Wat gebeurt er in ons hoofd als we slapen?

Dokter Guy Van den Abbeele, neuroloog aan het Gentse AZ Sint Lucas werkt sinds 1997 als slaapspecialist in zijn eigen laboratorium. Hij verklaart het slaapproces vanuit neurologisch standpunt.

dag – OPSTAAN TOT BEDTIJD

Een slaapstoornis is meestal een 24-urenprobleem. Bepalend voor onze slaap is de vraag of we onze dag met voldoening doorbrengen. “Vandaar ook vaak slaapproblemen bij oudere mensen. Als je interessant werk verricht, is er een grotere

informatieoverdracht bij de synapsen en geraak je automatisch vermoeid.”

nacht – BEDTIJD

Onze slaap volgt een zogenaamde circadianecyclus, die zoals de naam zegt (circa= ongeveer; diaan= dag), ongeveer 24 uur beslaat. De timing van de cyclus is volledig in handen van de biologische klok, een zenuwkern in de hypothalamus (ook wel suprachiasmatische kern genoemd). De kern, die in verbinding staat met ons netvlies, reageert sterk op lichtimpulsen. Kunstlicht of kunstmatig duister kunnen daardoor ons circadianeritme verschuiven.

Het inslapen

Het sein voor het slapengaan wordt gegeven door een melatonineafscheiding in de pijnappelklier. Daardoor daalt de lichaamstemperatuur en treedt er, meestal tussen 22 uur en 23 uur, een eerste slaapneiging op. “Als de lichaamstemperatuur niet of later daalt, verschuift het hele proces. De aanleiding daartoe kan erg verschillend zijn. Een slechte nacht volstaat bijvoorbeeld al om de cortisolspiegel (stresshormoon) in het bloed te laten stijgen. Dat hormoon heeft een verhittend effect, waardoor de lichaamstemperatuur hoger blijft en het moeilijker wordt om de slaap te vatten.”

De slaapfasen

De eerste fase (5 % van een slaapcyclus) is een overgang tussen waken en slapen, gekenmerkt door een geleidelijke vermindering van de hersenactiviteit (het waakritme van 8 tot 12 hertz vertraagt tot een ritme van 3 tot 7 hertz). Die fase duurt nauwelijks een paar minuten. Het volstaat om iemands naam uit te spreken om hem of haar te wekken.

De tweede fase (45 % van de cyclus) is de zogenaamde lichte slaap. De bewuste waarneming verdwijnt volledig en de hersenactiviteit blijft op het lage ritme van de eerste fase. Deze fase duurt 10 tot 25 minuten.

De derde en vierde fase (25 % van de cyclus) worden meestal samen besproken, omdat ze samen de diepe slaap vormen. De kwaliteit van de nachtrust wordt meestal gemeten aan de kwaliteit van de diepe slaap. Tijdens die fase zorgt het groeihormoon ervoor dat onze weefsels hun tijdens de dag opgelopen schade herstellen. De hersenactiviteit daalt tot een absoluut dieptepunt, met de kenmerkende deltagolven. “De herstellende diepe slaap treedt vooral op in het eerste deel van de nacht,” zegt dokter Van den Abbeele. “Vandaar ook de volkswijsheid dat de uren voor middernacht dubbel tellen. Wie na 1 uur naar bed gaat, loopt veel risico dat hij de eerste verkwikkende diepe slaap misloopt.”

De REM- of droomslaap

Wordt niet gezien als de vijfde fase, maar als een derde existentiële toestand, naast slapen (non-REM-slaap) en waken. Tijdens de REM-fase (rapid eye movement – een ontdekking van Nathaniel Kleitman uit 1953) neemt de hersenactiviteit weer toe, tot het niveau van de eerste slaapfase, maar treden tegelijk ook snelle, onwillekeurige oogbewegingen op. Alle spiergroepen – met uitzondering van oog- en ademhalingspieren – bevinden zich echter in een toestand van totale verslapping. Die merkwaardige inertie lijkt een fysiologisch mechanisme dat het individu beschermt tegen de lichamelijke uitvoering van zijn dromen.”Uitslapen om zogezegd slaap in te halen heeft weinig zin

omdat je alleen meer extra lichte slaap en droomslaap krijgt. Voor de herstellende diepe slaap moet je vroeger in je bed. Meestal ligt de oorzaak van een slaapprobleem in de verschuiving van de fasen. Dat laat je best niet te lang aanslepen. Het enige wat eraan te doen is, is een correcte slaaphygiëne.”

De slaapcycli herhalen zich per nacht 5 tot 6 keer. “De temperatuurcurve is het laagst rond 2 à 3 uur ‘s nachts. Dan beleven we onze meest verkwikkende slaap, met de laagste hersenactiviteit (slow wave activity – SWA). Die ‘afkoeling’ van de hersenen zorgt ervoor dat we de volgende dag weer met een schone lei kunnen beginnen. Een manager doet er dus goed aan om zoveel mogelijk die vroege SWA-periode te benutten. Dat zal hem het gevoel geven dat hij fris aan de dag begint. Tegen 4 à 5 uur stijgt de lichaamstemperatuur, omdat we ons dan weer opmaken voor het ontwaken.”