Eén munt voor heel de wereld: betalen we straks allemaal met libra’s?

Iets betalen wordt binnenkort even gemakkelijk en kosteloos als een foto liken. Tenminste, als u dat doet met de libra-munt waar Facebook zijn schouders onder zet. Klinkt aantrekkelijk, maar misschien is het wel een deal met de duivel.

“Libra is een eenvoudige wereldmunt en een financiële infrastructuur die miljarden mensen helpt.” Zo luidt de missie van het consortium dat vorige week met zijn plannen voor een wereldwijde virtuele munt uitpakte, de libra. Facebook is de drijvende kracht achter het project, en drukt er zijn hyperambitieuze stempel op. Volgend jaar al zouden mensen van over heel de wereld nagenoeg kosteloos libra’s naar elkaar kunnen sturen via het internet, met hetzelfde gemak zoals we nu met een smartphone berichten of foto’s sturen.

Een libra is een stukje beveiligde code, volledig gedekt door een korf van klassieke munten zoals de dollar, en door overheidsobligaties. Mensen zullen libra’s kunnen kopen en verkopen op handelsplatformen die de onderliggende reservekorf beheren. Dat moet van libra een stabiele munt maken waar men daadwerkelijk mee betaalt. Dat is wat anders dan bitcoin en andere digitale munten, die vooral gebruikt worden om op te speculeren. Belangrijk is ook dat Facebook zijn eigen betaaltoepassing voor libra in een apart bedrijf onderbrengt, Calibra. Zo wil het de gebruikers verzekeren dat hun betaalgegevens gescheiden blijven van hun profiel op Facebook of Instagram.

Toekomstmuziek

De libra is geen Facebook-munt. Op libra.org, de officiële website, duurt het een tijd voor de naam Facebook opduikt. De techgigant mag dan wel de initiatiefnemer zijn, het beheer van het libra-systeem zal gebeuren door een consortium met voorlopig 28 leden. Facebook en zijn pas opgerichte betalingsdochter Calibra zijn bij de oprichters. Facebook neemt voorlopig het voortouw, maar benadrukt dat het net zoals de andere leden slechts één stem heeft en belooft dat het consortium zelfstandig zijn koers mag uitstippelen. De andere leden komen uit de meest uiteenlopende sectoren, van de betalingsverwerkers Mastercard en Visa tot grote investeringsfondsen en techbedrijven zoals Uber en Spotify. Zij hebben elk al minstens 10 miljoen dollar gestort om het systeem op te starten en de eerste libra’s te creëren. Opvallende afwezigen zijn de banken en Google en Apple, niet toevallig spelers die respectievelijk concurrerende bank- of betaaldiensten aanbieden. Hoewel de eerste libra’s al in 2020 in omloop komen, is betalen bij de bakker om de hoek nog verre toekomstmuziek. In het Westen zijn er voldoende alternatieven om elektronisch te betalen. Waarschijnlijk zullen de Belgen de libra in het begin vooral voor Facebook-diensten gebruiken, voor een betaling aan vrienden bijvoorbeeld, of een aankoop op de Instagram- of een andere Facebook-app.

Frederik De Bosschere, strateeg bij de digitale specialist In The Pocket, ziet veel potentieel voor die vorm van e-commerce. “Over het algemeen kan je zeggen dat het aantal succesvolle verkopen in e-commerce stijgt, naarmate de hindernissen wegvallen. De transacties gaan dus zeker stijgen als de mensen op Instagram alles snel en binnen de app kunnen betalen met de libra. Ik zie Facebook ook nog handelaren stimuleren om via het systeem te werken door korting te geven als ze hun advertenties met libra’s te betalen.”

Ontwikkelingslanden

Maar de smartphonegebruikers in het rijke Westen zijn niet de belangrijkste doelgroep. De grote sprong moet in de ontwikkelingslanden gebeuren. Daar hebben ruwweg een paar miljard mensen geen of onvoldoende toegang tot bankdiensten die in het Westen vanzelfsprekend zijn. Bijna iedereen heeft er wel een smartphone die goed genoeg is om elektronisch mee te betalen en te bankieren. Kenia heeft al een goed werkend systeem voor mobiele betalingen met belwaarde als elektronisch geld, de m-pesa. In de meeste andere ontwikkelingslanden ligt het speelveld nog open om zo’n laagdrempelige betaal- en bankendienst.

Een andere focus voor de libra zijn de internationale overschrijvingen door migranten. Zij sturen jaarlijks ongeveer 700 miljard dollar naar familie en vrienden in hun geboorteland, vaak tegen hoge transactiekosten. In plaats van naar een wisselkantoor te gaan of zich bij een app als Transferwise te registreren, kunnen ze met de libra via WhatsApp of een andere berichtendienst veel goedkoper en sneller geld overmaken.

Bankieren zonder bank

De vraag blijft waarom uitgerekend Facebook zo veel tijd en middelen investeert in een financieel systeem waar het op het eerste gezicht weinig aan te verdienen valt. Het antwoord ligt deels in de groeizucht en de angst van CEO Mark Zuckerberg voor het einde van de dominantie van Facebooks diensten. De voorbije jaren kocht hij met Instagram en WhatsApp al zijn belangrijkste concurrenten op. Snapchat, een enorme hit bij westerse tieners, wou zichzelf niet verkopen. Daarop kopieerde Zuckerberg de belangrijkste functionaliteiten, zodat Snapchat geen gebruikers meer kan losweken van zijn eigen apps.

Zuckerberg weet ondertussen ook dat sociale netwerken gerust hun coole imago mogen verliezen, zolang ze maar onmisbaar blijven. En dus probeert hij er betaaldiensten in te integreren. Daarmee zet hij bovendien grote concurrenten zoals Google en Apple buitenspel. “Facebook heeft duidelijk gekeken hoe Tencent met zijn WeChat-app in China de rol van een bank deels heeft overgenomen”, zegt een expert uit de financiële sector. “Denk daarbij aan de quote van Bill Gates: ‘Mensen moeten bankieren, maar ze hebben geen bank nodig’. Door ook betalingen mogelijk te maken, kan Zuckerberg de mensen nog meer binden aan de apps van Facebook. Ook de data die ze daarbij achterlaten zijn bijzonder waardevol. Dit wordt een grote uitdaging voor de banken. Al denk ik niet dat Facebook zelf een bank wil opzetten, door de zware regulering. Maar Facebook heeft wel duidelijk de ambitie om partners leningen en andere financiële producten rond libra te laten bouwen.”

Slim gekopieerd

“Wat Facebook nu opzet voor mobiele betalingen doet WeChat eigenlijk al jaren in China”, bevestigt Pascal Coppens. De China-expert bij de innovatieconsultant nexxworks bracht in mei het boek China’s New Normal. Daarin beschrijft hij hoe Chinese bedrijven niet langer het Westen kopiëren, maar zelf innoveren. “Tencent heeft al twintig jaar een eigen virtuele munt: de QQ coin. Het grote verschil is dat het achterliggende mechanisme van de libra gebaseerd is op de blockchaintechnologie. Dat zou zijn om de transactiekosten zo laag mogelijk te houden, maar WeChat Pay (Tencent) en AliPay (Alibaba) bieden binnen hun ecosysteem ook al kosteloze transacties aan. Enkel als je geld uit het systeem haalt, moet je kosten betalen.”

“De CEO van Tencent, Pony Ma, heeft al gereageerd dat de technologie achter de libra niet ingewikkeld is, maar vraagt zich af de regelgeving de munt wel zal toelaten”, vervolgt Coppens. “Alibaba wil dan weer in het Westen doorbreken via de cashtransfers door migranten. Maar China hanteert strenge kapitaalcontroles, Alibaba zal een apart systeem moeten opzetten voor de niet-Chinese transacties.”

Ook vanuit historisch perspectief is er met de libra weinig nieuws onder de zon, zegt Edin Mujagic, monetair geschiedkundige en hoofdeconoom bij de Nederlandse vermogensbeheerder OHV. “De libra is een heel logische evolutie. Elk economisch tijdperk heeft zijn eigen geldstelsel. Toekomstige historici zullen dit misschien zien als het begin van het tijdperk van digitaal geld. Het is wel pas geld als je er onder andere belastingen mee kunt betalen, en dat zal niet voor de nabije toekomst zijn. Nu wordt het in de eerste plaats een goedkoop alternatief voor een heleboel mensen om onderling goederen en diensten te kopen en verkopen. In het Westen lijkt dat misschien niet relevant omdat wij performante systemen van betalingsverkeer hebben, maar in een groot deel van de wereld is dat helemaal niet zo. Maar de mensen daar hebben wel allemaal een mobieltje.”

Rush naar de uitgang

Ook Steve Keen, onafhankelijk econoom en voormalig hoogleraar aan Kingston, ziet de lage transactiekosten als de belangrijkste troef. “Nu betaal je 7 procent transactiekosten op een internationale overschrijving en duurt die soms dagen”, stelt hij. “Die kostenverlaging kan ervoor zorgen dat de libra in eerste instantie vooral in de opkomende landen voet aan grond krijgt, maar de munt kan ook in het Westen populair worden. Stel dat internationaal werkende bedrijven uit nieuwsgierigheid enkele proeftransacties met libra doen en merken dat ze goedkoper en sneller verlopen, dan is het mogelijk dat ze eraan vasthouden.”

Volgens Keen pakt de libra handig een aantal zwaktes van het huidige geldsysteem aan. “Het intelligente ontwerp verrast me”, zegt hij. “Het feit dat het consortium de nadruk legt op transacties, dat het twijfels over privacy en transparantie aanpakt met de blockchain en dat het risico op volatiliteit wordt beperkt door een onderliggende korf aan internationale reservemunten en het overheidspapier, toont dat de initiatiefnemers de functie van geld begrijpen.”

Dat neemt niet weg dat de libra risico’s voor het financiële systeem inhoudt. “Als iedereen tegelijk zijn libra’s wil inruilen, kan door de massale vraag het aanbod van de munten en overheidspapier uit de onderliggende korf slinken. Het is alleen koffiedik kijken hoe groot die impact kan zijn”, aldus Keen.

Een snelle rekensom leert dat als 10 procent van de actieve Facebook-gebruikers voor gemiddeld 1000 euro libra’s koopt, er 250 miljard euro in die reservekorf gepompt wordt. Als om een of andere reden, bijvoorbeeld een vertrouwenscrisis in de libra, al die gebruikers hun libra’s weer willen omwisselen, kan dat een hevige financiële schok veroorzaken. Het is een van de redenen waarom de libra zich niet kan onttrekken aan financiële regelgeving en toezicht die internationaal gelden. “De Europese Centrale Bank, de Amerikaanse centrale bank (Fed) en andere toezichthouders zullen de handen in elkaar slaan, niet om de libra onmogelijk te maken, maar om ervoor te zorgen dat er geen negatieve bijwerkingen zijn voor de geldstelsels, en dat de nieuwe munt geen bron van financiële instabiliteit vormt”, voorspelt Mujagic. “Zolang de libra meer voor- dan nadelen heeft en niet pretendeert de dollar of de euro te vervangen, zullen regelgevers ze niet verbieden, maar wel aansturen en reguleren.” Het libra-consortium zegt mee te willen werken om een gepast regelgevend kader op te tuigen. Lees: het wil zich niet onderwerpen aan de bestaande bancaire en financiële regels.

Met de bulldozer over lokale munten

De libra is niet het eerste initiatief voor een complementaire munt. Zo’n nieuwe munt heeft ook een bredere sociaaleconomische impact, zeker als die op wereldschaal een rol zal spelen. Vanuit dat oogpunt kijkt Anne Snick, expert in lokale munten, met enig scepticisme naar de libra. “Het taalgebruik en de doelstelling zijn heel beloftevol en lovenswaardig”, zegt ze. “Maar ik zie in het consortium vooral winstgedreven bedrijven, die private verrijking als doel hebben. In zijn discours trekt Zuckerberg de kaart van de gemeenschap, maar met de achterliggende infrastructuur trekt hij een andere kaart.” Slechts twee of drie van de 28 libra-partners zijn werkelijk missiegedreven ondernemingen of sociale organisaties, stelt Snick. Het libra-consortium spreekt veelbelovend over een divers monetair ecosysteem voor de emancipatie van mensen zonder bankrekening, maar Snick vreest dat het in de praktijk net als het huidige bankgeld een financiële monocultuur wordt waar gemeenschappen geen greep op hebben. “Als de libra als wereldmunt gaat domineren, zullen de complementaire munten die echt ten dienste van een gemeenschap staan, zoals de Torekes in Gent of de Bangla-Pesa in Mombasa, de bulldozer van Zuckerberg niet overleven”, uit ze haar vrees. In elk geval daagt de libra burgers, ondernemers, beleidsmakers en toezichthouders uit om grondig over de ontwikkeling van ons geldsysteem na te denken.