‘Stress is voor een deel een groepseffect’

Hoe stressbestendig iemand is, hangt niet alleen van hemzelf af, maar ook van hoeveel sociaal kapitaal er in zijn bedrijf is.

Kun je bij een collega of je leidinggevende terecht wanneer het voorstel waar je keihard aan hebt gewerkt, werd afgewezen? Steekt een teamlid je een handje toe als hij merkt dat je je deadline niet zult halen? Zegt je leidinggevende eerlijk wat hij denkt als je voor een moeilijke beslissing staat? Het zijn drie voorbeelden van hoe wederkerigheid werkt op de werkvloer. Bij wederkerigheid wegen mensen af of ze hulp willen (terug)geven en ontvangen van hun collega’s. Het kan gaan om emotionele hulp zoals empathisch luisteren, praktische hulp zoals een handje toesteken of informatie geven zoals extra kennis aanreiken om iemand te helpen.

Wederkerigheid is een voorbeeld van sociaal kapitaal, een concept uit de sociologie dat de laatste paar jaar vaker aan bedrijven wordt gelinkt. Academici bestudeerden sociaal kapitaal vroeger in stadsbuurten, maar gezien mensen heel wat tijd op hun werkplaats vertoeven, begonnen ze ook daar het sociaal kapitaal te onderzoeken. Dat levert prille, maar verrassende inzichten op voor wie met personeelsbeleid bezig is.

Bij sociaal kapitaal heb je twee benaderingen, zegt Els Clays, doctor-assistent maatschappelijke gezondheidskunde aan de Universiteit Gent: “Structureel sociaal kapitaal verwijst naar de netwerken van mensen: op hoeveel personen kun je een beroep doen en in hoeverre zijn dat verschillende types mensen, die bijvoorbeeld een verschillende scholingsgraad hebben. Daarnaast heb je cognitief sociaal kapitaal, waarbij je kijkt naar de inhoud van de relaties tussen mensen en naar het vertrouwen en de wederkerigheid tussen hen.”

Ziekteverzuim

Het prille onderzoek naar sociaal kapitaal op de werkvloer levert de eerste resultaten op. Zo blijkt dat werknemers die op het werk voldoende emotionele ondersteuning krijgen van hun leidinggevende minder snel depressieve symptomen vertonen. “Sociaal kapitaal blijkt ook een gunstige invloed te hebben op het ziekteverzuim op een afdeling”, zegt Els Clays, die met haar collega-onderzoekers vorig jaar de resultaten publiceerde van een onderzoek naar werknemers in Belgische bedrijven.

Dat toonde aan dat individuele wederkerigheid een belangrijke bescherming bood tegen depressie in bedrijven met weinig wederkerigheid. Met andere woorden: als het bedrijf niets doet, kunnen de onderlinge relaties tussen werknemers depressie helpen tegen te gaan. In bedrijven met veel sociaal kapitaal is het belang van die individuele wederkerigheid veel kleiner.

“Het onderzoek kan dan ook foute denkbeelden uit de wereld helpen zoals het idee dat het de fout van de werknemer is, als hij de stress niet aankan. In een bedrijf met slecht sociaal kapitaal, zie je dat ook werknemers die stressbestendig zijn, meer kans krijgen op negatieve gevolgen van stress dan wanneer ze in een bedrijf met veel sociaal kapitaal zouden zitten. Dat komt omdat stress voor een deel een groepseffect is.”

Bedrijven hebben veel te winnen bij een bedrijfscultuur waarin veel sociaal kapitaal aanwezig is. “Er is nood aan onderzoek naar hoe bedrijven hun sociaal kapitaal kunnen verbeteren, maar het is duidelijk dat we daarbij zullen moeten kijken naar de psychosociale werkomgeving”, zegt Els Clays. “Hoeveel beslissings- of overlegvrijheid hebben medewerkers? Hoe streng zijn de deadlines en hoe hoog is de werkdruk? Bedrijven kunnen ook de leiderschapsstijl van hun leidinggevenden bekijken. Heeft hij de kwaliteiten om een rol te spelen in het verbeteren van het sociaal kapitaal op zijn afdeling?”

In een bedrijf dat goed scoort voor sociaal kapitaal, zal de voedingsbodem voor burn-outs, maar ook voor pesten kleiner zijn. Bedrijven zouden er goed aan doen niet enkel te kijken naar hoe elke werknemer afzonderlijk functioneert in het bedrijf, maar ook de teams te analyseren. Dat kunnen ze doen door na te gaan of teamleden vlot samenwerken, informatie delen, elkaar spontaan dingen uitleggen, voor elkaar inspringen als dat nodig is, mekaar vertrouwen en er een goeie werkethos op nahouden.

BENNY DEBRUYNE

“Het is niet de fout van de werknemer als hij de stress niet meer aankan”