters’

‘We wisten het en hebben dus heel bewust de ogen heel hard toegeknepen. Covid-19 is geen zwarte zwaan, maar een goed gedocumenteerde én emotioneel gebrachte kroniek van een aangekondigde dood.’ Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Nassim Taleb dankt zijn reputatie niet aan zijn aangename karakter, wel aan zijn bestseller De Zwarte Zwaan. Dat sombere dier vertoont drie kenmerken: ze strijkt volkomen onverwacht neer, ze is onwaarschijnlijk omvattend en achteraf staan overal pseudo-experts op die zeggen: “Dat wisten we al lang!” Denk aan de aanslagen in september 2001, de tsunami op tweede kerstdag in 2004, de financiële crisis in 2007.

Dat zijn drie kanjers van zwarte zwanen in enkele jaren tijd. Taleb waarschuwt al meer dan tien jaar dat we de interafhankelijkheid, de grootschaligheid en de complexiteit van onze systemen radicaal moeten afbouwen. Elke dag zie je hoe dominostenen vallen die beter ver van elkaar hadden gestaan. Alles heeft nu met alles te maken en alles komt tegelijkertijd in beweging. Soms grappig, zoals de lonen van de topvoetballers. Meestal schrijnend. Voorbeelden zijn overbodig.

Wat nog meer opvalt, is dat er buiten de verkiezing van Donald Trump geen echt nieuwe zwarte zwanen meer gesignaleerd zijn sinds 2007. Aanslagen, natuurrampen, handelsconflicten, lokale oorlogen, bizarre politieke wendingen en AA Gent kampioen, passen niet echt onder die noemer. De brexit kwam er nog het dichtst bij, maar die kwam van heel ver aangevlogen.

Wat de omvattendheid betreft: een wereld die met miljarden tegelijkertijd in lockdown gaat? De grenzen met Nederland en Frankrijk sluiten, niet voor terroristen, maar voor mij en mijn buren? Laten we de wijze woorden van politici over de klimaatingrepen tot de onze blijven maken: blijf realistisch. Dit kan niet, dit zal nooit gebeuren en het zou overigens toch niet betaalbaar zijn. Haalbaar en betaalbaar! Dat mogen jongeren en columnisten nooit vergeten.

Dan kunnen nu de betweters naar voren treden met kreten als: “Ik heb jullie toch gewaarschuwd?” Dat is gemakkelijk achteraf, je zal altijd wel een viroloog vinden die met cassandravoorspellingen hoopt wat extra media-aandacht en fondsen te krijgen. Even checken dus. Ik heb een leuke bibliotheek boeken van vooruitgangsoptimisten en beroepspessimisten. Ik heb ze allemaal gecheckt op de kracht waarmee ze waarschuwden voor wat we nu meemaken. Je vindt pandemie met al haar gruwelijke details dadelijk terug onder de existentiële risico’s. Bijna alle boeken relativeren de klimaatproblemen: ze zijn ernstig, maar als we nú handelen, redden we het nog wel. Maar over een pandemie klinkt het bijna unisono: die kan morgen de mensheid al van de planeet vegen. Zingen mee in het koor: Martin Rees, een van de meest invloedrijke Britse wetenschappers; James Martin, de steenrijke oprichter van het onderzoekscentrum over de toekomst aan Cambridge; en Bill Gates in een dwingende video-oproep.

Die laatste was bereid 4 miljoen exemplaren van de op eindejaarslijstjes zo vaak geciteerde feitenbijbel van de eco-optimisten, Factfullness van Hans Rosling, aan studenten cadeau te doen.

De kernbooschap van dat boek: alle feiten wijzen erop dat het goed gaat met onze planeet, ondanks de indruk van het omgekeerde. De feiten geven de pessimisten volkomen ongelijk. Slechts één keer wordt de auteur, een Zweedse arts, emotioneel. Hij beschrijft hoe hij in Afrika de ebolacrisis heeft bestreden en waarschuwt zijn lezers: dit kan elk moment terugkeren, maar dan wereldwijd, met desastreuze gevolgen. In 2018 schreef hij op pagina 238: “De experts zijn het erover eens dat een nieuw soort venijnige soort griep nog altijd de grootste globale bedreiging is voor de wereldgezondheid .“

We wisten het en hebben dus heel bewust de ogen heel hard toegeknepen. Covid-19 is geen zwarte zwaan, maar een goed gedocumenteerde én emotioneel gebrachte kroniek van een aangekondigde dood. Waarom dit virus heeft kunnen toeslaan, is geen voer voor virologen maar voor psychiaters. Hopelijk vinden ze een verklaring voor covid-23 toeslaat.