Verkeerde voorspellingen houden ons niet tegen

Marc Buelens
Marc Buelens Professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Donald Trump zal nooit de Republikeinse kandidaat zijn voor het Amerikaanse presidentschap, laat staan dat hij enige kans maakt om president te worden. Leicester kan nooit de Engelse kampioen worden. De Belgische voetbaltitel kon AA Gent nog moeilijk ontglippen, ze overklasten gewoonweg hun tegenstanders. Annemie Turtelboom was incontournable geworden bij de Vlaamse liberalen.

Tot daar de mogelijkheid van de mens om de toekomst te voorspellen. Onderzoek na onderzoek heeft aangetoond dat we in complexe systemen, zoals economie, voetbal en politiek, met grote zekerheid en met onvoorwaardelijk zelfvertrouwen stellingen innemen die een beetje later door de feiten onderuit worden gehaald. En ondanks grote vergissing na nog grotere vergissing blijven we maar herbeginnen. De beleggingsblaadjes verdienen er zelfs hun brood mee.

Enkele jaren geleden had ik zowat alle didactische methodes uit de kast gehaald om aan een groep managers uit te leggen dat voorspellingen op middellange termijn over de Italiaanse economie, de koers van de dollar, de beurskoers van Microsoft of de prijs van koper heel lichtzinnig waren. Niet veel later dan de koffiepauze verklaarde een deelnemer met een uitgestreken gezicht dat de olie nooit meer onder 100 dollar per vat zou dalen. Nooit meer. Ik dacht dat hij grapte, en zei: behalve natuurlijk als bijvoorbeeld de Chinese economie harde klappen krijgt. Dat was uitgesloten. Tussen twee koppen koffie in kreeg ik lessen over geopolitiek, economische wetmatigheden en geheime strategische voorraden. Welgeteld drie maanden later zette de olieprijs een val in waarvan ze maar niet leek te herstellen. Ik geef toe, ik ben geen expert in geopolitiek, ik ken niet alle economische wetmatigheden en van geheime strategische olievoorraden ken ik helemaal niets, want anders waren ze niet langer geheim. Maar ik weet wel één ding: ook diegenen die menen dat ze die dingen wel allemaal beheersen, slaan de bal regelmatig mis.

Mensen denken dat ze het gedrag van hun partner, hun kinderen en de buurman kunnen voorspellen. Ze denken dat ze complexe systemen kunnen voorspellen. Waarom zijn we vaak toch zo zelfzeker, ook op gebieden waar we beter zouden moeten weten? Er is een basisregel (waar ik absoluut zeker over ben): de mens heeft geen radar voor het ware. Waarom zouden we anders heel vreemde verhalen geloven van kwakzalvers, profeten, beursvoorspellers en oplichters? Om de waarheid te achterhalen moeten we een moeizaam proces volgen dat we meestal wetenschap noemen. Echte wetenschappers blinken uit door voorzichtigheid, werkhypothesen en complexe methoden.

We hebben echter wel een vrij betrouwbare radar voor de betrouwbaarheid van mensen. We kunnen lichaamstaal goed inschatten. Maar ook dat is verre van perfect. We kunnen meer dan behoorlijk inschatten hoe zelfverzekerd mensen zijn. De film Catch me if you can beschrijft hoe Frank Abagnale zich met de grootste zelfverzekerdheid uitgeeft voor copiloot, vervalste cheques verzilvert, zich voordoet als dokter en zelfs afdelingshoofd wordt. Wat de slachtoffers vooral verkeerd inschatten, is zijn geloofwaardigheid. Maar gemiddeld zijn we daar toch beter in dan in het inschatten van de waarheid.

Zelfverzekerdheid lijkt te wijzen op competentie. Het helpt dus, als je dubieuze dingen vertelt, dat je vooral heel zelfverzekerd overkomt. Jean-Marie Dedecker is uiterst competent in judo, maar met dezelfde zelfverzekerdheid verkondigt hij erg ongewone stellingen rond de opwarming van de aarde. En sommigen geloven hem nog ook. Niet omdat de politicus de bijzonder complexe materie van de klimaatverandering tot in de puntjes beheerst, maar wel omdat hij zeer geschikte oneliners en bizarre tegenargumenten heeft gevonden en die met een heel grote stelligheid verkondigt.

We verwachten van experts en onze leiders dat ze zelfvertrouwen uitstralen. We houden niet van twijfelaars. Dan nog liever een heilig geschrift van enkele honderden jaren oud, geïnterpreteerd door oude mannen in een ver verleden, of een gezellige samenzweringstheorie. Alles lijkt beter dan onzekerheid.

Nu ik dit allemaal heb neergeschreven en het nog eens herlees, val ik ten prooi aan een vreemde twijfel. Als ik nu eens over de hele lijn verkeerd ben?

De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

MARC BUELENS

We houden niet van twijfelaars. Dan nog liever een heilig geschrift van enkele honderden jaren oud, geïnterpreteerd door oude mannen in een ver verleden, of een gezellige samenzweringstheorie.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content