Immersieve expo’s

De nieuwste trend in expoland is immersief, waarbij het werk van grote kunstenaars digitaal tot leven wordt gebracht. Is zo’n belevingstentoonstelling, zonder écht kunstwerk, een bezoekje waard? Manu Braff knikt, Dave Mestdach schudt van nee.

Manu Braff – The Lover

“Ik ben rond 2018 begonnen met het tonen van immersieve expo’s in België. Toen stond het concept, technologie gebruiken om een verhaal te vertellen, nog in de kinderschoenen. Maar ik vond het interessant en zag er de economische opportuniteit wel van in: de opbouw van zo’n expo is bijvoorbeeld makkelijker dan die van een kunstexpo. Je hebt enkel muren, panelen en projectoren nodig, en je kunt zoiets heel lokaal organiseren.”

“Met mijn bedrijf, MB Presents, probeer ik immersieve belevingen te brengen, die het grote publiek graag ziet. De bedoeling van expo’s als Van Gogh The Immersive Experience en Viva Frida Kahlo is nieuwsgierigheid opwekken, zodat je nadien naar buiten gaat met een idee van wat die kunstenaar allemaal gedaan heeft. Dat je méér wilt zien, de echte kunstwerken wilt gaan bekijken. Ik vind het dan ook een vorm van edutainment (educatief entertainment, nvdr).”

“Veel immersieve tentoonstellingen gaan over het werk van overleden kunstenaars, omdat je in dat geval geen toestemming meer nodig hebt om hun kunstwerken te tonen. Het oeuvre van de kunstenaar moet zich natuurlijk wel tot immersie lenen. Zo zijn het kleurgebruik en de penseelstreken van Van Gogh ideaal. Dat hij een gekwelde man was met een heel dramatisch verhaal helpt ook.”

“Of ik de kritiek begrijp dat er bij immersieve expo’s geen enkel echt kunstwerk te zien is? Normaal weet je dat op voorhand. De expo’s worden nooit op die manier geadverteerd. En als kunstliefhebber heb je de keuze: je mag ook níét gaan kijken! (lacht) Je weet dat je een soort ‘vulgarisatie’ van kunst zult zien, maar wel een die emotioneel weet te raken. Veel mensen die de Frida Kahlo-expo bezocht hebben waren in tranen omdat ze zich identificeerden met haar als kunstenares, als vrouw en als iemand die veel geleden heeft. Als je door die loop van 45 minuten gaat, waarin dramatische momenten uit haar leven worden geïllustreerd door haar schilderijen, ben je helemaal mee. Er gebeurt iets.

“Muziek is ook een heel belangrijk element bij immersie: de combinatie van beeld en klank sleept je mee. Onlangs presenteerden we de expo Inside Dalí in Gent. Daarvoor werd een speciale score gemaakt, maar die was tijdens de opbouw nog niet geüpload. Voor de lol heb ik er toen een heel oude plaat van Pink Floyd bij opgezet: Meddle. Die muziek in combinatie met Dalí’s beelden: ik had echt tranen in mijn ogen. Jammer dat we er de rechten niet op hadden. Nu zag ik toevallig dat er onlangs in het Atelier des Lumières in Parijs, een van de grootste spelers op het gebied van immersieve tentoonstellingen, een Dalí-expo liep mét muziek van Pink Floyd. Dat is dus echt wel de perfecte match!”

“Heel veel mensen bezoeken immersieve expo’s, soms zelfs meer dan museale expo’s. Ik ben benieuwd om te zien hoe de kunstwereld zich zal aanpassen aan dat nieuwe gegeven. Immersieve expo’s zijn natuurlijk interpretaties van digitale studio’s, niet van kunstcuratoren. Dat levert al eens een resultaat op dat kunstliefhebbers catastrofaal kunnen vinden. Al bestaan er tegenwoordig ook digitale kunstenaars, zoals de Turks-Amerikaanse Refik Anadol, die boeiende kunst maakt met pixels en formules in immersieve ruimtes. En wat met de mening van kunstjournalisten? Immersieve expo’s zijn niet voor hen bedoeld. Ik ken geen enkel fenomeen uit de kunst- of de entertainmentwereld dat iederéén goed vindt. Zo zijn er toch ook mensen die niet meer naar een concert van The Rolling Stones gaan, omdat ze vinden dat de band zonder Charlie Watts niet meer dezelfde is? (lacht)”

Dave Mestdach – The Hater

“Een kader, een muur en het liefst niet te veel selfienemende toeristen: als ik kunstwerken van pakweg Dalí of Da Vinci wil zien, is dat voor mij voldoende. Dus neen, voor mij hoeft zo’n immersieve expo niet. De kunstenaar heeft zijn werk al gedaan, en als hij zijn werk goed heeft gedaan, hoeft daar geen lichtshow bij gebracht te worden.”

“Onlangs ging ik kijken naar Inside Dalí in de Sint-Niklaaskerk in Gent. Een ticket kost 12,50 euro, dan mag je wel wat verwachten. Maar de immersieve ervaring bleek een reeks op een kerkmuur geprojecteerde screensavers te zijn, een tijdscapsule naar de IT-wereld van de jaren negentig.”

“De voorstelling bestond uit een greatest hits van Dalí. Je zag motieven uit zijn bekende werken bewegen, ontdubbelen of in elkaar vloeien, terwijl op de achtergrond een new-agesoundtrack te horen was die waarschijnlijk niet goed genoeg bevonden was voor een documentaire over het paringsgedrag van stokstaartjes. Ik zag mensen in die kerkruimte naar de muren gapen en het was me niet duidelijk of ze dachten: ‘Oh, wat was die Dalí toch een geniale surrealist met zijn gekke snorretje’, of: ‘Waar the fuck heb ik nu weer 12,50 euro voor betaald?'”

“Of ik de immersieve expo als edutainment ervaren heb? Niet dat ik een grote Dalí-kenner ben, maar ik heb niks nieuws over hem geleerd. Voor je de immersieve ruimte in de kerk binnentreedt, is er een pover ingericht gangetje waar wat informatie over het leven van Dalí op pancarten staat gedrukt, alsof men snel even zijn Wikipedia-pagina heeft geprint. Nu, Dalí was zelf een commerçant pur sang, een kunstenaar die allerlei prullaria en bij voorkeur zichzelf verkocht op alle denkbare manieren, dus mogelijk zou hij dit zelf allemaal geweldig gevonden hebben.

“Ik snap dat dit soort expo’s bekritiseerd wordt als McDonaldisering van de kunst, maar ik ben daar absoluut niet snobistisch in. Er is niets mis met drempels naar beneden halen. Niet alles hoeft highbrow te zijn. Ik ben net terug van Documenta in Kassel, zogezegd de hoogmis voor hedendaagse kunst. Wel, uiteindelijk is dat ook een braderie waar kunst geanimeerd wordt middels workshops, knutselateliers en skateramps. Kunst is kennis die via de zintuigen passeert, dus niks mis met zintuigen prikkelen. In de cinemawereld waarin ik actief ben, en die ook hoge en lage kunst verenigt, heb je eveneens veel immersieve ervaringen. Voor mij is cinema een soort installatiekunst waarvan het medium – de film dus – een onderdeel is. Het is een fysieke belevenis: je gaat met andere mensen in een verdonkerde zaal zitten en kijkt naar seriële beelden die emoties en gedachtes triggeren. Als je ziet wat daar allemaal gemaakt wordt, dan is dat oneindig veel uitdagender, speelser, inventiever, kleurrijker en intelligenter dan dit. Wat me stoort aan immersieve kunstexpo’s is niet dat ze bestaan, wel dat hun potentieel totaal niet benut wordt. Wat ik zag, vond ik echt platte commercie: duf, lui, inspiratieloos. Respectloos naar de kunstenaar in kwestie, én naar het publiek. Alsof beeldjes laten bewegen met een beamer maar voldoende moet zijn voor het gepeupel.

“Het grootste verschil tussen kijken naar een kunstwerk en naar zo’n immersieve expo? In het eerste geval wordt de blik naar het werk zelf gezogen. Op die manier word je meer getriggerd om dingen te voelen en te denken. Bij immersieve expo’s is het de omgekeerde beweging: alles wordt voor jou gedaan. Daardoor denk je al gauw: ‘Wat is het hier frisjes in de zaal’ of ‘Kijk daar, het exitbordje’. Maar goed, al die dingen zijn persoonlijk. En dat moeten ze per definitie zijn. Er bestaat niet zoiets als objectieve kunstbeleving. Dus, als andere mensen zo’n expo fantastisch vinden, dan gun ik hun dat van harte, en ben ik zelfs jaloers dat ik die voor hen overrompelende ervaring niet heb meegemaakt. Zoals Dalí zei: ‘De graadmeter voor succes is louter de jaloezie van de ontevredenen.'”