Parkdirecteur Emmanuel de Merode bestrijdt in Congo geweld door jobcreatie: ‘We moeten zorgen dat er licht is aan het eind van de tunnel’

De Belgische prins en parkdirecteur Emmanuel de Merode is in oostelijk Congo noodgedwongen uitgegroeid tot een serie-ondernemer, nu ook in chocolade. Met één doel: jobs, jobs, jobs, om het geweld in de regio in te dijken.

Emmanuel de Merode heeft nog nooit in ons land geleefd, maar hij koestert zijn Belgische nationaliteit. Zijn verhaal leest als een exotische avonturenroman. Geboren in Tunesië en opgegroeid in Kenia, verhuisde hij als prille twintiger naar Congo, waar hij, na door de Verenigde Naties gestuurde Afrikaanse omzwervingen, nog steeds werkt en woont. De bijna 49-jarige De Merode leidt sinds 2008 het enorme domein Virunga in oostelijk Congo, het oudste nationaal park van Afrika en bijna 8000 vierkante kilometer groot. Een levensgevaarlijke taak, niet alleen door de dodelijke ziekte ebola die de regio teistert, maar vooral door het aanhoudende, extreme geweld dat al aan 174 parkwachters het leven heeft gekost. In 2014 raakte De Merode zwaargewond bij een aanslag. In het park houden zich gewapende rebellengroepen schuil. Bovendien wordt Virunga voortdurend geplaagd door stropers.

In zijn strijd tegen het geweld stampt De Merode koortsachtig tewerkstellingsinitiatieven uit de grond. “Mannen voegen zich bij gewapende groepen omdat ze geen alternatief hebben. De enige oplossing is hun de mogelijkheid te bieden hun boterham te verdienen”, legt de prins uit. Met zijn recentste initiatief krijgt hij hier eindelijk ruime aandacht voor zijn aanpak. Hij wil een chocoladefabriekje in samenwerking met de bekende chocolatier Dominique Persoone en de in Congo actieve ondernemer Dimitri Moreels, zoon van voormalig Belgisch minister voor Ontwikkelingssamenwerking Réginald Moreels.

Wat kunt u al zeggen over de chocoladefabriek?

EMMANUEL DE MERODE. “Dat we pas in oktober of november beginnen te produceren. Eigenlijk is het nieuws te vroeg uitgelekt. Mijn fout. Ik had er iets over gepost op sociale media. We zijn er allemaal zeer enthousiast over. Chocolade kan het leven van duizenden mensen in die regio veranderen. Tienduizenden cacaoproducenten moeten er hun bonen te goedkoop verkopen, wat hen in een situatie van extreme armoede houdt. Dominique Persoone kan ervoor zorgen dat de kwaliteit stijgt en de toegang tot de markten verbetert, waardoor de inkomsten van de cacaoboeren stijgen. We proberen aan te tonen dat we in een van de moeilijkste gebieden van oostelijk Congo de hoogste kwaliteitsstandaard kunnen bereiken in de productie van chocolade, van de boon tot de reep. Dimitri heeft een zeer diepe kennis van cacaoproductie omdat hij al vele jaren in de regio werkt, en de reputatie van Dominique in de chocoladeproductie gaat hem vooraf. Maar uiteraard zijn de belangrijkste actoren de cacao-coöperatieven.”

Hoeveel wordt geïnvesteerd in die fabriek?

DE MERODE. “Zowat 250.000 dollar (220.000 euro, nvdr) is al vrijgemaakt, via subsidies en giften. Ik vertegenwoordig het park, dus in zekere zin investeert het park. De Europese Unie is ook aan boord, en we zoeken nog andere investeerders. Dimitri en Dominique steken er een beetje geld in, maar vooral veel tijd en energie. Ze zullen er niets aan verdienen. Alle mogelijke winst gaat naar de lokale gemeenschap of naar de inspanningen voor het behoud van het park. Het is geen commerciële business. Ik omschrijf het als een sociale onderneming: we schenken aan het park, niet door geld te geven maar door een bedrijf te bouwen.”

Hoe groot kan dit chocoladeproject worden?

DE MERODE. “Enorm wordt het nooit, maar we hopen toch op een maandelijkse productie van 1,5 à 2 ton chocolade. Een deeltje daarvan zal in Congo worden verkocht, maar hopelijk wordt veruit het meeste verkocht in België en andere landen die bereid zijn een hogere prijs te betalen. Maar dit is slechts het topje van de ijsberg, in die zin dat we hopen hiermee Congolese cacao te promoten. Misschien dat 1 procent van de daar geproduceerde cacaobonen naar onze fabriek gaat, maar we trekken de aandacht van de wereld op Congolese cacao. De coöperatieven en de boeren die ze vertegenwoordigen, zullen daarvan profiteren.”

Het uiteindelijke doel is werkgelegenheid?

DE MERODE. “De werkloosheid bedraagt ongeveer 70 procent in dat gebied. Banencreatie is inderdaad ons voornaamste doel. Sommige van die fabrieksbanen zullen gaan naar de weduwes van parkwachters die gedood zijn, maar de meeste gaan naar leden van de gemeenschap die rond het park leeft. Al zullen we met deze fabriek wellicht niet meer dan veertig banen creëren in productie, en misschien nog enkele in transport en logistiek. Maar de voornaamste impact is die op het leven van de vele cacaoboeren, die er op die manier belang bij hebben dat het park overleeft.”

Dit is slechts een van uw vele initiatieven.

DE MERODE. “We hebben bijvoorbeeld ook een zeepfabriek gebouwd. Zeep wordt doorgaans met palmolie gemaakt. Vroeger verkochten de boeren hun palmolie aan buitenlandse zakenlui, die ze dan via de weg naar Burundi brachten, duizend kilometer ver en vier landsgrenzen over. De zeep werd dan de hele weg terug gebracht, om ze tegen een hoge prijs te verkopen aan de lokale consumenten, dus dezelfde mensen die de palmolie hadden geproduceerd. Zij boekten zo dus een enorm verlies op hun eigen product. Door zelf elektriciteit te genereren, werd het mogelijk een zeepfabriek te bouwen met een productielijn die dagelijks 40 ton oplevert. Concreet betekent het dat 4000 boeren in staat zijn de prijs van hun palmolie met minstens een vijfde te verhogen, en dat 400 duurzame en degelijke banen gecreëerd zijn. En nu bekijken dus we hoe we hetzelfde kunnen doen met cacao, maar ook met koffie en papaya’s. We werken trouwens al veel langer rond papaya. Dimitri Moreels is daarin heel succesvol. Er zijn duizenden lokale boeren die papaya-latex produceren, de basis voor papaya-enzymen, die worden gebruikt in de farma- en de voedingssector. Die sector was aan het uitsterven in Oost-Congo, maar is opgeleefd dankzij de elektriciteit waarmee we een koudeketen kunnen verzekeren.”

Waar komt die elektriciteit vandaan?

DE MERODE. “We hebben vier hydro-elektrische centrales gebouwd. Het moeten er acht worden. Daarmee wordt Virunga de tweede grootste elektriciteitsproducent in Congo, na de nationale elektriciteitsmaatschappij. Het woud in Virunga biedt de ideale omstandigheden om zulke centrales te bouwen. Het park is bergachtig en krijgt zeer veel regen. Maar het immense woud gedraagt zich als een spons: het absorbeert dat regenwater en laat het gelijkmatig vrij. Wij hebben dus geen grote variaties in stroming of overstromingen, en kunnen veel energie opwekken door het landschap te gebruiken.”

Waar haalt u het geld voor het park en die elektriciteitsstructuur?

DE MERODE. “De voornaamste sponsors zijn de Europese Unie en de Buffett Foundation (van de superbelegger Warren Buffett, nvdr). Zij zijn cruciaal voor het succes van ons programma. De EU, de grootste van die twee, staat ons intussen al dertig jaar trouw bij, ook in zeer moeilijke periodes. We hebben al vier burgeroorlogen achter de rug, en ik moest vorig jaar nog het toerisme in het park tijdelijk onderbreken. Veel donors zouden vertrekken, maar niet de EU. Ook Buffett is een ongelofelijke steun geweest. Zijn stichting steekt er privégeld in, net als Eric Schmidt, de voormalige voorzitter van het Google-moederbedrijf Alphabet. Die heeft ons geholpen met technologie, met slimme netwerken en slimme meters om elektriciteit te kunnen leveren. De hele knowhow van Google werd ingezet om een state of the art slim energienetwerk te ontwikkelen. En dat in een oorlogszone.”

Over hoeveel geld gaat het uiteindelijk?

DE MERODE. “We spreken toch over 300 miljoen euro, investeringen in de energiesector om de economie te herlanceren. Dat is veel geld, maar omvat lang niet alleen subsidies en giften. Het zijn vooral leningen. Zo hebben we een substantiële lening van CDC, een door de Britse regering gecontroleerde instelling die ontwikkeling financiert. We werken ook met Europese investeringsbanken.”

Onderhoudt u zelf de contacten met Buffett en co?

DE MERODE. “Ja, maar ik niet alleen. We hebben een heel team dat die relaties onderhoudt. Ik ben daar uiteraard bij betrokken, maar dit is veel groter dan mezelf.”

Wat is uw rol voorts? Die van ideeënfabriek?

DE MERODE. “Ik ben een middenklasse staatsambtenaar die werkt voor de Congolese regering. Ik beheer het nationaal park, dat een enorm probleem heeft omdat het niet gefinancierd wordt. Je kunt geen park managen met lucht. Het park gewoon beheren kost 11 miljoen dollar (9,8 miljoen euro, nvdr) per jaar. Dus hebben we heel hard gewerkt om diverse vormen van financiering te vinden. Maar als parkmanager moet je veel breder kijken, onder meer ook naar het leven van de mensen die rond het park leven. Virunga is 2 miljoen acres groot (8000 km2, nvdr). Dat is ook potentiële landbouwgrond, iets waar mensen wanhopig naar op zoek zijn. Een Congolese familie kan 600 à 700 dollar verdienen per acre. 2 miljoen acres betekent dus dat de lokale bevolking voor ruim een miljard dollar aan potentiële inkomsten verloren ziet gaan. Dus moet je, om illegale ontginning tegen te gaan, een alternatieve industrie creëren.”

En ervoor zorgen dat het geweld afneemt.

DE MERODE. “Als je goedkope energie kan leveren, creëer je banen. We hebben vastgesteld dat we 800 à 1000 banen kunnen creëren per megawatt elektriciteit die we opwekken en leveren aan de lokale gemeenschap. We hebben intussen ook berekend dat we in het park 105 megawatt elektriciteit kunnen opwekken. Dat kan je dan vertalen in ruwweg 80.000 à 100.000 banen. Dankzij onze nieuwe industrieën zitten we al aan 10.000 banen. Met 70 procent werkloosheid is het niet verrassend dat vele jonge mannen ervoor kiezen zich bij gewapende groepen voegen. Wel, 9 procent van die eerste 10.000 banen zijn ingevuld door voormalige militieleden, dus mensen die de gewapende groeperingen hebben verlaten omdat ze werk en een beter leven willen. Dat betekent dat als we aan 100.000 banen geraken, zowat 9000 daarvan naar ex-militieleden zouden kunnen gaan. En dat terwijl er naar schatting 8000 militieleden in de regio Noord-Kivu zijn. Dus hebben onze initiatieven potentieel een zeer grote impact op vrede. Ik zeg niet dat we dat zullen bereiken, maar we zullen er zeker toe bijdragen. De voorbije maand zijn alweer twee parkwachters gesneuveld. In die zeer gewelddadige context moeten wij werken. Maar ondanks die vreselijke kostprijs moeten we ervoor zorgen dat er licht is aan het eind van de tunnel, door mensen keuzes geven. Zo pak je eindelijk de fundamentele problemen van die regio aan.”

Wat wil u in vijf jaar bereiken?

DE MERODE. “In een notendop dus 100.000 banen creëren. Al geloof ik niet dat ik dat eindresultaat zal zien. De tijd komt dat iemand me zal vervangen, en ik zou het zeker verwelkomen als een Congolese directeur het zou overnemen. Maar het is aan de Congolese administratie om te beslissen wanneer de tijd daarvoor rijp is.”

De mensen daar moeten wel van u houden.

DE MERODE. ( lacht) “Niet echt. De mensen die rond het park leven, hebben lang geleden door dat gebrek aan landbouwgrond. Dat is nog altijd de harde realiteit, die maakt dat er een enorme frustratie is over het park, dat hen berooft van de toegang tot die vruchtbare grond. Misschien zullen ze ooit inzien dat het beter is die grond te conserveren omdat daardoor toerisme komt, en energie en aanzienlijke investeringen. Maar dat zal veel tijd vergen. Met andere woorden: wij zijn niet geliefd, verre van. Maar het is geen populariteitswedstrijd. We proberen er een economie op te bouwen, en dat is zwaar en tijdrovend.”

Waarvoor komt u naar België?

DE MERODE. “Om fondsen te werven. We zijn zoals gezegd nauw verbonden met de EU. Ze is in vele aspecten onze levenslijn, niet alleen in financiering. We krijgen ook veel technisch advies en halen ook de nodige politieke steun uit het partnerschap van de EU met de Congolese regering. Daar profiteren we sterk van, zeker als er gewapende conflicten zijn.”

Wat zijn uw persoonlijke plannen?

DE MERODE. “Ik blijf in Virunga zolang ik daar nodig ben, maar daar beslis ik niet over. Virunga is wat telt. Ik ben gewoon toevallig de directeur.”

U gaf bijna uw leven voor dat park.

DE MERODE. “Ja, maar zonder Virunga zou ik een nobody zijn. Dat is de realiteit. Virunga maakt de persoon, niet omgekeerd.”

U leeft sober, én ver van uw gezin in Kenia.

DE MERODE. “Dat is het meest frustrerende, en het was zeker de moeilijkste beslissing die ik ooit heb moeten nemen. Helaas is er geen andere manier om dit werk te doen. En ja, ik leef nog steeds in een tent, maar die is ook comfortabel.”

Bent u eigenlijk volledig hersteld van de schotwonden?

DE MERODE. “Redelijk toch. Ik had geluk. De organen die geraakt waren, konden helen. Het hindert me niet in mijn dagelijkse leven, al voel ik het wel tijdens langere internationale vluchten, of op een heel koude dag. Dan komt de pijn op. Maar ik maak me er geen zorgen over.”

Waar werd u eigenlijk geraakt?

DE MERODE. “In de maag en in de borst. Ik werd behandeld in een lokaal ziekenhuis, waar ze een ongelofelijke prestatie leverden. Ik werd nadien onderzocht door zeer goede chirurg in Kenia en die was verbaasd over de kwaliteit van het werk van zijn Congolese collega. Ik mag mezelf gelukkig prijzen.”

Bio

· Geboren in Carthago, Tunesië, op 5 mei 1970

· Doctoraat biologische antropologie, University College Londen

· Gehuwd, twee dochters

· Internationale carrière voor de VN, onder meer in Tunesië en Nairobi

· In 2008 door de Congolese regering benoemd tot provinciaal directeur bij het Congolees instituut voor Natuurbescherming en directeur van het nationaal park Virunga

· Eredoctoraat in de rechten, Universiteit Hasselt