Verlicht despoot van het Vrije Westen

In een lijvige biografie schetst Ralph Bollmann, economisch-politiek journalist bij de krant Frankfurter Allgemeine, een portret van de Duitse bondskanselier Angela Merkel. Het portret is vrij welwillend, maar legt ongewild vooral de pijnpunten bloot van de vrouw die lang de machtigste vrouw van het Westen was. Merkel is een Oost-Duitse en heeft een opleiding in positieve wetenschappen (fysica) gevolgd. Ze had geen politiek netwerk, maar na de Wende maakte ze een steile opgang bij de christendemocraten, omdat de CDU handenwringend zocht naar bekwame kandidaten uit Oost-Duitsland. In de partij moest Merkel nog jarenlang haar weg zoeken. Haar grootste rivaal, de West-Duitser Friedrich Merz, kon tot het einde maar niet begrijpen waar die Oost-Duitse vandaan kwam. Hij bleef haar hele regeerperiode een vergissing van de geschiedenis vinden.

Het zijn vaak de details die het portret levend maken. Ze roepen het beeld van een verlicht despoot op. Haar buitenlandse reizen hield ze altijd kort ¬ drie dagen was het maximum. Die reizen vielen nooit samen met vergaderingen van het partijbureau van de christendemocraten. Steeds was er de vrees voor rebellie in de partij. Merkel komt ook betuttelend over. Ze vond Duitsers niet klaar voor verandering. De West-Duitsers zijn te zelfgenoegzaam en teren op de welvaartsstaat, de Oost-Duitsers hebben een gebrek aan democratische volwassenheid. Niet het gebrek aan democratie, maar de economische tekortkomingen leidden tot de val van de DDR. Ze bewonderde de economische dynamiek in China, ook al verafschuwde ze het autoritaire politieke beleid. Het Westen kan met die groeilanden enkel concurreren als het zijn zelfgenoegzaamheid van zich afschudt, vond Merkel.

Toch is Merkel mee schuldig aan die vadsigheid. Ze creëerde asymmetrische demobilisatie: politieke spanningen zo veel mogelijk vermijden, steeds geduldig, heel zakelijk, op zoek naar het compromis. Verkiezingen worden in het centrum gewonnen. Problemen moeten pas worden opgelost als ze zich stellen – de beproefde loodgietersmethode van Jean-Luc Dehaene. Die techniek toont zijn grenzen. Steeds minder Duitsers trokken naar de stembus, want de grote volkspartijen werden elkaars kopieën, of ze stemden voor de rechts-populistische partij AFD.