Reis naar het artistieke Congo

De Fondation Cartier, die internationale moderne kunst promoot en steunt, toont in een opmerkelijke tentoonstelling de geschiedenis van 90 jaar hedendaagse kunst in Congo.

De expositie Beauté Congo – 1926-2015 – Congo Kitoko toont meer dan 350 kunstwerken en brengt daarmee een overzicht van alle belangrijke moderne en hedendaagse kunstenaars van onze voormalige kolonie. De tentoonstelling start bij de geboorte van de moderne schilderkunst in het Congo van de jaren 20 en overloopt vervolgens alle belangrijke artistieke periodes. Komen achtereenvolgens aan bod : artistieke grondleggers als Lubaki, Djilatendo en Antoinette (die ons de allereerste werken op papier nalieten), bekende kunstenaars van het Atelier du Hangar (de naoorlogse periode) als Bela, Mwenze Kibwanga en Pilipili Mulongoy, de zogenaamde ‘populaire’ schilders van het begin van de jaren 70, met o.a. Chéri Samba, Chéri Chérin en Moke, getalenteerde beeldhouwers als Rigobert Nimi en Bodys Isek Kingelez, en ten slotte hedendaagse kunstenaars zoals J-P Mika of Monsengo Shula, maar ook leden van het in 2003 opgerichte kunstenaarscollectief Eza-possibles (Kura Shomali en Pathy Tshindele) en de fotografen Jean Depara en Ambroise Ngaimoko van Studio 3Z. De rijke artistieke geschiedenis van Congo passeert de revue en de bezoeker kan proeven van schilderkunst, naast andere disciplines als muziek, beeldhouwkunst, fotografie en stripverhalen. De verschillende periodes komen via een anti-chronologisch parcours aan bod, maar de expositie zoekt niet naar een stilistisch verband tussen de diverse tijdperken. Het is daarentegen de artistieke levendigheid van Congo die de rode draad doorheen de expo vormt.

André Magnin, algemeen commissaris van deze expositie, spreekt met ontroering over zijn verwezenlijking. ” Dit is het resultaat van een project dat al meer dan twintig jaar geleden is opgestart. ” In het voorwoord van de bijhorende catalogus – een lijvig werk met een overzicht van alle tentoongestelde werken – legt hij uit dat hij zijn rol ziet als ” verzamelaar van de werken, maar ook van hun geschiedenis ” en spreekt hij over zijn persoonlijke passie die nodig was om de tentoonstelling te realiseren. Met deze expo wil hij ook een boodschap overbrengen op het publiek: ” zien wat u nog nooit eerder zag “.

De expositie kwam tot stand met de nodige passie, maar ook dankzij veel wilskracht en doorzettingsvermogen. In 1986 gaat André Magnin, die levendige herinneringen bewaart aan zijn jeugd in Madagascar, op zoek naar kunst in Afrika. Hij richt zich met een open blik naar wat er op dat continent leeft en zet zich in om de kunstwerken van die andere culturen hier te laten zien. Hij brengt verschillende bezoeken aan Kinshasa en komt er in aanraking met een ontbolsterende creativiteit die overal in Congo opborrelt. Hij raakt in de ban van de sensuele, maar ook radicale kunst van het land en zet zijn zoektocht bijna obsessioneel verder. Hij organiseert meerdere tentoonstellingen om de werken van die kunstenaars te tonen, met name in het Fondation Cartier pour l’art contemporain. Met Beauté Congo – 1926-2015 – Congo Kitoko is het de eerste keer dat een expositie een totaaloverzicht schetst van de diversiteit en levendigheid van de artistieke scène van het land. ” Deze tentoonstelling is een eerbetoon aan al die geweldige kunstenaars, die elk hun eigen verhaal hebben geschreven “, zegt een enthousiaste André Magnin.

De grote hoeveelheid werken nodigt de bezoekers van de expositie ook uit om zelf op ontdekkingsreis te gaan en van nieuwe zaken te proeven. De Congolese kunst verrast en stelt dingen in vraag. ” Ze is eigenzinnig en staat in wisselwerking met de toeschouwer “, aldus Magnin. Er is dus geen gebruikaanwijzing. Het hangt van de openheid van de toeschouwers af wat ze er zelf in ontdekken – elk op hun manier en op hun ritme.

Jazz, soul, rap, populaire muziek … de artistieke geestdrift van Congo is ook nauw verweven met de alom aanwezige muziek in het dagelijkse leven in de steden. Daarom loopt er ook een muzikaal parcours langs de tentoonstelling, die de synergie tussen de verschillende disciplines belicht. De initiatiefnemer brengt ook voor de hand liggende verbanden in kaart aan de hand van een aantal thema’s : o.a. de wereld van de SAPE (Société des ambianceurs et des personnes élégantes, ofte de Vereniging van Sfeermakers en Stijlvollen – een beweging van jonge mannen die zich uitdossen in opzichtige outfits om een sterk statement te maken), de politiek en zijn slogans, het dagelijkse leven en vragen rond het ballingschap. Daarmee krijgt deze kijk op de Congolese maatschappij nog een extra dimensie.

Fondation Cartier en de voorliefde voor Afrikaanse kunst

Beauté Congo – 1926-2015 – Congo Kitoko is een treffend voorbeeld van het engagement van de Fondation Cartier voor de Afrikaanse kunst. Eerder al pakte de stichting uit met individuele en collectieve exposities als Bodys Isek Kingelez (1995), J’aime Chéri Samba (2004), Un art populaire (2001) en Histoires de voir, Show and Tell (2012). Ze huist sinds 1994 in een door Jean Nouvel ontworpen gebouw van glas en metaal in hartje Parijs. Ze werd in 1984 opgericht en werd eerst gedurende tien jaar ondergebracht in Jouy-en-Josas bij Versailles, als een creatieve werkplek voor kunstenaars en een ontmoetingsplaats voor kunstliefhebbers. De doelstelling was van bij aanvang om internationale hedendaagse kunst te promoten en steunen.

In het kader van de huidige tentoonstelling vinden ook af en toe zogenaamde ” Soirées Nomades ” plaats. Die avonden staan in het teken van kunstenaars en personaliteiten uit de Congolese culturele scène die uitgenodigd worden om te praten over de Congolese kunst in de zalen en tuinen van de stichting.

_{Tekst: Nathalie Marchal}