Tragische groei

Zelden hoort een boek zowel op deze bladzijde thuis als in de rubriek over maatschappelijke en managementboeken in het middenluik van Trends. Dit geldt in alle opzichten voor ‘Profijt’ van Richard Powers – een bedrijfskroniek, maar ook een persoonlijke tragedie, een geschiedenis van het Amerikaanse kapitalisme, en een geniale roman.

Zelfs Business Week aarzelde om de jongste turf van Richard Powers een etiket te bezorgen. Het nam de roman Gain dan maar op in zijn toptien van de beste businessboeken van 1998. Het literaire werk prijkte er naast (bedrijfs)economische uiteenzettingen als The Profit Zone, Prosperity en I’d Like the World to Buy a Coke. Inmiddels ligt ook de Nederlandse vertaling in de boekhandel: Profijt.

Powers vlecht twee verhalen dooreen die op het eerste gezicht een simpele ecologische zedenles van dertien in een dozijn doen vermoeden. Al vrij gauw komen we te weten dat de 42-jarige Laura Bodey (makelaar en gescheiden moeder van twee lastige pubers in Lacewood, Illinois) lijdt aan eierstokkanker. Het lijkt voor de hand te liggen dat de (dodelijke) ziekte veroorzaakt werd door de giftige uitstoot van een naburige fabriek van de (fictieve) hygiënemultinational Clare International.

Een tragische, groene, antikapitalistische parabel? Niet bepaald, Powers brengt veel meer lagen aan onder die bedrieglijk eenvoudige oppervlakte. Het wordt zelfs nooit helemaal duidelijk of er al dan niet een oorzakelijk verband bestaat tussen de uitstoot en de kanker. Bovendien gelooft de vrouw ook niet dat de oorzaak van haar fatale gezwel bij de fabriek te vinden is. Tenminste, ze wil het niet geloven.

Geruime tijd blijven de (verzonnen) verhalen van de vrouw en de onderneming ook van elkaar gescheiden. Er loopt zelfs een stijlkloof tussen beide werelden. De kroniek van het bedrijf blijkt verbluffend realistisch. De onderneming groeit uit van een kleine familiale kaars- en zeepfabriek tot een florissante multinational. De groei drijft op het ritme van enerzijds innovatie en anderzijds diversificatie. Het komt allemaal heel overtuigend over. Onder het mom van deze bedrijfsgroei en de technische aspecten ervan, schildert Powers ondertussen de evolutie van het (Amerikaanse) bedrijfsleven én zijn impact op de maatschappij.

Die impact wordt dramatisch uitvergroot in de kanker van Laura. Ook haar levensverhaal wordt gedetailleerd en erg geloofwaardig uitgetekend. Via haar krijgen we een inkijk in het alledaagse Amerikaanse leven. Wie de verbanden wil zien, merkt evenwel dat Powers het effect van de sociaal-economische orde op het leven nooit uit het oog verliest. Op het einde van het boek wil Powers dit zelfs iets te expliciet schilderen, vooral wanneer de zoon van de vrouw een vrij cynische keuze maakt.

In vergelijking met zijn bekendste werken, The Gold Bug Variations (1991) en Galatea 2.2 (1995), laat Profijt zich veel vlotter lezen. Het intellectuele spel dat Powers vroeger zo uitdrukkelijk beklemtoonde, weeft hij nu beduidend subtieler in zijn roman. Contact, 444 blz., 1400 fr. ISBN 9025413374.

LUC DE DECKER