‘Verkoop uw bedrijf aan uw werknemers’

Soms kan een oplossing zo simpel zijn dat niemand eraan denkt. Geen enkel adviesbureau zal u aanraden uw bedrijf aan uw werknemers te verkopen. Maar klinkt dat niet beter dan uw baby door te geven aan iemand die er geen band mee heeft?

Er bestaan al werknemerscoöperaties, zoals ondernemingen in handen van het personeel in België heten. Het reclamebureau Choco, het Gentse restaurant Lekker GEC, het ecologische schildersbedrijf Tintelijn en de milieuvriendelijke drukkerij De Wrikker zijn voorbeelden. Toch is die coöperatieve bedrijfsvorm niet zo populair als de meer bekende gebruikers-, leden- en producentencoöperaties.

“Dat is jammer. Het zou een ideale manier zijn voor ondernemers die hun bedrijf willen overlaten”, vindt de Schotse ondernemer David Erdal. Hij transformeerde het familiale papierbedrijf twintig jaar geleden al in een werknemerscoöperatie, in eigendom van de 1500 mensen die er al werkten. Onlangs was Erdal in Antwerpen, nadat hij eerder al was gaan spreken in China, Zuid-Afrika, Zimbabwe, Oost- en Centraal-Europa en de Verenigde Staten. Hij speechte op het jaarlijkse event over coöperatieve ondernemingsmodellen van het departement Werk en Sociale Economie, het beleidsdomein van de Vlaamse overheid waarvoor de N-VA-ministers Liesbeth Homans en Philippe Muyters bevoegd zijn.

U vormde een familiebedrijf om tot een coöperatie met bijna 1500 werknemers-eigenaars. Hoe ontwrichtend vonden anderen uw ideeën?

DAVID ERDAL. “Ik had maar 2,5 procent van de aandelen in Tullis Russel. Mijn familie bezat de rest. Ik moest hen dus overtuigen hun aandelen te verkopen aan de werknemers. Het was niet eenvoudig, maar het is gelukt. Toen ik in 1996 stopte als uitvoerend voorzitter, was het bedrijf twee jaar in handen van de medewerkers. Onlangs moest de papierfabriek, die ooit de kernactiviteit was van Tullis Russel, sluiten. Dat was een gevolg van de verschuiving van die industrietak naar Azië. Omdat het bedrijf een werknemerscoöperatie was, heeft het wel langer kunnen bestaan. Het presteerde systematisch beter dan de markt. Andere bedrijven hadden het al lang opgegeven.”

Vandaag geven bedrijven aandelen en opties aan hun medewerkers. Waarom is dit niet voldoende?

ERDAL. “Na mijn praktijkervaring heb ik dat onderzocht. Ik merkte dat het uitdelen van aandelen onder medewerkers een positief effect heeft. Het verandert de relatie tussen de werkgever en de werknemer in positieve zin. Hier zien we dat de meeste bedrijven tot 15 procent van hun aandelen onder het personeel willen verdelen. Bij bedrijven die verder gaan — meer dan 50 procent in handen van werknemers — zien we dat machtsverhoudingen veranderen. Dat heeft een zeer dramatisch effect, in de goede zin van het woord.”

Wat zijn de meest radicale veranderingen in een bedrijf dat eigendom is van de werknemers?

ERDAL. “De productiviteit stijgt, de kennis blijft in het bedrijf, mensen voelen zich sterker verbonden en de welvaart wordt verdeeld onder een veel grotere groep. Bij overnames moet nu vaak heel wat personeel afvloeien en worden er besparingen opgelegd. Neem nu de recente overname van SABMiller door zijn concurrent AB InBev. Om ooit iets te verdienen aan die overname, zal er gigantisch moeten worden bespaard. Zo raakt veel waarde vernietigd.”

Ook werknemerscoöperaties moeten soms banen schrappen. Dat zou vlotter lopen dankzij de participatieve structuur. Klopt dat?

ERDAL. “Een fabriek sluiten of mensen laten gaan, is nooit gemakkelijk. In een werknemerscoöperatie wordt alle informatie open gedeeld, bijvoorbeeld via een maandelijkse briefing over de financiën van het bedrijf, de evoluties in de sector, strategische beslissingen, enzovoort. Daardoor begrijpen mensen veel beter de positie van hun bedrijf. Zo wisten mijn mensen dat de papierindustrie van Groot-Brittannië naar China aan het verhuizen was. Toen de tijd kwam om te zeggen dat de fabriek in het thuisland zou sluiten, was iedereen er al op voorbereid. Daardoor bleef de kwaliteit van hun prestaties hoog en hadden ze de tijd om uit te kijken naar een andere baan. Het happy end is dat de 470 werknemers van Tullis Russel 40 miljoen pond omzet boeken. Het bedrijf heeft vestigingen in het Verenigd Koninkrijk en Korea. De kernactiviteit is niet meer papier, wel coatings en labels. Of hoe ze zelf voor een geslaagde transformatie hebben gezorgd.”

Kan de overheid dat stimuleren?

ERDAL. “De overheid kan een verschil maken. In Groot-Brittannië heeft de regering enkele jaren geleden beslist de belasting van 10 procent bij de verkoop van een onderneming te schrappen als de zaak verkocht wordt aan de werknemers. Dat voordeel verplichtte adviseurs die optie op tafel te leggen. Meteen steeg het aantal werknemerscoöperaties. In de Verenigde Staten waren er belastingvoordelen voor het lenen van geld aan werknemers-eigenaars. Daardoor zijn er nu 9000 coöperatieve bedrijven, met gemiddeld veertig medewerkers. In België heb ik begrepen dat er geen voordelen spelen, dat de overheid geen belastingvoordeel toekent. Daardoor zijn de adviseurs ook niet bezig met deze vorm van overdracht.”

Leidinggevenden kunnen een hindernis zijn. Zij nemen nu de beslissingen, die ze delegeren naar hun mensen…

ERDAL. “… die vervolgens weerstand bieden. Het klopt dat het soms meer tijd vraagt wanneer een grotere groep de beslissingen moet nemen. Maar vaak zijn het dan wel betere beslissingen. Bovendien wordt die extra tijd gecompenseerd door de snelheid waarmee de beslissing wordt uitgevoerd. Iedereen weet wat hij of zij moet doen. Toch voel ik in de vraag een misverstand. Ook in een werknemerscoöperatie zijn er leidinggevenden en een CEO die het dagelijkse beheer op zich nemen, terwijl het personeel een viertal keer per jaar mee de strategische knopen doorhakt.”

Een bedrijfseigenaar die verkoopt, wil geld. Hoe kunnen minder kapitaalkrachtige werknemers hun aankoop betalen?

ERDAL. “Wanneer een bedrijf een andere onderneming overneemt, heeft het daar vaak ook niet de middelen voor. Het zoekt financiers of het leent. Zo kunnen ook medewerkers lenen om hun bedrijf te kopen. En waarom zouden ze niet rechtstreeks bij de eigenaar lenen? Die krijgt volgens die constructie de volledige verkoopsom niet in één keer, maar als afbetaling van een lening over tien of vijftien jaar. Daarvoor kan een private stichting opgericht worden — een trust in het Verenigd Koninkrijk — die de aandelen van het bedrijf bezit en de eigenaar betaalt.”

Zijn werknemerscoöperaties wel bestand tegen een crisis?

ERDAL. “In crisistijden zien we dat bedrijven-coöperaties niet zo diep vallen, beter banen behouden en dus sneller weer op volle toeren draaien. Een bedrijf dat eerst diep snijdt in zijn personeel, verliest veel knowhow en moet veel investeren in het opleiden van nieuwe mensen. Bovendien had de crisis er weleens helemaal anders kunnen uitzien met meer werknemerscoöperaties. De stroom van cash naar de financiële centra is een van de oorzaken van de crisis, net omdat ze het geld onttrekken aan de economie. Bij bedrijven in eigendom van de werknemers wordt het geld breed verspreid onder een grote groep mensen. Zij geven dat wel uit in de echte economie.”

Hans Hermans, fotografie Dieter Telemans

“In België kent de overheid geen belastingvoordeel toe bij een overname door een werknemerscoöperatie. Daardoor zijn de adviseurs ook niet bezig met deze vorm van overdracht”