Trouw aan traditie

Tot 15 december loopt in de Koningin Fabiolazaal van Antwerpen de tentoonstelling ‘De buren vieren feest’. Aan de hand van foto’s, voorwerpen, juwelen, feestgewaden… wordt een beeld geschetst van feesttradities binnen vier grote bevolkingsgroepen. Wij trakteren u alvast op een aperitiefje.

TEKST : MARGOT VANDERSTRAETEN

Daar komt de bruid… Daar glijdt ze uit… Het alombekende muziekje schalt door de luidsprekers. Vrienden, kennissen en familieleden staan op hun mooist en vol ongeduld te wachten tot het stel jonggehuwden de kerk komt uitwandelen. In hun handen kilo’s rijst en grote boeketten bloemen. ‘Geluksbrengers’ volgens de ene cultuur, een ‘vreemde gewoonte’ in de ogen van de andere cultuur. Want inderdaad, elk volk viert feest op zijn eigen manier, volgens zijn eigen gewoonten. Elke gemeenschap heeft haar gebruiken, haar rituelen. Rituelen en gebruiken die heel vaak samenhangen met de godsdienst van de gemeenschap. De tentoonstelling ‘De buren vieren feest’ schoof aan bij de joodse, Marokkaanse en Turkse gemeenschap. En natuurlijk waren de Vlamingen ook van de partij ; zowel de christelijken als de vrijzinnigen.

Geboorte, overgang naar puberteit en huwelijk : drie momenten in een mensenleven. Het zijn drie belangrijke momenten, die binnen elke migrantengemeenschap tot grote familiefeesten leiden. Rijkelijk gevulde feestdissen wachten op de gasten, de muzikanten hebben hun instrumenten gestemd, de dansvloer staat te trappelen voor de openingsdans. Geboorte, volwassenwording en huwelijk : het zijn drie vreugdefeesten waar, naast de wijn en het heerlijke eten, ook dat sterke samenhorigheidsgevoel van de familie, of uitgebreid van de gemeenschap, voelbaar aanwezig is. Bij al deze gemeenschappen leeft heel duidelijk het verlangen om de belangrijkste van de eigen tradities levendig te houden.

Het Turkse

henna-ritueel is zo een traditie. De dag voor het huwelijk komen de bruid en haar vriendinnen samen. Ze maken plezier, dansen en lachen, vieren de bruids allerlaatste uren als ongetrouwde vrouw. Later op de avond, als de duisternis ingetreden is, brengt de schoonmoeder de henna aan. Op de achtergrond klinken Turkse traditionele liederen. Het meisje zit in het midden van de kamer, het hoofd verborgen onder een rode sluier. De schoonmoeder wrijft de handpalm van het meisje in met henna, een oranjerood kleurmiddel uit een plantenextract. De Turkse cultuur verleent aan henna een heilzame kracht. Henna brengt geluk en voorspoed. De vrouwen zingen nu droevige liederen. Ze treuren om het vertrek van het meisje, om de scheiding van haar ouders. Die nacht zal de bruid naar bed gaan met haar hand gewikkeld in een rode, geborduurde doek. Het geluk wordt vastgehouden…

Bar mitswa

is een belangrijke en feestelijke gebeurtenis in de joodse cultuur. Op de eerste sabbat na zijn dertiende verjaardag leest de joodse jongen in de synagoge voor uit de thora (dit zijn de boeken van Mozes). De jongen draagt zijn keppel op het hoofd en de tallith of gebedsmantel over de schouders. Vanaf deze verjaardag draagt de jongeman zelf de verantwoordelijkheden die zijn vader voorheen voor hem gedragen heeft. De jongen is niet langer kind meer, hij heeft de overstap naar volwassenheid gemaakt. Hij is nu mondig en gebodsplichtig, is dus persoonlijk verantwoordelijk voor zijn religieus gedrag. Als volwaardig man telt hij mee voor het vereiste quorum van tien, dat voor een aantal gebeden noodzakelijk is. Deze belangrijke gebeurtenis is een groot familiefeest met speciale ceremonies. Natuurlijk wordt er ook rijkelijk getafeld, weerklinkt het gezang enthousiast en overtuigd en ritselt het papier van grote en kleine pakjes…

In de christelijke

godsdienst wordt het kind tien à veertien dagen dankzij deze termijn kan de moeder ook aanwezig zijn na de geboorte gedoopt. Met het doopsel kiezen de ouders ervoor het kind in de kerkgemeenschap op te nemen en verbinden ze zich ertoe het op te voeden volgens de christelijke waarden. De door vader en moeder uitgekozen meter en peter van het kind beloven plechtig hierop toe te zien en in te grijpen indien dit niet mocht gebeuren. Zij spreken de geloofsbelofte uit namens de (onmondige) dopeling. Deze dopeling zal zijn geloofsbelofte hernieuwen op zijn twaalfde verjaardag ; als hij ‘gevormd’ wordt. Het kind kan zowel thuis als in de kerk gedoopt worden. De oorspronkelijke onderdompeling (nog gebruikelijk in Lourdes en andere bedevaartsoorden alsook in het Oosten en voornamelijk bestemd voor ‘volwassen’ gelovigen) is inmiddels geëvolueerd tot besprenkeling of bevochtiging van het voorhoofd. Het doopsel is een familiegebeuren. Ook hier staat de tafel gedekt, worden de glazen geheven. De werkelijke, inhoudelijke betekenis van het doopsel gaat vaak verloren in het ermee samenhangende familiefestijn.

Op de huwelijksdag

wisselt elke jonggehuwde wel eens van kleding. Omdat die lange, witte zijden jurk met sleep niet echt handig is op de dansvloer ; of omdat die vrolijke jeugdvriend van u zijn zoveelste glas wijn op uw mooi gesteven witte overhemd gemorst heeft.

Het wisselen van kleding heeft voor de Marokkaanse bruid echter een speciale betekenis. De chedda ; zo heet het eerste kleed dat de bruid op haar huwelijksdag draagt. Traditioneel geklede Marokkaanse bruiden zijn versierd met gouden en zilveren juwelen, parels en kronen. Het ‘berberkostuum’ is een jurk in felle kleuren waarop een sjaal met lovertjes en een zilveren kroon gedragen worden.

Over de oorsprong

van de besnijdenis zijn de antropologen het nog niet eens. Sommigen verdedigen de opvatting dat de besnijdenis aanvankelijk slechts een hygiënische maatregel was, anderen menen dat het gebruik ontstaan is als offer aan de goden. In verscheidene culturen maakt de besnijdenis deel uit van een initiatieritueel waardoor de besnedene toetreedt tot een bepaald volk of een bepaalde gemeenschap.

Ook het jodendom hecht veel waarde aan de besnijdenis ; zelfs de joden die geen enkel joods gebruik meer nakomen. De uitvoering ervan en de religieuze ceremonie die ermee verbonden is, zijn nauwkeurig geregeld en vormen een hoogtepunt in het joodse leven. Volgens het Oude Testament moeten jongetjes op hun achtste levensdag besneden worden. Ze krijgen die dag ook hun naam.

De buren vieren feest, tentoonstelling over Geboorte, Overgang en Huwelijk, t.e.m. 15 december in de Koningin Fabiolazaal, Jezusstraat 28 in Antwerpen. Maandag gesloten.Op zondag- en donderdagnamiddag zorgt live-muziek van Turkse, Marokkaanse en joodse muzikanten voor de feeststemming.

Bar mitswa : vanaf zijn dertiende levensjaar is de joodse jongen een volwaardig man. In de synagoge leest hij voor uit de thora.

In de Turkse en Marokkaanse cultuur wordt henna beschouwd als een heilzame plant die geluk en gezondheid brengt. Op de vooravond van het huwelijk worden de handen en voeten van de Marokkaanse bruid met een extract van de hennaplant versierd.

Tijdens het Turkse huwelijksfeest wordt de kledij van het paar volgespeld met bankbriefjes.

Deze doos met besnijdenisinstrumenten (schaar, mes en klemmetje) werd vervaardigd in Praag. Op het deksel staat een besnijdenistafereel en de tekst ‘het besneden kind’ in het Hebreeuws (Joods Museum van België, Brussel).

Halssnoer en hoofdtooi van de berberbruid (Marokko – einde 18de, begin 19de eeuw).

Huwelijk in de imposante Sint-Carolus Borromeuskerk in Antwerpen.