Wie zelfzeker liegt, is toch een leugenaar

Marc Buelens
Marc Buelens Professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Met stijgende verbazing lees ik de zelfzekere voorspellingen van de economen over het einde van… ja het einde van wat? ‘Crisis’? ‘Recessie’? ‘Depressie’? Men is het nog altijd niet eens over waarin we beland zijn, maar dat hindert de (pseudo-)experts niet om te voorspellen dat het einde in zicht is, dat de bodem helaas nog niet is bereikt, dat het herstel uiterst moeizaam (of is het snel?) zal zijn, en dat inflatie (of toch deflatie?) de kop zal opsteken samen met een uiterst zwakke (sterke?) dollar, terwijl uiteraard de grondstoffenprijzen zullen zakken, sorry, stabiel blijven, nogmaals sorry, sterk zullen stijgen.

Philip Tetlock van Harvard houdt zich nu al jaren bezig met de vraag of je die pseudo-experts mag geloven. Hij heeft letterlijk honderden ‘geleerden’ tienduizenden politieke en economische voorspellingen laten doen. Resultaat: de beste voorspellende waarde van een voorspelling was… de reputatie, de faam van de voorspeller. Hoe meer de man of vrouw in de media werd opgevoerd… hoe slechter zijn voorspellingen. Alles samen genomen, deed een muntstuk het nog beter dan de ‘geleerden’. Dit soort vaststellingen is ook al gemaakt bij beleggingen, waar het ene jaar een kleuter, en het volgende jaar een aap het wint van befaamde analisten.

Er dringen zich twee vragen op. Waarom zijn de experts zo vaak verkeerd? En waarom blijven we ze geloven? Ten eerste: sommige dingen zijn gewoonweg te moeilijk om te voorspellen. Niemand kan voorspellen waar de wereldeconomie zal staan in 2025, wegens te veel variabelen, te veel interactie tussen die variabelen en te veel exogene factoren, zoals een uit de hand gelopen opwarming der aarde, een vuile bom op New York, een doorbraak in de nanotechnologie, een kernoorlog tussen Pakistan en India, een pandemie van vogelgriep…

Er is echter nog een reden waarom experts vaak minder betrouwbaar zijn dan muntstukken. Een klok die stilstaat, duidt twee keer per dag het juiste uur aan. Veronderstel echter dat u gedurende enkele weken wordt opgesloten in een volkomen verduisterde kamer en dat u om de minuut het juiste uur zou moeten raden. U zou heel vaak een ander getal noemen, omdat u hoe dan ook allerlei ‘signalen’ zult interpreteren. Gevolg: u zult het misschien nooit juist hebben. Waarom veranderen we zoveel? Omdat we overal patronen menen te zien die er echt niet zijn. Waarom zou u anders de horoscopen, de meeste persoonlijkheidsvragenlijsten en de kwakzalvers van het type ‘zesde zintuig’ blijven geloven? Zij ‘zien’ patronen die u vroeger niet zag. En of die patronen er nu zijn of niet zijn, dat maakt niet veel verschil uit. U ‘ziet’ ze nu plots wel. Als u maar lang genoeg naar de wolken staart, ziet u overigens ook heel unieke dingen!

Meteen weten we natuurlijk ook waarom we die fantasten blijven geloven. We durven gewoonweg niet verder in een wereld waar ‘niemand’ het weet. En wie weet het wel? De pseudo-experts, de ‘geleerden’. En hoe beoordelen we die? Niet zoals Philip Tetlock! Neen, we beoordelen ze op hun betrouwbaarheid. Ze dragen uiteraard andere namen dan ‘fantast’. Ze heten ‘professor’, ‘medium’, ‘trendwatcher’ of ‘succesvolle belegger’.

Een eerste belangrijk criterium is ‘bekendheid’, want onbekenden zijn niet te vertrouwen. Wie vertrouwen we voor onze beleggingen? Bill Gates, onze buur, Paul D’hoore, en misschien zelfs Helmut Lotti. Hebt u ooit enige studie gezien die aantoont dat deze heren beter de beurs voorspellen dan Jean-Claude Smekens, Freddy Van den Poel of Albert Desmedt? Er zijn wel studies die aantonen dat gemiddeld genomen vrouwen betere beleggers zouden zijn dan mannen. Waarom staan er dan zo zelden vrouwen in het lijstje beursgoeroes?

Een tweede belangrijk criterium is vroeger succes. De man die de vorige crisis had voorspeld! De vrouw die cocooning had voorspeld! De man die als eerste ter wereld in de kracht van het internet geloofde! U hoeft mij niet te geloven, maar ik heb in zeer beperkte kring een ijzersterke reputatie in de voorspelling van zomerweer. In de jaren negentig ben ik er zo drie keer knal op geweest. Als ik daar mee uitpak, zie je de twijfel groeien in de ogen van de waarnemers? Zou hij toch… Ik zwijg uiteraard zeer zedig over mijn voorspelling van bijvoorbeeld vorig jaar, toen ik een lange, droge en hete zomer heb voorspeld. Mijn ‘stemmen’ waren wel juist, maar ze hadden ‘België’ met ‘Bulgarije’ verward. Niemand is perfect. En tussen haakjes ook deze zomer wordt lang, droog en af en toe zeer heet. Niet flauw doen, kritische lezer, en stellen dat ik verdacht veel op die stilstaande klok lijk.

Gedurfde, zelfzekere uitspraken lijken betrouwbaarder dan aarzelende, genuanceerde twijfels. Dat is een fatale, maar oh zo wijd verspreide fout Een gezonde dosis wantrouwen tegenover alles wat (pseudo-)experts je vertellen, is steeds aangewezen. Behalve natuurlijk als het in een column staat, dat spreekt voor zich. Daar hoeft u echt niet aan te twijfelen. Geloof me maar. (T)

DE AUTEUR IS HOOFDDOCENT AAN DE UNIVERSITEIT GENT EN PARTNER VAN DE VLERICK LEUVEN GENT MANAGEMENT SCHOOL.

Marc Buelens

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content