Wint Windows?

Vandaag – terwijl het bedrijf met argusogen door de Amerikaanse Justitie wordt gevolgd – brengt Microsoft het splinternieuwe pc-platform Windows 98 op de markt. Is dit het opstapje naar een nóg grotere marktdominantie? Of begint de rooskleurige toekomst van deze opmerkelijke softwarefirma te tanen? Een analyse.

Op 25 januari 1994 pent J. Allard, één van de Internet-managers bij Microsoft, een strijdlustige memo vol met als titel: “Windows: the next killer application for the Internet”. Daarin stelt hij voor dat het bedrijf een eigen browser zou ontwikkelen en TCP/IP, de communicatiestandaard voor het Net, zou inbouwen in Chicago – dit is de codenaam voor Windows 95, een gloednieuw besturingssysteem voor de pc, waarvan de lancering is gepland voor december 1994. Zijn voorstel valt in dovemansoren.

De softwarefirma uit Redmond, Seattle, die op dat ogenblik met de systemen Dos en Windows 3.1 zo’n 85% van de pc-sector in handen heeft, lijkt verblind door de ambitie om van Win95 een nog groter succes te maken. Een ander mikpunt is de servermarkt, waar het met een alternatief systeem – Windows NT – grip wil krijgen op de bedrijfswereld. En bovendien moet Microsoft Network ( MSN) de opvallende groei van het razend populaire commerciële netwerk America Online ( AOL) stuiten.

Buiten de muren van de campus in Redmond grijpt echter een veel grotere revolutie plaats. Het Internet transformeert zich van een netwerk voor technische “nerds” tot een wereldwijd communicatiemedium voor Jan en alleman. Dankzij de gebruiksvriendelijke browser die het illustere bedrijfje Mosaic Communications – het latere Netscape – gratis op het Net verspreidt, loggen miljoenen pc-gebruikers in. Zo’n 21.700 websites schieten als paddestoelen uit de grond (tegenover slechts 9000 in 1991).

De spelregels zijn gewijzigd

De volledige draagwijdte van dit fenomeen sijpelt slechts druppelsgewijs door tot in Seattle. In mei 1995 trekt CEO en voorzitter William H. Gates (41 j.) aan de alarmbel. In een intern rapport met als titel “The Internet Tidal Wave” omschrijft hij het Net de “meest belangrijke ontwikkeling” sinds de IBM-pc en kent hij aan dit medium een prioriteit toe van “het allerhoogste niveau”. Op dat moment surfen al 20 miljoen pc-gebruikers rond op het Internet zonder daarbij de software van Microsoft te gebruiken. Tot overmaat van ramp slaagt Sun Microsystems (dankzij dit Internet) erin om van zijn product Java – oorspronkelijk bedoeld als softwaretaal voor interactieve teevee – een “platform” te maken dat de hegemonie van Windows over de pc kan breken.

Het in het nauw gedreven Microsoft, dat op dat moment al meer dan 15.000 werknemers telt en een omzet van 5,9 miljard dollar draait, ondergaat plots een merkwaardige metamorfose. Terwijl een jaar daarvoor nog beslist was om alleen TCP/IP in te bouwen in Win95 en Windows NT, en de tekstverwerker Word de mogelijkheid te geven webpagina’s te laten creëren, wordt nu een radicale stap verder gezet en geopteerd voor de lancering van een eigen webbrowser: de Internet Explorer.

Bill Gates beseft dus dat de spelregels gewijzigd zijn. Om te winnen, moet hij – zo vatte journaliste Kathy Rebello de opmerkelijke ommekeer van Microsoft in Business Week samen – het World Wide Web als een standaard aanvaarden en daarop Windows en de komende Microsoft-producten enten. Die strategie kreeg in de sector de omschrijving “embrace and extend” mee – een eufemisme voor “doodknuffelen”, naar de memo van J. Allard.

Opmerkelijk was

hoe pragmatisch de Microsoft-topman daarbij tewerk ging. In maart 1996 kreeg hij van AOL gedaan dat de Internet Explorer als eerste webbrowser op het netwerk werd gezet. In ruil deed Bill Gates een toegeving. Hij liet toe dat de toegang naar AOL-standaard op Win95 werd ingebouwd, een beslissing die de toekomst van zijn eigen huisproduct MSN ondergroef. Later besliste hij ook om de Internet Explorer gratis weg te geven aan pc-gebruikers.

Die inhaalmanoeuvres legden het hypercompetitieve softwarebedrijf geen windeieren. Microsoft slaagde erin om het aandeel van rivaal Netscape op de browsermarkt in minder dan drie jaar terug te dringen van 86% naar zo’n 55%. De penetratie van de Explorer zweeft vandaag net boven de 40%. De “naadloze” integratie – vanaf vandaag, 25 juni – van de browserfunctie in Win98 (zie ook blz. 86) zal die marktpositie alleen maar verstevigen.

De verkoop van Win98 zal echter een “trage start” kennen, zo voorspelt William Peterson van het marktanalysebureau IDC. Er zullen dit jaar maar 12,8 miljoen versies over de toonbank gaan, of 34% minder dan de verkoop van Win95 in 1995. Maar tegen het jaar 2000 zal Microsoft volgens IDC pakweg 66 miljoen exemplaren op de markt hebben gebracht en daarmee de omzet van Win95 na het derde verkoopjaar ruim overtreffen.

Met Windows als springplank

De droom die Bill Gates voor ogen houdt – van zijn software dé onderliggende architectuur maken die een hele industrie on line zal brengen – komt met rasse schreden dichterbij. Zijn besturingssysteem Windows dient hierbij als springplank. Dat platform controleert nu al zo’n 94% van alle pc’s en is van vitaal belang voor Microsoft. Iets meer dan de helft van de 11,4 miljard dollar omzet die het bedrijf in 1997 boekte, werd gegenereerd door de verkoop van Windows-systemen.

En Gates wil die omzet nog verder omhoog drijven, vooral door de intensieve promotie van Windows NT en een heel gamma netwerksoftware onder de naam BackOffice. Die twee vlaggenschepen moeten hem – zo hoopt hij – de controle over de servermarkt opleveren (zie grafiek: Wereldwijde verkoop besturingssystemen). Een strategische zet, die het bedrijf de reikwijdte moet bezorgen die andere marktgiganten zoals IBM (mainframes), Oracle (databanken), HP en Sun Microsystems (workstations) al in de bedrijfswereld hebben.

Waarnemers gaan ervan uit dat Microsoft tegen de eeuwwisseling zo’n 5 miljard dollar aan NT- en BackOffice-sofware zal verkopen, of dubbel zoveel dan wat verwacht wordt voor 1998. “Dit is een conservatieve schatting,” zegt Peter Sondergaard, vice-president en research area director bij GartnerGroup. Hij schat dat de omzet van Microsoft uit serversoftware tegen het jaar 2001 op 10 miljard dollar zal komen te liggen.

Hoe gek

het ook mag klinken, de softwarefirma uit Redmond zal die extra stimulansen goed kunnen gebruiken, want de markt voor toepassingssoftware – goed voor 47% van de bedrijfsomzet (met Office 97 als steunpilaar) – kampt met een toenemende saturatie en dus een lager groeiritme: 18% vorig jaar tegenover 27% in 1996. Sceptici wijzen er ook op dat de pc-markt, traditioneel hét machtsbastion van Microsoft, onder druk komt te staan.

Zo zijn er de snel dalende prijzen, waarvan de pc-fabrikanten – de klanten van Microsoft – het slachtoffer zijn. Voor dit jaar voorspelt IDC een hoger aantal verkochte pc’s (met 14%), maar een lagere aangroei van de omzet (4,1% tegenover 8,5% in 1997). Op termijn, zo stelt IDC-analist Frank Gens, zullen alternatieve toestellen zoals set-top-boxen voor teevees, slimme telefoons, handcomputers en videoconsoles in steeds belangrijkere mate voor de toegang tot het Internet zorgen en de marktpositie van de klassieke pc op dramatische wijze doen slinken.

Niet te verwonderen dus dat Microsoft op agressieve wijze andere markten wil inpalmen. De voorbije jaren investeerde het bedrijf fors in nieuwe technologieën zoals webteevee (surfen op het Net met de televisie) en video-streaming (verzending van audio- en videoclips over het Net). Het bouwde ook diverse websites die de impact van het bedrijf in de virtuele dienstensector moeten vergroten – met onder meer CarPoint (autoverkoop), Expedia (reisboekingen), Sidewalk (ontspanning) en Microsoft Investor (investeringsadvies).

Een ander potentieel groeidomein is de markt voor interactieve media. Vorig jaar pompte Microsoft een fors bedrag van 1 miljard dollar in Comcast, de vierde grootste kabelteevee-operator ter wereld. Er werd een alliantie afgesloten met de teeveezender NBC en een belang genomen in het Steven Spielbergs filmproductiehuis DreamWorks. Sommigen gaan er zelfs van uit dat 1998 het jaar van de grote doorbraak wordt voor Microsoft voorbij de pc-horizon, waarbij de Windows-technologie (onder de naam Windows CE) zal worden ingebouwd in wagens, mobilofoontoestellen en set-top-boxen voor digitale televisie.

Doorn in het oog van Justitie

Dé voorwaarde voor al dit moois blijft echter de controle die Microsoft (op dit ogenblik) heeft op de pc-desktop. Het Windows-platform is telkens weer het opstapje dat het bedrijf de nodige voorsprong bezorgt in een ander marksegment. Zo wordt – tot op vandaag – van elke pc-fabrikant nog steeds geëist dat zijn computer bij het opstarten het Windows-scherm vertoont, wat tot in de puntjes in het licentiecontract is vastgelegd. Dit scherm bevat dan meestal iconen van Microsoft-producten. Op die manier kunnen stelselmatig producten van concurrenten uit de markt worden geweerd.

Sinds enige jaren is precies dat een doorn in het oog van het ministerie van Justitie in de VS. In september 1996 besliste de Amerikaanse overheid om de licentiepraktijken van de softwaregigant onder de loep te nemen. Dit resulteerde een jaar later in de aanklacht van procureur-generaal Janet Reno en haar adjunct Joel Klein dat Microsoft een in 1995 met Justitie afgesloten minnelijke antitrustschikking (“Consent Decree”) niet had nageleefd. Het bedrijf had volgens hen pc-fabrikanten ertoe gedwongen de softwarecode van de Internet Explorer samen met Win95 te leveren – een vorm van koppelverkoop en uitdrukkelijk verboden in de Consent Decree.

Bill Gates

weerde zich als een duivel in een wijwatervat. Hij stelde dat de browser een integraal onderdeel was van Windows – net zoals de andere functies die in het verleden aan het systeem waren toegevoegd, zoals de grafische interface, het geheugenbeheer en de netwerking. De integratie van innovatieve ideeën in producten was volgens hem een gangbare praktijk die bijna elke industrie kenmerkte – van de autosector tot de consumentenelektronica. En hij beklemtoonde dat Win95 zonder die browserfuncties niet behoorlijk kon functioneren.

Op 11 december 1997 erkende districtrechter Thomas PenfieldJackson dat er geen onomstotelijk bewijs was dat Microsoft de Consent Decree had overtreden, maar toch legde hij het bedrijf een voorlopig verbod op om pc-fabrikanten met Win95-licenties te verplichten ook de Internet Explorer te installeren. Een vonnis dat voor heel wat technisch en juridisch geharrewar zorgde. Microsoft begon nattigheid te voelen. Op 5 mei 1998 diende het bedrijf een motie in bij het Court of Appeals om te voorkomen dat het gerechtelijk bevel van rechter Jackson invloed kon hebben op de introductie van Windows 98. Die motie werd toegewezen.

Justitie liet het daar niet bij. Op 18 mei werd formeel de antitrustzaak geopend tegen Microsoft. Dezelfde week nog oordeelde een federale districtrechter dat er geen noodzaak was om actie te ondernemen vóór de lanceringsdatum van Win98 op 25 juni. Er werd beslist dat Microsoft de nodige tijd zou krijgen – tot 8 september 1998 – om zijn zaak grondig voor te bereiden.

Welke gevolgen kan die antitrustzaak dan hebben voor Microsoft? Op korte termijn zou een beslissing van de overheid om de lancering van Win98 of een andere versie te blokkeren, ertoe kunnen leiden dat de koers naar beneden tuimelt. Analisten moeten de door hen voorspelde winstverwachtingen dan terugschroeven, wat een domino-effect kan hebben op de beurskoers. Dit gevaar lijkt – voorlopig – afgewend.

Op iets langere termijn zou het aanhoudende juridische gekrakeel ook kunnen zorgen voor een koersverzwakking. De Amerikaanse pers verwijst hierbij steevast naar de negatieve impact van het overheidsingrijpen in de tabakssector op Philip Morris. Ook IBM moest in de jaren ’70 en ’80 een uitputtende marathon van antitrustdiscussies ondergaan.

Opsplitsen is een gok

Het doemscenario waarvoor Bill Gates echter het meest bevreesd is, houdt verband met de radicale opsplitsing van Microsoft – zoals de opdeling van AT&T in een langeafstandsoperator en zeven regionale “Baby Bells”. Een dergelijke chirurgische ingreep kan resulteren in twee afzonderlijke bedrijfsentiteiten: één voor het besturingsplatform, en de andere voor de toepassingssoftware.

Dit zou een zegen kunnen zijn voor de markt, maar de plannen van Gates lelijk in de war sturen. Ter vergelijking: vandaag hebben de Baby Bells een totale marktkapitalisatie van 300 miljard dollar en is AT&T 100 miljard dollar waard. Lucent, de spin-off van AT&T voor telecomapparatuur, wordt gewaardeerd tegen 78 miljard dollar. Vóór de opsplitsing van AT&T in 1984 had het bedrijf een veel kleinere marktwaarde van 60 miljard frank.

Opsplitsen is echter een gok. Weinigen geloven dan ook dat de Amerikaanse overheid zo stom zal zijn om hierbij haar leidinggevende positie in de softwaresector op de helling te zetten. De hightech-industrie in de VS was sinds 1990 goed voor 30% van de stijging van het bruto binnenlands product (BBP). Je moet al terug gaan bladeren in de geschiedenisboeken tot de hoogdagen van de spoorwegen in de negentiende eeuw, om één sector te vinden die zo cruciaal was voor een gezonde economie. De ironie wil echter dat precies Microsoft één van de motors is van die duizelingwekkende groei.

Zo was

de 11,4 miljard dollar omzet van Microsoft in 1997 goed voor 28% van de totale omzet van de tien grootste publieke softwarebedrijven in de VS. In 1993 was dit 17%. En de 3,4 miljard dollar nettowinst die Microsoft in 1997 boekte, vertegenwoordigde 41% van de totale winst van diezelfde tien bedrijven (23% in 1993).

Bill Gates laat niet na de overheid erop te wijzen hoezeer haar belangen verstrengeld zijn met het welslagen van zijn bedrijf: zo’n 300.000 jobs in de VS zijn volgens hem rechtstreeks gerelateerd aan de Microsoft-software, wat een industrie vertegenwoordigt met een jaarlijkse omzet van 40 miljard dollar of 1500 miljard frank.

Het Amerikaanse ministerie van Justitie dreigt door zijn optreden tegen Microsoft aan één van de meest fundamentele principes van de vrije markt te tornen – namelijk dat elk bedrijf de absolute vrijheid moet hebben om te innoveren en zijn producten te verbeteren ten behoeve van de consument. Volgens Bill Gates is Microsoft trouwens één van de meest trouwe discipelen van dit principe. Zegt hij: “De sleutel van ons succes is klantenvoldoening, lage prijzen én innovatie. Als we aan één van die voorwaarden niet meer voldoen, dan wordt Microsoft vervangen door een ander.”

In die zin kan het softwarebedrijf bezwaarlijk – in de klassieke economische zin van het woord – als een monopolist omschreven worden. “En zelfs indien dat het geval zou zijn, dan is daar niets verkeerd mee,” zo schreef het gezaghebbende Britse weekblad The Economist verrassend in één van zijn columns. Waarom? “Omdat Microsoft die positie op legale wijze heeft verworven, en de computerindustrie en de klanten daar wel bij varen.”

Met andere woorden, als de Amerikaanse Justitie de antitrustzaak blijft toespitsen op een al dan niet vermeende koppeling van de browser met het Windows-platform, dan dreigt ze daarmee in een patstelling terecht te komen. Een betere tactiek lijkt om zich te focussen op concrete bewijzen dat Microsoft zijn marktpositie effectief misbruikt om de concurrentie een hak te zetten.

Adjunct-procureur-generaal Joel Klein beseft dit. In een mededeling op de website van het DoJ ( Department of Justice) merkt hij op dat het hele dossier niet draait rond het al dan niet bevriezen van de innovatie in de sector, maar rond “het stopzetten van de onwettelijke, anticompetitieve praktijken die Microsoft hanteert om zijn rivalen te vernietigen en een échte concurrentie uit de weg te gaan.”

Cynici besluiten hieruit dat die hele antitrustheisa dus wel zal koelen zonder blazen. Ze gaan ervan uit dat het onderzoek nog enkele jaren zal aanslepen, uitdoven en eindigen als een mineure voetnoot in de opmerkelijke bedrijfsgeschiedenis van Microsoft.

Cash bij de vleet

“Ik verwacht niet dat de antitrustzaak een substantiële impact zal hebben op Microsoft, alvast niet op korte termijn,” vindt ook Peter Sondergaard. Hij denkt dat de publieke aandacht op termijn zal verschuiven van de clientmarkt – waar het DoJ nu zijn onderzoek doet – naar de servermarkt. Daar liggen de grote inkomsten op Bill Gates te wachten. “Daar zal de potentiële impact van Microsoft op het bedrijfsleven veel groter zijn dan nu het geval is,” zegt Sondergaard. Hij voegt er echter prompt aan toe: “De concurrentie is er ook veel intenser, met giganten zoals een Sun Microsystems, HP, IBM en Oracle op kop.”

Beschikt Microsoft over voldoende financiële reserves om die concurrentie het hoofd te bieden? Geen twijfel. De cashpositie van het bedrijf steeg van 6,9 miljard dollar in de zomer van 1996 tot 10 miljard dollar begin 1998, ondanks de talrijke strategische investeringen die het bedrijf deed in allerlei software- en mediabedrijven. De beurskapitalisatie van Microsoft – opgericht in 1975 – schommelt op dit ogenblik rond de 211 miljard dollar of 7800 miljard frank. Dit is een flink stuk hoger dan de marktwaarde van alle bedrijven op de Brusselse beurs samen.

Eén zaak is zeker. Bill Gates kan het zich niet veroorloven zijn groei te laten vertragen, omdat zijn erg getalenteerde 25.700 werknemers in belangrijke mate worden vergoed met aandelenopties. Hij moet dus proberen de historische omzetgroei van 25% per jaar aan te houden om te voorkomen dat de steile aandelencurve afzwakt. En Wall Street lijkt zich daarover weinig zorgen te maken. Eind vorige week hing de koers van het aandeel nog rond de 90 dollar, of 40% hoger dan begin dit jaar. Dit is vijftigmaal de verwachte nettowinst per aandeel voor dit jaar alleen al.

Sterker nog. Het Microsoft-aandeel lijkt gedoemd nog verder te stijgen. Het bedrijf heeft intussen zo’n dominante positie verworven in de softwaresector en zeult een erg hoog beursgewicht met zich mee – naar schatting 2,4% van de waarde van de Standard & Poor’s 500-beursindex. Elke dag stroomt hierdoor een forse geldstroom vanuit de indexfondsen naar het Amerikaanse aandeel, ongeacht wat het ministerie van Justitie nu zegt of doet. Dit betekent dan ook – zo merkte vorige week een journalist in het zakenblad Fortune op – dat elke actieve fondsmanager doelbewust Microsoft-aandelen moet blijven aankopen om niet het risico te lopen lager te scoren dan de beursindex.

Voor meer informatie over de lopende

antitrustzaak tegen Microsoft, surf naar:

http://www.usdoj.gov/atr/

http://www.microsoft.com/corpinfo/

http://brie.berkeley.edu/BRIE/pubs/wp/wp87.html

http://www.pcweek.com/news/1110/msdoj.html

http://www.itworks.be

PIET DEPUYDT