Van een perfecte stormnaar een perfecte depressie

Als alle stormfronten samenkomen, heeft zelfs het best bestuurde schip moeite om een veilige haven te bereiken. De aanslagen in de VS hebben de mast van het vaartuig geknakt. Hoe zal het nu de depressiezone ontwijken?

Twee weken na de terreur in Amerika wordt het stilaan duidelijk hoe groot de economische schade wel is. De aanslag raakte de achilleshiel van de Amerikaanse economie: het vertrouwen. Niet alleen het vaak geciteerde consumentenvertrouwen, ook het vertrouwen in het financiële systeem is voorlopig zoek. Zonder deze steunpilaar is de economie evenwel stuurloos en kan ze afstevenen op een depressie. Snelle actie kan het tij misschien nog keren.

Algemeen wordt de Great Depression van de jaren dertig in de Verenigde Staten toegeschreven aan een onaangepast monetair beleid. De huidige Japanse depressie wordt dan weer op de rekening gezet van een te passief financieel en economisch beleid van de opeenvolgende Japanse regeringen. Misschien is dit echter slechts een deel van het verhaal. Depressies ontstaan door een samenloop van omstandigheden:

1. een excessief vertrouwen.

2. een schok.

3. het ontbreken van een voldoende sterk antwoord (politiek, budgettair of monetair).

Vooral het aanvankelijk onderschatten van de (slechte) economische toestand geeft de doorslag. Het is opvallend dat zowel in 1929 als in 1968 er een vertrouwensbubble in de Amerikaanse economie was.

Enkele maanden geleden wezen we erop dat er ook nu een te grote discrepantie bestaat tussen het vertrouwen van de consument en de feitelijke situatie. Met andere woorden, er was te veel optimisme en te weinig realisme in verband met de sterke verslechtering van zijn fundamentals. De ontgoocheling bij de onvermijdelijke koude douche leidt dan tot een overreactie.

In dat verband is het interessant om na te gaan hoe het komt dat de Golfoorlog de VS in een recessie en Japan in een depressie heeft geduwd. De schok was voor beide landen even groot (misschien zelfs groter voor de VS door het effect op de consumptie, hoewel algemeen wordt gesteld dat de olieprijs zwaar doorwoog voor de Japanse economie). Japan verkeerde echter in een situatie van excessief vertrouwen, terwijl de VS nog zijn zelfvertrouwen aan het terugzoeken was na de beurskrach van 1987. De Japanse politici onderschatten vervolgens de situatie, waardoor maatregelen werden uitgesteld of versnipperd. Beter één schoktherapie ( new deal) dan de vele Japanse fisale stimuluspakketten.

De meeste waren uitstekend te voorkomen, als er op tijd zou zijn nagedacht over een schoktherapie om de vicieuze cirkel te doorbreken. De VS heeft vandaag alle karakteristieken van een economie die afholt op een depressiescenario. De vertrouwensbubble van de consument (zie onze Visie in Trends, 9 augustus 2001), de schok van 11 september en de daaropvolgende kettingreactie voldoen aan de eerste twee voorwaarden. De Amerikaanse centrale bank wil wel een schoktherapie doorvoeren, maar door het te veel toedienen van het rentemedicijn in de afgelopen maanden is het depressievirus er resistent tegen geworden.

De grafiek ( Risicoaversie ten top) illustreert het fundamentele verschil tussen de economische situatie en de kansen op herstel na de Golfoorlog en nu. De houding tegenover (financieel) risico (op twee manieren gemeten: via de obligatie- en de aandelenmarkten) was vrij laag in 1991. Na eerst een graduele stijging en vervolgens een sprong in 1998 (financiële crisis) nam de risicoaversie sterk af. Sinds anderhalf jaar neemt de afkeer van risico echter explosief toe. Daardoor stijgen echter juist de financiële problemen, waardoor de risicopremies nog verder toenemen. Een vicieuze cirkel.

Op dit moment wil niemand het horen, maar het gevaar voor een wereldwijde depressie is plotseling hoger dan de kans op een sterk herstel in 2002. In plaats van economen te verketteren omdat ze erover durven te praten, moeten we nadenken over dit vraagstuk. Hoe de risicoaversie doorbreken, hoe de vraag herlanceren? Een schoktherapie voor de Amerikaanse economie is nodig, maar ook Europa en België moeten ervoor zorgen om niet in een vicieuze cirkel te worden meegezogen.

Geert Noels

De auteur is hoofdeconoom van Petercam.

Het gevaar voor een wereldwijde depressie is vandaag hoger dan de kans op een sterk herstel in 2002.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content