‘Terreur is ook een business’

Waar haalt Islamitische Staat zijn geld vandaan? Volgens de Amerikaanse terrorisme-experte Louise Shelley gaat de terreurorganisatie te werk als een alledaags misdaadsyndicaat waarin het geldgewin de ideologie naar het tweede plan verwijst.

Laten we het even niet hebben over de slachtoffers. Wat kost een terreuraanslag de terroristen eigenlijk?

LOUISE SHELLEY. “Op het eerste gezicht minder dan je zou denken. Wapens in handen krijgen of een kleine groep terroristen opleiden is niet buitensporig duur. Neem bijvoorbeeld 9/11: de kostprijs daarvan wordt geschat op amper 500.000 dollar. Maar dat is, denk ik, de verkeerde benadering voor een berekening. De fundamentele vraag is: wat is de kostprijs om een terroristische organisatie in stand te houden? Je hebt een geweldige logistiek nodig, je moet alle strijders gemotiveerd houden, je moet zorg dragen voor de families van de terroristen die gedood worden enzovoort. Daarvoor zijn vele miljoenen nodig.”

In uw nieuwe boek Dirty Entanglements: Corruption, Crime and Terrorism schrijft u dat elk terroristisch succesverhaal begint zoals de oprichting van een succesvolle onderneming: met het bijeenbrengen van startkapitaal. In het geval van Al Qaeda kwam het geld uit het vermogen van Osama bin Laden. Waar haalde Islamitische Staat het geld vandaan?

SHELLEY. “Uit twee bronnen. De voorlopers van IS kregen donaties van de Golfstaten, maar nu krijgt de organisatie nieuwe, kleinere schenkingen uit vele hoeken. De smokkelroutes die nu worden gebruikt, werden al in de periode na de invasie aangewend om op een beperkt niveau sigaretten en pornografie te smokkelen.”

Pornografie?

SHELLEY. “Ja, ik was ook verwonderd dat er zo’n handeltje omging in de gebieden die nu door IS worden gecontroleerd. Op dit ogenblik wordt IS gefinancierd met de handel in olie, maar ook met heel wat andere activiteiten. Het is een gediversifieerde criminele organisatie.”

Over welke activiteiten hebt u het dan?

SHELLEY. “De handel in geroofde kunst uit de bezette gebieden bijvoorbeeld. Die wordt verkocht via eBay, op kunstbeurzen of in de betere antiekzaken in Europa. Maar dat brengt niet echt veel geld op omdat die markt beperkt is. IS belast de handel, verdient geld met de paspoorten die door buitenlandse strijders worden verkocht, verkoopt mobiele telefoons, handelt in illegale sigaretten en laat zich in met kidnapping en mensensmokkel. En natuurlijk ook wapenhandel. Andere terreurgroepen verdienen geld met de verkoop van namaak-cd’s en -dvd’s. Illegale dierenhandel en drugs brengen ook veel geld op voor terroristische groepen.”

Hoe worden de handelsroutes voor de illegale operaties gebruikt?

SHELLEY. “Ze maken gewoon gebruik van de traditionele handelsrelaties. De contacten tussen Irak, Syrië of Turkije zijn honderden tot duizenden jaren oud. Ze waren doorheen de geschiedenis onderdeel van gemeenschappelijke rijken. De corruptie van ambtenaren maakt het mogelijk de grenzen over te komen.”

Wil dat zeggen dat terreurorganisaties van bij het begin gerelateerd zijn aan de georganiseerde misdaad?

SHELLEY. “Ik zou niet zeggen dat ze gerelateerd zijn aan de georganiseerde misdaad. Ze nemen deel aan de georganiseerde misdaad. Soms besteden terreurorganisaties criminele activiteiten uit aan de georganiseerde misdaad, soms houden ze die binnenshuis. In het laatste geval kopen ze ambtenaren om en voeren ze de operaties zelf uit. Ze gebruiken corruptie zoals een georganiseerde misdaadgroep dat zou doen. IS kwam na de invasie tot stand in de Iraakse gevangenissen, die een fundamentele rol speelden in de opbouw van de relaties tussen de terroristen en de gecriminaliseerde Baathisten van het regime van Saddam Hoessein.

Is het voor jihadisten eigenlijk geen taboe om samen te werken met gewone criminelen?

SHELLEY. “Een interessante vraag. Heel wat experts zeggen dat criminelen ‘bruikbaar’ zijn voor islamisten. Ze zijn niet onaanraakbaar. Personeel voor de jihad kan worden gerekruteerd onder misdadigers door hun te beloven dat ze van hun zonden zullen worden gereinigd. Dat is een aantrekkelijk aanbod voor moslims. In IS zijn er heel wat strijders met een crimineel verleden.”

Kan een ‘heilige strijder’ dan zomaar porno smokkelen als dat een hoger doel dient?

SHELLEY. “Wat IS leert is niet de islam. De terroristen hebben de islam geherinterpreteerd voor hun doelstellingen en ze maken gebruik van die vertekende voorstelling van de islam om hun acties te rechtvaardigen. Ze doen vele dingen die tegen de islam zijn.”

Dat klinkt allemaal eerder als een onderneming dan als een kalifaat.

SHELLEY. “Ja, dat klopt. De groep wordt gemanaged als een normale onderneming. Bij IS, en ook andere terreurgroepen, wordt een degelijke boekhouding gevoerd. De inkomsten uit verschillende bronnen worden nauwkeurig bijgehouden en verrekend met de uitgaven voor lonen, steekpenningen en wapens. Terreur is ook een business – en een goede.”

Hadden terreurgroepen vroeger dan geen ideologische doelstellingen?

SHELLEY. “Het internationale terrorisme heeft een gedaanteverwisseling ondergaan sinds het einde van de Koude Oorlog. Omdat de staatssteun aan het terrorisme afnam, heeft het zich naar de misdaad gewend. Maar zelfs groepen als de IRA zaten diep verwikkeld in criminele activiteiten en op den duur leken ze meer op criminelen dan op terroristen. Als je voortdurend geld moet bijeenbrengen voor uw operaties, dan wordt dat mettertijd je allergrootste bekommernis, eerder dan ideologie. Niettemin onderscheiden de oude allianties van terrorisme en misdaad zich van de moderne versies.”

Op welke manier?

SHELLEY. “Neem de maffia. Die was voor haar contracten afhankelijk van de staat. Zowel de maffia als de yakuza in Japan groeiden na de Tweede Wereldoorlog samen met de economieën van Italië en Japan. De maffia maakte gebruik van de structuur van de staat, die ze tot in de hoogste kringen infiltreerde. Dat is ook de reden waarom de maffia de staat niet aanviel zoals terroristen dat doen. Nu bestaan er wereldwijde misdaad- en terreurnetwerken die buiten de staat opereren en daarom is het makkelijker geworden wereldwijd te werken.”

De inkomsten van al die commerciële activiteiten moeten worden overgebracht van de ene plaats naar de andere. Hoe belangrijk is het hawala-systeem, de geldoverdracht via vertrouwenspersonen zonder gebruik te maken van banken?

SHELLEY. “Dat systeem wordt uiteraard gebruikt, maar niet alles loopt over informele systemen. Het geld doorkruist ook de legitieme economie. De oliesmokkel omvat meer dan louter criminele en terroristische groepen. Al in het Irak van Saddam Hoessein waren leden van zijn Baathpartij erin verwikkeld en sommige voormalige Baathisten maken deel uit van IS en houden zich ook vandaag nog bezig met de oliehandel. Het is een handel die interageert met de legitieme economie, niet alleen in Irak, maar wereldwijd.”

Zijn terreurgroepen betrokken bij computermisdaad?

SHELLEY. “Een interessant punt, want niemand spreekt erover. Vertegenwoordigers van de overheid zeggen mij dat we het grondgebied van IS moeten bombarderen om ervoor te zorgen dat de organisatie geen geld meer kan verdienen met de oliehandel. Maar daarmee maak je geen einde aan de financiering van de terreur. Dat is een van de fundamentele fouten van het contraterrorisme: om het geld te volgen kijken speurders naar wat die groepen in het verleden deden om geld te verdienen. Maar terroristen denken als zakenlui. Ze vragen zich af: hoe kan ik vandaag en morgen geld verdienen? Computermisdaad maakt daar deel van uit.”

Geldt dat ook voor IS?

SHELLEY. “De groep haalt zo veel geld uit petroleum dat ze geen computermisdaad nodig heeft, maar ze heeft wel de capaciteit daartoe. Je hoeft maar te kijken naar de professionele wijze waarop IS gebruikmaakt van computertechnologie, het internet en de sociale netwerken om zijn pr-activiteiten en zijn rekrutering te ondersteunen.”

DER SPIEGEL

“De kostprijs van 9/11 wordt geschat op amper 500.000 dollar”