Fabien Lamarche: “Ik voel me meer een Leonardo da Vinci”

Trends style maakte kennis met Fabien Lamarche van de IMH-horlogemanufactuur (Innovations Manufactures Horlogères) in het Zwitserse Le Locle.

De IMH-manufactuur heeft iets van een laboratorium annex rariteitenkabinet. Een twintigtal traditionele industriële snijmachines en lasers (makkelijk 500.000 euro per machine) staan er zij aan zij met chemische installaties om bijvoorbeeld horloge-onderdelen te kleuren. In een van de ateliers treffen we een traditionele keukenoven met spit aan, die Fabien Lamarche heeft uitgerust met een glazen buis waarin hij horlogewijzers laat ronddraaien : dat garandeert een mooi egale kleur blauw.

“Bij het kleuren van horlogeonderdelen spelen temperatuur en tijd een belangrijke rol”, doceert de grenzeloos gedreven Lamarche. “Een seconde te lang in de oven en je horlogewijzer ziet paars in de plaats van blauw. Ik heb een tijdje thuis geëxperimenteerd in onze keuken en merkte dat inductie eigenlijk een ideale manier is om horlogewijzers te kleuren. Met inductie kan je de temperatuur perfect en tot op de seconde regelen. Wel waren na mijn experiment de wijzers in de kookplaat gesmolten en daar was mijn vrouw niet zo happy mee. Vandaar dat het experiment met de keukenoven naar de manufactuur verhuisde.”

In een aanpalend atelier toont Lamarche ons een houten kistje met een multifunctioneel scherm dat hij helemaal in de sfeer van het internet-of-things heeft ontwikkeld en op Europees niveau brevetteerde. “Ik zou deze creatie graag commercialiseren en misschien lukt dat wel in een verre toekomst. De bedoeling is dat de horlogekist de klant waarschuwt wanneer zijn horloge bijvoorbeeld op onderhoud moet, maar ik zou hem hiermee evengoed een uitnodiging voor een horloge-evenement kunnen sturen. Of het systeem zou de fabriek kunnen inlichten wanneer er iets mis is met het horloge.”

EEN VRIEND VAN LEONARDO DA VINCI

“De meeste horlogemerken focussen op hun jaarlijkse productievolume en wenden zich voor het creëren van bijzondere stukken tot kunstenaars of leveranciers als ik”, legt Lamarche uit. “Wij fabriceren veel prototypes of beperkte oplages en we maken uitsluitend haut de gamme-horloges. Zo’n vijfhonderd à duizend horloges per jaar. Mijn nachtrust is kort, ik ga slapen tussen 3 en 4 uur, en om 7 uur ben ik weer wakker. Mijn hersenen zijn altijd aan het werk. Ze noemen mij soms de hersenvreter, omdat ik als het ware de hersenen van mijn gesprekspartners leegzuig om maximale input te krijgen.”

“Ik heb altijd al toestellen gerepareerd of verbeterd. Als kind woonde ik bij mijn grootvader in een watermolen die het dorp van elektriciteit voorzag. Hij beschikte permanent over elektriciteit en had een groot arsenaal aan machines. Iedereen kwam bij hem langs voor herstellingen : lampen, een strijkijzer, een televisie,… Op m’n zesde hielp ik al mee. Vanaf m’n tiende recupereerde ik oude jukeboxen en grammofonen die ik herstelde. Op een moment had ik meer dan vijftig jukeboxen staan. Bij mij thuis bots je op op maat gebouwde jukeboxen, gadgets en andere uitvindingen. Een omgebouwde flipperkast, een oude positielamp die ik helemaal demonteerde en uitrustte met ledverlichting. Je kan het zo gek niet verzinnen. Als het maar bizar is. Het is mijn droom om ooit automaten te maken zoals die honderden jaren geleden werden gemaakt – denk maar aan de Sandoz-collectie. Een automatische rups of een ander insect of een zingend vogeltje in een kooi,…”

Op onze vraag of hij zich nu designer, industrieel of uitvinder waant, antwoordt Lamarche : “Ik voel me meer een Leonardo da Vinci.” Het horloge dat Lamarche draagt, past bij dat antwoord : een Julien Coudray 1518 met blauwe wijzerplaat en een beeltenis van Frans I van Frankrijk en van Leonardo da Vinci. “Dit is het eerste platina horloge met volledig platina gangwerk dat ik heb vervaardigd, maar de beeltenissen hebben een andere historie. Julien Coudray, een van de eerste Franse horlogemakers, raakte in 1518 bekend als uitvinder van de allereerste draagbare horloges. Op vraag van Frans I, die van 1515 tot aan zijn dood in 1547 koning van Frankrijk was, had hij het heft van twee van diens dolken uitgerust met een minuscuul horloge op een veer. De prijs van die twee horloges bedroeg twintig procent van het budget van de stad Blois. Je kan je inbeelden wat die horloges vandaag de dag zouden kosten.”

Lamarche vernoemde zijn merk naar de horlogemaker en de fabricagedatum van diens eerste draagbare horloge. “In de koninklijke archieven vonden we documenten terug die aantoonden dat Julien Coudray en Leonardo da Vinci van 1516 tot 1518 in opdracht van Frans I samen in Clos Lucé zouden hebben gewoond.”

EEN HORLOGE IS EEN MIRAKEL

Tegendraadsheid kenmerkt Lamarche. De Zwitser zet zich met zijn bedrijf graag af tegen de gangbare industriële normen van de horlogesector. Alvorens hij in 2012 het merk Julien Coudray 1518 oprichtte, werkte Lamarche in diverse functies, van product director tot hoofd van de afdeling mechaniek en prototypes, voor een aantal van merken waaronder Breguet, Roger Dubuis en Zenith. “Bij de opstart van mijn manufactuur kon ik die ervaring goed gebruiken. Ik wilde tijdloze horloges vervaardigen in pure metalen zoals platina. Vrij van chemische behandelingen of coatings. Maar dat ging zomaar niet. Ofwel bestond de technologie of het ambacht nog niet, ofwel was het ambacht niet meer aanwezig. In 2007, toen ik een horloge en gangwerk in platina kon maken, was voor mij de tijd rijp om m’n eigen manufactuur op te richten. Ik heb er 25 jaar over gedaan. In die jaren heb ik elk facet van horloges maken zelf aangeleerd en vervolgens iemand opgeleid.”

In de ateliers werken momenteel 25 ambachtslui. IMH bundelt 46 verschillende aan horloges maken gelinkte beroepen. “Voor mij is elk werkend horloge een mirakel”, poneert Lamarche. “Maar het lukt niet zomaar zonder slag of stoot. Bij ons zijn 25.000 handelingen nodig, verdeeld over een team van dertig werknemers, om één horlogemaker gedurende tien dagen aan de gang te houden. Kan je je de grootte van het parkeerterrein inbeelden van bedrijven die 50.000 horloges per jaar fabriceren en alles intern zouden realiseren ? Eén enkele horlogewijzer vervaardigen vereist veertig operaties en zeven verschillende werktuigen. Omdat we die werktuigen zelf maken, kunnen we snel werken. Gisteren hebben we een wijzer getekend, vandaag produceren we het werktuig, morgen stoppen we de eerste wijzer in een horloge. Werk je met externe bedrijven, dan moet je drie tot vier weken rekenen vooraleer het werktuig klaar is. Een werktuig zelf maken, soms duurt dat een uur, soms een hele dag. In de hele wereld zijn er amper vijf ambachtslui die dat kunnen.”

“Bij ons is het niet zo dat onze horlogemaker vijfduizend horlogewijzers moet maken. Dus zal hij morgen aan een andere component werken. Die afwisseling is belangrijk. Ook ik wissel af in mijn werk. Horloges tekenen is pure ontspanning. Sommige fases in het productieproces – neem nu het polijsten – zijn enorm arbeidsintensief : als iemand dat twee volle werkdagen na elkaar moet uitvoeren, staat het wenen hem nader dan het lachen. Het zijn precies dat soort etappes die we moeten trachten te industrialiseren.”

VIJFHONDERD JAAR IN DE GROND

De creaties van Lamarche reflecteren zijn drang om anders te zijn. De Julien Coudray 1518-horloges zijn de enige ter wereld die met een gangwerk in platina zijn uitgerust. Platina bestaat uit 95% platina en 5% palladium en is na diamant het meest pure kostbare materiaal. “Dit nobele metaal corrodeert niet en is duurzamer, het gaat langer mee dan het veelgebruikte messing”, signaleert Lamarche.

Een ongewone materiaalkeuze keert nog in andere onderdelen van het horloge terug. Lamarche kiest voor massief goud, titanium en grand feu-email in de plaats van roestvrij staal of andere gelakte, gecoate of chemisch behandelde materialen. Grand feu-email is een van de meest delicate ambachten maar ook een van de meest duurzame en oudste uit de horlogesector. “Onze horloges zijn, met uitzondering van de polsbandjes, ontworpen om eeuwen mee te gaan. Je kan ze in de grond stoppen en na vijfhonderd jaar komen ze er onveranderd uit. Om dit te kunnen garanderen en eventuele reparaties in de toekomst te verzekeren, archiveren wij reserveonderdelen van elke horlogecollectie. Ons procedé rond platina werd drie jaar geleden gebrevetteerd. Bij mijn weten is er geen enkel ander merk ter wereld dat horloges volledig in platina vervaardigt. De prijzen van onze horloges variëren van 500.000 tot één miljoen euro. Die prijs wordt vooral bepaald door het handwerk, niet door het materiaal zelf. Een horloge in platina sculpteren we uit een blok goud van één kilo. Soms begin je aan een blok te werken en merk je pas na twee maanden dat er een onzuiverheid in zit. Vergelijk het met een blok marmer waarin een beeldhouwer, die er al weken mee aan het werk is, ineens in het midden een gat vindt. Die kan alles weggooien want die gaten zitten meestal niet echt op een plek die helpt. De gesculpteerde stukken moeten nadien gepolijst worden. Voor een platina horloge vraagt dat een week tijd, voor een stalen horloge lukt het in drie tot vier uur. Om een horloge in platina te maken, moet je toch al gauw op twee en een half jaar rekenen.”

“Andere merken kunnen dit niet aanbieden omdat de processen in hun manufactuur gestandaardiseerd zijn. Wij kunnen dit wel. Hoog tijd eigenlijk dat de mensen dat vernemen. Maar we doen weinig aan marketing. We willen dat wie een Julien Coudray 1518 koopt, precies weet wat hij koopt en het product koopt vanwege het product en niet vanwege het merk. Daarom zetten we zelfs geen naam meer op onze horloges. Het DNA van ons merk zit in het horloge, niet in de naam. Het is mijn droom dat mensen de volledige waarheid kennen achter het horloge dat ze kopen. Geen omfloerste marketingpraat of mistgordijnen. Mochten we zover geraken, dan zouden de mensen correcte prijzen voor de horloges betalen. Ze zouden zich dan zelf de vraag kunnen stellen of het product die prijs waard is. Kopen ze dan nog een plastic horloge voor duizenden euro’s, dan hebben ze die beslissing met volle verstand van zaken genomen.”